Kirish i-bob. Ishlab chiqarish xarajatlarining iqtisodiy mohiyati va mazmuni

2.2 Ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish yo'llari
Yuqorida aytib o'tilganidek, erkin raqobat sharoitida korxona va firmalar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar narxi avtomatik ravishda tenglashtiriladi. Bu bozor bahosi qonunlariga bo'ysunadi. Shu bilan birga, har bir tadbirkor maksimal foyda olishga intiladi. Va bu erda ishlab chiqarish hajmini ko'paytirish, uni to'ldirilmagan bozorlarga chiqarish va hokazo omillarga qo'shimcha ravishda, ushbu mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini kamaytirish, ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish muammosi muqarrar ravishda ilgari suriladi.
An'anaviy nuqtai nazarga ko'ra, xarajatlarni kamaytirishning eng muhim usullari ishlab chiqarishda iste'mol qilinadigan barcha turdagi resurslarni - mehnat va materiallarni tejashdir.
Shunday qilib, ishlab chiqarish xarajatlari tarkibida sezilarli ulushni ish haqi (O’zbekiston sanoatida - 13-14%, rivojlangan mamlakatlarda - 20-25%) egallaydi. Shuning uchun mahsulotlarning mehnat zichligini kamaytirish, mehnat unumdorligini oshirish, ma'muriy va texnik xodimlar sonini qisqartirish vazifasi dolzarbdir.
Mahsulotlarning mehnat intensivligini pasaytirish, mehnat unumdorligini oshirishga turli yo'llar bilan erishish mumkin. Ulardan eng muhimlari ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, ilg‘or, yuqori unumli texnologiyalarni ishlab chiqish va qo‘llash, eskirgan uskunalarni almashtirish va modernizatsiya qilishdir. Biroq, qo'llaniladigan texnika va texnologiyani takomillashtirish bo'yicha ayrim chora-tadbirlar ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishni takomillashtirishsiz o'z samarasini bermaydi. Ko'pincha korxonalar, firmalar qimmat uskunalarni ishlatishga tayyor bo'lmasdan sotib oladilar yoki ijaraga oladilar. Natijada, bunday uskunadan foydalanish darajasi juda past. Sotib olishga sarflangan mablag'lar kutilgan natijani keltirmaydi. Mehnat unumdorligini oshirishda mehnatni to'g'ri tashkil etish muhim ahamiyatga ega: ish joyini tayyorlash, uni to'liq yuklash, ilg'or mehnat usullari va usullarini qo'llash va boshqalar.
Ishlab chiqarish xarajatlari tarkibida moddiy resurslar 3/5 qismini egallaydi. Bu ushbu resurslarni tejash, ulardan oqilona foydalanish muhimligini tushuntiradi. Bu yerda resurslarni tejovchi texnologik jarayonlardan foydalanish birinchi o‘ringa chiqadi. Yetkazib beruvchilardan kelib tushayotgan xomashyo, butlovchi qismlar va yarim tayyor mahsulotlar sifatini nazorat qilishning talabchanligini oshirish va keng qo‘llash ham muhim ahamiyatga ega. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining eskirish tannarxini pasaytirishga ushbu mablag'lardan to'g'ri foydalanish, ulardan maksimal darajada foydalanish orqali erishish mumkin. Xorijiy korxonalarda ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish kabi omillar, masalan, sotib olingan materiallar partiyasining optimal hajmini, ishlab chiqarishga kiritilgan mahsulotlar seriyasining optimal hajmini aniqlash va saqlash, alohida butlovchi qismlarni ishlab chiqarish yoki sotib olish to'g'risida qaror qabul qilish kabi omillar ham hisobga olinadi. boshqa ishlab chiqaruvchilarning komponentlari.
Ma'lumki, sotib olingan xom ashyo partiyasi qancha ko'p bo'lsa, o'rtacha yillik zaxira shunchalik ko'p bo'ladi va ushbu xom ashyo, materiallarni saqlash bilan bog'liq xarajatlar miqdori shunchalik ko'p bo'ladi (omborxona ijarasi, uzoq muddatli saqlash vaqtidagi yo'qotishlar, yo'qotishlar, inflyatsiya bilan bog'liq bo’lganlari va boshqalar). Biroq, xom ashyo va materiallarni ko'p miqdorda sotib olish o'zining afzalliklariga ega. Xarid qilingan tovarlarga buyurtma berish, ushbu tovarlarni qabul qilish, schyot-fakturalarning o'tishini nazorat qilish va boshqalar bilan bog'liq xarajatlar kamayadi.Shunday qilib, sotib olingan xom ashyo va materiallarning optimal miqdorini aniqlash muammosi paydo bo'ladi. Hisoblash quyidagi namunaviy sxema bo'yicha amalga oshirilishi mumkin (1-jadval)

1-jadval

	Yiliga sotib olingan partiyalar soni
	1	2	3	4	5