Kirish: Reja: Mulk va ularning turlari tushunchasi

Davlat tasarrufidan chiqarish - davlat korxonalarini va tashkilotlarini jamoa,
ijara
 
korxonalariga,
 
aktsiyadorlik jamiyatlarga,
 
mas’uliyati
cheklangan jamiyatlarga, davlatga qarashli mulk bo’lmaydigan boshqa
korxonalar
 
va
 
tashkilotlarga
 
aylantirishdir.
Xususiylashtirish - fuqarolarning va davlatga taalluqli bo’lmagan yuridik
shaxslarning
 
davlat
 
mulki
 
ob’ektlarini
 
yoki
 
davlat
aktsiyadorlik jamiyatlarining aktsiyalarini davlatdan sotib olishidir.
Bundan ko’rinadiki, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish xususiylashtirishga
qaraganda ancha keng tushuncha. Xususiylashtirish - davlat mulkiga egalik
huquqining davlatdan xususiy shaxslarga o’tishidir. Mulkni davlat tasarrufidan
chiqarish xususiylashtirishdan tashqari, bu mulk hisobidan boshqa nodavlat mulk
shakllarining vujudga keltirishni ham ko’zda tutadi. U bir qator yo’llar bilan
amalga oshiriladi: davlat korxonalarini hissadorlik jamiyatiga aylantirish, davlat
korxonasini sotib, uni jamoa mulkiga aylantirish; mulkni qiymatga qarab
chiqarilgan cheklar (vaucher) bo’yicha fuqarolarga bepul berish; mulkni ayrim
tadbirkor va ish boshqaruvchilarga sotish; ayrim davlat korxonalarini chet el firma
va fuqarolariga sotish yoki qarz hisobiga berish; davlat mol-mulkini auktsionlarda
kim
oshdi
savdosi
orqali
sotish
va
h.k.
Xususiylashtirish aloqa va axborotlashtirish sohasida ham muvaffaqiyatli amalga
oshirilmoqda va hozirgi kunda yirik sarmoyaga ega bo’lgan ,, O’zbektelekom,, AK
bilan birga ,, O’zbekiston pochtasi,, OAJ, ,, Matbuot tarqatuvchi,, hissadorlik
jamiyatlari hamda ko’plab tadbirkorlar bu sohada faoliyat yuritmoqda.
O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichidayoq mulkchilikning
xamma shakllari teng huquqli ekanligi qonuniy tarzda e’tirof etildi va davlat mulki
monopolizmini tugatish hamda bu mulkni xususiylashtirish hisobiga ko’p ukladli
iqtisodiyotni real shakllantirish vazifasi qo’yildi. Avvalo mulkchilikning turli xil
shakllari qaror topishi uchun teng huquqiy me’yorlar va amal kilish mexanizmlari
yaratildi.
Iqtisodiyotning ko’p ukladliligi raqobatni taraqqiy topishiga olib keladi va iste’mol
narxlariga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bu borada davlatimiz tomonidan olib
borilayotgan iqtisodiy siyosat va islohotlar bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida
ro’y bergan yetishmovchiliklarni ijobiy bartaraf etmoqda va iqtisodiyotni
sog’lomlashtirishga
xizmat
qilmoqda.
Xususiylashtirishning usullari ham turli-tuman bo’lib, ularni 3 guruhga ajratish
mumkin: 1) davlat mulkini bepul bo’lib berish orqali xususiylashtirish; 2) davlat
mulkini sotish orqali xususiylashtirish; 3) davlat mulkini bepul bo’lib berish hamda

---

sotishni uyg’unlashtirish orqali xususiylashtirish (3.5-chizma).