Kirish I bob. Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf- odatlarni shakllantirishning nazariy pedagogik asoslari

Kurs ishining maqsadi: Tarbiyaning tarixiy va milliy asoslari. Tarbiyada urf odatning tutgan o'rni va Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf-odatlarni shakllantirishning nazariy pedagogik asoslarini o‘rganish.
Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat:

• Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf- odatlarni shakllantirishning nazariy pedagogik asoslarini o‘rganish;

  
  

• Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf-odatlarni shakllantirishni tahlil qilish;

  
  

• Milli urf- odatlarni maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiyasidagi ahamiyatini o‘rganish;

  
  

• Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilarida milliy urf- odatlarni shakllantirishning pedagogik vositalari va shakllaridan foydalanishni tadqiq qilish;

  
  

• Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilarida milliy urf- odatlarni shakllantirishning pedagogik vositalarini o‘rganish;

  
  

• Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilarida milliy urf -odatlarni tarkib toptirish shakllarini o‘rganish.

  
  

Kurs ishining obekti Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf –odatlarni shakllantrishning nazariy pedagogik asoslari .
Kurs ishining predmeti:Tarbiyaning tarixiy va milliy asoslari mavzusi yoritilgan barcha adabiyotlar, ilmiy maqolalar.
Kurs ishining metodlari:tanlangan muammoga oid ilmiy-metodik manbalarni tahlil qilish mavzuga oid adabiyotlar va amaliy ishlarni o’rganish maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning ta’lim-tarbitya jarayonini kuzatish, ular bilan suhbat, anketa so`rovnomalar o‘tkazish.
Kurs ishining hajmi: Kurs ishimiz kirish, asosiy qism: ikki bob, 4 paragref, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.


I BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA MILLIY URF- ODATLARNI SHAKLLANTIRISHNING NAZARIY PEDAGOGIK ASOSLARI

1. 
   
   Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf-odatlarni shakllantirish
   

Dunyodagi xalqlar orasida aynan shu millatning borligi, mavjudligi, betakrorligi “Ko'hna tarix shodasida bitta marjon o’zbegim” (E.Vohidov) sifatida zohirligi har qanday kishi uchun ahamiyatga ega bo’lishi tabiiy. Millat har qanday milliy qadriyatning obyekti, milliy qadriyatlar tizimi tayanadigan ijtimoiy asosdir. “Millat” atamasi qadriyat obyekti sifatida tushunilganida, bir-biri bilan qon qardosh xalqlarga nisbatan ishlatiladigan “turkiy xalqlar”, “slovyanlar”, “roman xalqlari” kabilarga umummilliylik darajasi mos keladi.

Millat bir tomondan, o’zining qadriyatlarini mutassil vujudga keltirib turadi, o’tmishdan kelajakka rivojlanish jarayonida ularni doimiy takomillatirib, yangi- yangi qirralarni shakllantirib turadi, ikkinchi tomondan esa, uning o’zi ham mavjud qadriyatlar tizimi ta’miri ostida o’zgarib va rivojlanib boradi. Millat-o’zining qadriyatlarini vujadga keltirib, ularning yangi-yangi qarralarini va jihatlarini sayqallashtirib, taraqqiyot jarayonida tamokillashtirib turio’i ma’nosida o’z qadriyatlarining haqiqiy egasi, makon va zamondagi ilgarilama xarakatdan iborat o’zgarishlar jarayonida ularni o’tmishdan kelajakka tomon yetkazib boradigan eng asosiy obyektdir.
Millatni milliy qadriyatlarning obyekti va subyekti sifatida tushunish, u bilan bog’liq milliy qadriyatlar tizimini ilmiy tahlil qilish, millatning o’zini ijtimoiy qadriyat sifatida qarash ikmonini beradi. Bu esa milliy qadriyatlarning namoyon bo’lishi, tarixiy rivojlanish jarayonida o’tmishdan kelajakka tomon xarakatini taxlil qilishga imkon yaratadi.
Milliy qadriyatlar:
kishilarning tabiiy, tarixiy va ijtimoiy birligini ta’minlaydigan etnik makonda shakllanadi, rang-barang tarzda, tarli shakllarda namoyon bo’ladi, kishilarning ongiga, hayot tarziga o’ziga xos tarzda ta’sir qiladi:
kishilarning o’zaro munosabalarida, ijtimmoiy faoliyatlarida ko’zga tashlanib turadi hamda ana shu munosabat, faoliyat, maqsad, ehtiyoj va intilishlar uchun ma’naviy asos bo’ladi;
moddiy, ma’naviy, iqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda muayyan natija sifatida yuzaga kelishlari, kishilar uchun zaruriyat sifatida o’ziga xos ahamiyat kasb etishlari, ularga foyda keltirishlari xam mumkin;
jtimoiy rivojlanish jarayonida o’zgarib, takomillashib, rang-barang jihatlar avloddan-avlodga o’tadi, meros qoladi.
Milliy qadriyatlar va ularning aloqadorligini ifodasi bo’lgan qadriyatlar tizimi, millatning o’zi bilan birga tarix silsilalari, zamona zayillari, turli ijtimoiy va siyosiy jarayonlar orasidan o’tmishdan kelajakka tomon o’tib turadi. Bu qadriyatlar ko’proq millatning etnik xususiyatlari va etnik makoni bilan bog’liq. Xalqning ijtimoiy taraqqiyoti esa ularning milliy etnik qadriyatlari ravnaqi bilan o’zviy aloqadorlikda davom etadi. Har bir xalq yoki millat, o’ziga xos rang-barang qadriyatlarni takomillashtirib borishi natidasida, umumisoniy qadriyatlarni shakllantirib, uning qirralarini rivojlantirib boradi.
Milliy qadriyatlar faqat qadriyatga ko’ra faqat tor doirada saqlanib qolmaydi, balki, ravnaq topib turmush jarayonida muttasil yangilanib, boshqa xalqlar qadriyatlarini yutuqlari bilan boyib boradi.
Har bir el, elat, urug’ yoki xalqning urf-odatlarida, ularni bajarishdagi faoliyatida o’ziga xoslik bo’ladi. Agar ana shu o’ziga xoslikni o’sha joyning axolisi qadrlasa, ular hayotining bir qismiga aylangan bo’lsa buning yomon joyi yo’q. Bunday o’ziga xoslik bilan bog’liq qadriyatlarni boshqa joyda, boshqacha tarzda yashayotgan kishilarning tarozusi bilan ulchash yoki u maqsadda boshqalarning hakam bo’lishi maqsadga muvofiq emas. Umuminsoniylik urf odatsi faqat o’z xalqi qadriyatini ardoqlash, ko’z-ko’z qilish va boshqalar orasiga yoyish
uchun intilishga asoslanmaydi, balki har bir xalq, elat, urug’ qadriyatlarini qanday xolatda bo’lsa, shundayligicha qabul qilib, ularni xurmat qilishdan boshlanadi.
Har bir millatning o’zi qadrlaydigan madaniyati, tili, an’analari, urf-odatlari, marosimlari va odob normalari bor. Dunyoda aholisi son jihatdan ko’p yoki kamroq xalq bo’lishi mumkin, ammo madaniy va ma’naviy sohada bir-biridan kam yoki ortiq millat yo’q. Ayni paytda sotqin millat ham, qoralash huquqiga ega bo’lgan millat ham yo’q. Ammo har bir millatning o’ziga xos o’tmishi, madaniy va ma’naviy qadriyatlari, milliy qahramonliklari, boshqa millatning o’ziga millat faolliyatini baholovchi hakam bo’lishga haqqi yo’q. Biror bir ta’limot, davlat shakli yoki yashash usulini qabul qila olmaganligi uchun hyech qachon yoki bu millat aybdor emas. shu ma’noda umuminsoniylik bir millat qadriyatlarini butun olamga yoyish yo’li bilan emas, balki hamma millat va elatlarning qadriyatlarini asrab-avaylash, murosalashtirish, tarix tarozusi saqlab qoladigan qadriyatlarni xurmat qilish va olamdagi milliy rang-baranglik bilan uzviy aloqada ekanligini anglash so’li bilan boyib boradi.
Milliy qadriyalar millatning tabiiy-tarixiy rivoji, ijtimoiy turmushi, yashash tarzi, o’tmishi, kelajagi, madaniyati, ma’naviyati, urf-odatlari, an’analari, tili u vujudga kelgan xudud va boshqalar bilan uzviy bog’langan. Ular xilma-xil shakllardan, bir-biri bilan uzviy aloqada namoyon bo’ladi, o’ziga xos milliy qadriyatlar tizimini tashkil qiladi. Bu tizimda tabiiy-tarixiy birlikni ta’minlovchi qadriyatlar - qon-qardoshlik, madaniy ma’naviy yaqinlik, o’tmish va ma’naviy meros, ona yurt urf odatsi va boshqalar nisbatan barqaror bo’lib xisoblanadi. Ular milliy qadriyatlar tizimida tarixiy jarayonlar davomida tez o’zgarib turadigan ba’zi kundalik yoki amaliy ahamiyatga molik bo’lgan qadriyatlarga nisbatan, milliy qadriyatlar tizimi, o’z o’rnini va ahamiyatini uzoqroq saqlab qolishi bilan bog’liq xususiyatni ifodalaydi.
“Ko’p yillik ilmiy kuzatish va tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki,inson o’z umri davomida oladigan informasiyaning 70 foizini 5 yoshgacha bo’lgan davrida olar ekan. Bolaning ongi asosan 5-7 yoshda shakllanishini inobatga oladigan bo’lsak ana shu davrda uning qalbida ma’naviyatning ilk kurtaklari namoyon bo’la
boshlaydi”. Hozirgi mustaqillik sharoitida yurtimizning rivojlangan davlat darajasiga ko’tarilishi uchun bolalarni maktabgacha yosh davridan halollik poklik, mehribonlik , mehr - muruvatlilik va ular ongiga singdirish g’oyalari muhim ahamiyat kasb etadi.
Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang‘ich turi hisoblanadi, xamda O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablari asosida tashkil etiladi:
- maktabgacha ta’limning maqsadi: bola shaxsini maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan Davlat talablariga muvofiq sog‘lom va yetuk, maktabga o‘qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish;
maktabgacha ta’limning vazifalari: bolalarni xalkning boy milliy, madaniy - tarixiy merosi va ma’naviy ahloqiy jihatdan tarbiyalash: bolalarda milliy vatanparvarlik hislarini shakllantirish, maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish moyilliklarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash, bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish, bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘ligini ta’minlashdan iborat.
Ma’lumki, mustaqillik, milliy mafkura, milliy taraqqiyot kabi muqaddas qadriyatlarni xalq keng va teran idrok etmoqda. Qisqa vaqt ichida mamlakatimiz hayotida olamshumul o‘zgarishlar yuz berdi. Vatanimiz dunyo miqyosida e’tirof etildi. Bu o‘zgarishlar odamlarning ongi va tafakkuriga ham ijobiy ta’sir etmoqda. Binobarin, o‘sib kelayotgan yangi avlod dunyo qarashini milliy g‘urur tarzida namoyon bo‘lmoqda. Bu urf odatlarni rivojlantirish, barqaror e’tiqodga aylantirish ta’lim tizimining muhim vazifalaridan biridir.
O‘zbekiston Respublikasi Mustaqillikdan keyin hukumatning barcha ichki va tashqi siyosati, islohotlarining birinchi bosqichida olib borilgan olamshumul siyosati va ikkinchi bosqichda amalga oshirilayotgan tarixiy-umumbashariy ishlari tufayli butun dunyoga tanildi va tan olindi. Bu o‘zbek xalqining milliy g‘ururidir.
Bunda esa Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida, asosiy faoliyat sifatida milliy g‘ururni shakllantirish jarayoni yuzaga chikddi. Mazkur holat esa,
maktabgacha ta’lim tashkilotlar tarbiyalanuvchilarida milliy g‘ururni shakllantirishni tashkil etish jarayonini samarali boshqarishni shart qilib qo‘yadi. To‘g‘ri va oqilona rejalashtirilmagan, tashkil etilmagan va tartibga solinmagan tarbiyaviy jarayon kutilgan samarani bermaydi. Ana shu dolzarblikdan kelib chiqqan holda, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘ururni shakllantirish jarayonini bonqarish texnologiyasini ishlab chikish maqsadga muvofiqdir.
Mustaqil Respublikamiz bugungi kunda yoshlarimizni har tomonlama ma’naviy va ma’rifiy jihatdan o‘zini tuta bilgan, o‘z sha’ni, uyati, g‘ururini himoya qila oladigan darajada ko‘rishni istaydi.
Ma’lumki, kuchli, qudratli davlat ma’naviyat zaminida vujudga keladi. Bunday qudratli davlatning kishilari ham o‘z g‘ururi or-nomusi va qadriyatlarini ximoya qilishga qodir insonlar bo‘lishi lozim. Shunday ekan, biz tarbiya jarayonida inson sha’ni, g‘ururi, uyati, or-nomusi va uni asrash, himoya kilishni yosh avlodlarga o‘rgatishimiz, hamda oldimizga asosiy maqsad qilib ko‘yishimiz kerak. Bugungi yosh avlodlarimiz o‘z taqdirini chinakkam egasi, o‘z tarixining ijodkori, o‘ziga xos milliy qadriyatlarini sohibi sifatida odob-ahloqimiz namunasi asosida ish tutadilar.
Shu bois xalkimiz o‘zligini anglab, mustaqillik poydevorini tobora mustahkamlab bormoqda. O‘z navbatida ma’naviy-axloqiy yuksalish bilan birgalikda bir qancha o‘z yechimini kutib turgan muammolar mavjud. Har bir davlatning istiqboli, xalqining farovonligi, osoyishta bo‘lishi yosh avlod, umidli ug‘il qizlariga bog‘liq. Chunki ertangi kun ular qo‘lida.
Milliy g‘urur - muayyan millatning tarixiy o‘tmishidan, milliy qadriyatlardan, jahon miqyosida asrlar osha tan olinib kelinayotgan fan, din, adabiyot, san’at va madaniyat yutuklari va ularni yaratgan daxolardan tarixiy obida va yodgorliklardan milliy urf-odatlaridan faxrlana olish hissidir.
Milliy urf- odat shaxsda quyidagi shakllarda namoyon bo‘ladi:
millatning yutuqlar, obru-e’tibori bilan faxrlanish, ularning muammolariga befarq qarab turmaslik;
o‘z eli, millatiga jon kuyar;
o‘z millatining moddiy-ma’naviy me’rosini asrab-avaylash;
Xalq odatlari, an’analari, qadriyatlarini hurmat qilish, ularni boyitish va takomillashtirish;
o‘z millatiga mehr muhabbatini amaliy faoliyatda namoyon qilish;
Mustaqillik g‘oyalari bilan sug‘orilgan kishilar milliy urf- odatlarni oshirib, uni xalq, vatan, ajdodlar xotirasi oldidagi ma’suliyatni his qilishdek mazmun bilan boyitmokda. Bunday sharoitda o‘zbek xalqinining mustaqilligidan faxrlanish, mamlakatimizda ozod, farovon va erkin hayot qurish yo‘lida faol mehnat qilish, jahon hamjamiyati yutuqlari, yangi pedagogig texnalogiyalaridan foydalanish, milliy g‘ururni rivojlantiradigan omillardir. Bu esa, o‘z navbatida o‘sib kelayotgan yosh avlodning kuchi, salohiyati, bunyodkorlik faoliyatini ko‘p jihatdan belgilaydi. Ularni sog‘lom milliy g‘urur urf odatsini shakillantirish uchun tinmay izlanishga safarbar etadi. Bu safarbarlik va miiliy g‘ururni o‘sib kelayotgan yosh avlodga qaror toptirish uchun maktabgacha ta’lim muassasalari katta imkoniyatlarga ega. Chunki bugungi kunda ushbu maskanlarda o‘zbek xalqining o‘tmishi ajdodlarimizning boy ma’naviy merosi, bugungi buyodkorlik faoliyati keng ko‘lamda o‘rgatilmoqda. Darhaqiqat, milliy g‘urursiz hech bir millat, millat sifatida ravnaq topolmaydi.

2.