Kirish I. Bob maktabgacha yoshdagilarning jismoniy (harakal) sifallarini tarbiyalash

Mashk uslubiyati juda xilma-xildir. Maktab yoshigacha bolalarda harakatlar va jismoniy mashqlar birvarakayiga hamma uchun umumiy holda ko‘rsatish va bajarish ko‘proq olinagn jismoniy mashqlar bolaning anatomik-fiziologik qobiliyatiga moye kelsin. Bu yoshda ko‘proq dinamik xarakterdagi mashqlar tanlab olinishi, bir yo‘la ko‘plab asosiy muskul guruhlariga, organizmiga fiziologik taʼsir o‘tkaza oladigan, chaqqonlikni, harakat koordinatsiyasini rivojlantirishga sharoit yaratadiganlardan foydalanish lozim. Bu talablarga jismoniy mashqlarni velosipedda yurish, suzish, harakatli o‘yinlar, sport o‘yinlari elementlaridan olingan mashqlar javob beradi.
Maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarga statik xarakterdagi jismoniy mashqlar berish tavsiya etilmaydi. Bu mashqlar nerv tizimi va muskullarni toldiradi, qon aylanish va nafas
olishini buzadi, to‘lik muskul qisqarishini talab qiladigan kuch mashklari muskul va nerv bo‘g‘inlarini ishlarini susaytiradi. Yoshi ulg‘aygan sari jismoniy mashqlar ham o‘zgartiriladi va qiyinlashtiriladi. Bolalar yaslisi va bog‘chalarida berilladigan mashqlar «Maktabgacha yoshdagilar jismoniy tarbiyasi dasturi”da (1994) berilgan.
Bir yoshgacha bo‘lgan bolalarda kattalar yordamida passiv harakatlar, aktiv harakat elementlari umumjismoniy mashqlar (jihozli va jihozsiz, chalqancha yotish bilan, o‘mbalok oshish bilan, boshni har tomonga burishlar) emaklashlar, yugurishga tayyorlovchi mashklar, balandlikka chiqish va eng sodda o‘yinlardan foydalaniladi. Bu yoshdagilar dasturida asosiy o‘rinni ukalash (masaj) egallaydi. Uqalashga oid material «Sestra vospitatelg‘nitsa detskix yasley i mladshey grupp yasley садов» degan kitobchada berilgan (1963 y.).
Bir yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan bolalarda sal kiyinroq bo‘lgan umumjismoniy mashqlar, jismli va jismsiz (to‘p, yog‘och, gimnastika o‘rindig‘i), asosiy harakatlar (yurish, yugurish, muvozanat saklash mashklari, chuqurlikka sakrash), saflanishning eng oddiy mashklari (aylana bo‘ylab yurish, bir kolona, sherenga bo‘lib saflanishlar), velosipedda yurish, suzishni o‘rganishga tayyorlov mashklari beriladi. Dasturda bu yoshdagilar uchun kerakli harakatli o‘yinlar va rake mashqlariga kengroq joy ajratilgan. Olingan o‘yinlar bu yoshdagilar uchun qoidasini soddaligi g‘olibni aniklashni osonligi bilan farklanadi va asosan turli obrazlar timsolida, taqlid tarzida o‘ynaladi (qushlar hayvonar va h.k.).
3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalardagi mashg‘ulotlarga o‘rgatiladi, amalda esa uni bolalar faoliyatini tashkillashning «frontal” uslubiyati deb aytishadi. Masalan, bajarilishi kerak bo‘lgan mashqni ayrim elementlariga ko‘proq eʼtibor beriladi. Uzoqqa uloqtirishni ko‘rsagayotib oldin dastlabki holatga, so‘ng kolgan elementlarga eʼtibor beriladi.
bolashrda kattalarga nisbatan tez va yengil shartli aloka vujudga keladi, lekin ularni tez-tez kaytarib turilmasa, bu shartli aloqa mustahkam bo‘lmaydi. Harakat malakasini mustahkamlash uchun uni ko‘p takrorlayverish, tolishini vujudga keltiradi. Shuning uchun qaytarishni xilma-xil variantlarda takrorlash lozim. Mashkni takroriy bajarishlar faqat o‘zlashtirilayotgan material texnikasi haqida shug‘ullanuvchi mukammal tasavvurga ega bo‘lgandan so‘ngina amalga oshiriladi. Harakat
malakalarini mustahkamlash har xil sharoitda — o‘yin, musobaka, turli-xil topshiriqlarni bajarish shaklida amalga oshiriladi. «Kim shu mashkni yaxshi bajara oladi”, «Kim bayroqchaga tez yugurib borib qaytib kela oladi”, «To‘pni kim uzoqroqga ota yoki «Mo‘ljalni ura олади» kabilar. Jismoniy mashqlarni o‘rgatishdagi o‘ziga hoslik o‘qitish uslubiyatlarini o‘zaro munosabatlarda namoyon bo‘ladi.
Maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarni o‘qitishda taqlid qilish, ko‘rib turgan narsaga, yoki o‘sha narsaga yoki oshkasiga, uni teskarisiga, pastga, balandga, orqaga va h.k. deb mo‘ljalga olish, o‘yin usullarini kiritish, o‘qitishni emotsionalligini oshiradi.
Maxsus bilimlarni bu yoshdagilar diafilmlardan, kino, mashqni tushuntirayoganda eshitayotib, harakat texnikasini, harakatli o‘yinlar qoidalarini o‘rganishda foydalanadilar va shu bilan bir qatorda shaxsiy va umumiy gigiyenik tushunchalarga ega bo‘lib boradilar. Maktabgacha ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya ishlarining tashkiliy shakllari quyidagilardan iborat: jismoniy ta'lim-tarbiya; kundalik rejimda jismoniy tarbiya va sog'lomlashtirish ishlari (ertalabki mashqlar, ochiq va sport o'yinlari, jismoniy tarbiya daqiqalari, jismoniy mashqlar bilan birgalikda temperatsiya mashg'ulotlari); faol dam olish (sport tadbirlari, sport bayramlari, salomatlik kunlari, piyoda sayohatlar); bolalarning mustaqil motorli faoliyati; oilaviy ish. Maktabgacha yoshdagi bolalarning mustaqil motorli faoliyati o'qituvchining nazorati ostida davom etadi. Jismoniy mashqlar mazmuni va davomiyligi bolalarning o'zlari tomonidan belgilanadi. Ushbu faoliyatning tabiati maktabgacha yoshdagi bolalarning individual ma'lumotlariga, tayyorgarligiga, imkoniyatlariga va qiziqishlariga bog'liq. Jismoniy tarbiya muammolarini muvaffaqiyatli hal qilish faqat maktabgacha ta'lim tashkiloti va oilaning o'zaro bog'liq ishida bolalarga individual yondashuvni amalga oshirish orqali mumkin. Ishning barcha shakllari va turlari o'zaro bog'liq va bir-birini to'ldiradi. Ular birgalikda bolani kundalik jismoniy tarbiya bilan ta'minlaydigan zarur vosita rejimini yaratadilar. Yu.F.Zmanovskiy bolalarning harakat faoliyatini oqilona tashkil etish tamoyillarini ajratib ko'rsatdi: bolalarning harakat faoliyatining barcha turlarida tsiklik mashqlarning ustunligi; kundalik jismoniy tarbiya, asosan ochiq havoda; bir mashqni takroriy takrorlash bilan mashqlarni tez-tez o'zgartirish; ishda ochiq o'yinlardan foydalanish; jismoniy madaniyat darslarining motor zichligi - 80% va undan ko'p; jismoniy madaniyat darslarining majburiy musiqa jo'rligi; bolalarning jismoniy mashqlarga ongli munosabati; mushaklarning gevşemesi ko'pchilik jismoniy tarbiya mashg'ulotlarining zarur komponenti sifatida; bolalar jismoniy faoliyatining barcha turlarida ijobiy his-tuyg'ularning ustunligi; jismoniy tarbiya darslarida harakatlarni chiroyli bajarish majburiyati. Bu bolalarning motorli faoliyatini oqilona tashkil etish tamoyillariga rioya qilish nafaqat maktabgacha yoshdagi bolalarning sog'lig'i va harakatchanligini yaxshilaydi, balki har bir bolaning barkamol rivojlanishiga yordam beradi. Maktabgacha ta'lim muassasalari o'z faoliyatida shaxsning ijodiy rivojlanishi va intellektual ehtiyojlarni ro'yobga chiqarish va hissiy idrokni shakllantirish orqali uning shakllanishiga ko'maklashish zaruriyatidan kelib chiqishi kerak, bu faqat maktabgacha yoshdagi bolalarning sog'lig'i yaxshi bo'lgan taqdirdagina mumkin. Bolani o'qitish, rivojlantirish va tarbiyalash, uni takomillashtirishga kompleks yondashuvni amalga oshirish orqali bolalar salomatligini saqlash, mustahkamlash va shakllantirish vazifalariga erishish mumkin. Bolalar salomatligini asrash va mustahkamlash tizimini takomillashtirish, ularda salomatlik madaniyati va sog‘lom turmush tarziga motivatsiyani shakllantirish maktabgacha ta’lim tashkiloti faoliyatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylanishi kerak. Zamonaviy ta'lim kontseptsiyasi nafaqat maktabgacha yoshdagi bolalarni takomillashtirish, balki ta'lim muhitiga shaxsiy yo'naltirilgan yondashuvlarni ta'minlash, sog'liqni saqlashni tejaydigan ta'lim makonini shakllantirishni ham nazarda tutadi. Sog'liqni saqlash haqidagi nazariy bilimlarni rivojlantirish va bolalarda o'z sog'lig'ini saqlash va mustahkamlash bo'yicha amaliy ko'nikmalarni shakllantirishga yordam beradigan maktabgacha jismoniy tarbiyaga faol-faol yondashuvni amalga oshirish tubdan yangi. Bolaning jismoniy salomatligining asosini uning organlari va tizimlarining rivojlanish darajasi va xususiyatlari hisobga olinishi kerak. Rivojlanish darajasi har bir bolaning tabiatiga xos bo'lgan va uning asosiy ehtiyojlari bilan bog'liq bo'lgan dastur bilan belgilanadi. Bu bolaning individual-barkamol rivojlanishining sharti bo'lgan asosiy asosiy ehtiyojlarni qondirishdir. Bolalarning to'liq ruhiy salomatligining zaruriy sharti - bu turli xil faoliyat jarayonida ularning xatti-harakatlarini etarli darajada tartibga solishni ta'minlaydigan ruhiy qulaylik va psixologik farovonlik holati. Bu holat bolaning ehtiyojlari va ularni qondirish imkoniyatlari bilan belgilanadi. Inson salomatligining ma'naviy tarkibiy qismi ularning ta'lim jarayoniga bo'lgan munosabati, shuningdek, maktabgacha yoshdagi bolaning motivatsion va semantik sohalarini rivojlantirish bilan bevosita bog'liq bo'lgan umumiy qabul qilingan xatti-harakatlar normalariga muvofiqligi bilan tavsiflanadi.
Bolaning sog'lig'i haqida g'amxo'rlik qilishga chaqirilgan maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlaydigan zamonaviy o'qituvchi unga kattalarning qisqartirilgan nusxasi sifatida munosabatda bo'lishga haqli emas, chunki har bir yosh davri o'ziga xos tuzilish va faoliyat xususiyatlariga ega. Maktabgacha yoshdagi bolalarda sog'lom turmush tarzining asosiy tarkibiy qismlariga rioya qilish munosabatini shakllantirish vosita faoliyatiga asoslanishi kerak. I. A. Arshavskiyning fikricha, "organizmning hayoti, uning o'sishi va rivojlanishi harakat faoliyati bilan boshqariladi". Ma'lumki, bola tashqaridan kelgan turli xil ma'lumotlarni idrok etish va qayta ishlash uchun ulkan salohiyatga ega. Bundan tashqari, maktabgacha yoshdagi bolalarda o'z-o'zini rivojlantirish, o'yin va taqlid qilish uchun eng murakkab biologik ehtiyojlar ustunlik qiladi. Binobarin, bolalarning jismoniy tarbiyasi bolaning shaxsiyatining faolligi printsipi asosida amalga oshirilishi mumkin, bu esa sog'liq qadriyatlarini bilishni sog'lom turmush tarzi asoslarini rivojlantirish bilan uyg'unlashtirishga imkon beradi. maktabgacha yoshdagi bolalar uchun qiziqarli va qiziqarli. L. D. Glazyrina (1999) maktabgacha yoshdagi bolalarga jismoniy mashqlarni o'rgatishning noan'anaviy tamoyillarini ta'kidlaydi: 1. Sinkretizm printsipi bolaga ta'sir qilish vositalari va usullarini tanlashda umumiy birlik manbalarining mavjudligini aks ettiradi. 2. Maftunkorlik tamoyili jismoniy tarbiya darslarida qulay ijtimoiy-psixologik muhit yaratishni nazarda tutadi. 3. Ijodiy yo'nalish printsipi, uning natijasi bolaning harakat tajribasidan foydalanish va ijodiy faoliyatni rag'batlantiradigan motiv mavjudligiga asoslangan holda mustaqil ravishda yangi harakatlar yaratishdir. Ushbu tamoyillarni amalga oshirish usullaridan biri maktabgacha ta'lim tashkilotlari ishiga folklor vositalaridan foydalangan holda folklor jismoniy tarbiya darslari va sport-sog'lomlashtirish tadbirlarini o'tkazish metodikasini joriy etish bo'lishi mumkin. Xalq og'zaki ijodi maktabgacha yoshdagi bolalarning motor va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning yangi shakllarini topish orqali jismoniy tarbiya jarayonini diversifikatsiya qilishga imkon beradi, bolalarning bo'lajak o'quv faoliyatiga jismoniy va intellektual tayyorgarligining asosiy darajasini shakllantirishga, estetik va estetik rivojlanishiga yordam beradi. maktabgacha yoshdagi bolalarning axloqiy-irodaviy fazilatlari, hissiy-emotsional qobiliyatlari va madaniy va nutqiy tarbiyasi.