Kirisiw Temanın aktuallıǵı

«Ay, ómir!...» qosıǵında formalıq jaqtan basqa qosıqlarına salıstırǵanda ózgeshelik bar. Segizlik formasında jazilǵan. Qosıqtagi "Ay, ómir! Tánirdiń tarin ber maǵan, alǵan ǵaniymet dem-sadaǵa saǵan, aldımda tursa tek arziwli janan, onnan keyin órte dózaǵiń menen, sen tuwilǵan kuni tuwilǵan dúnya, saǵan gárezlidur burinnan dúnya, barshege yar bolsın buyırǵan dúnya. Tek senin obal hám sawabin menen"¹- degen qatarlarda berilgen lirikalıq qaharmannini ishki sezimleri kitap oqiwshıların ádewir tolqinlandırıp jiberedi.
Shayırdıń «Sen bar - dúnya bar!» qosıǵında lirik qaharmanniń ishki tuyǵıların tásirli jetkerip bilay deydi:
Seni qutlıqlasın dáslep tabiyat,
Quslar al-hawada aylesin pariyad,
Sen dúnyaǵa kelmegende eger de,
Kemis bolip turar edi bir qanat,
Saǵan qushaq ashar nazlar, jilwalar,
Áy, názálim dilbar, sen bar - dúnya bar!²
Shayırdıń «Házirgi qızlar háwjarı» qosıǵında "Meniń jaslıq dáwirim, altın dáwir, háwjar, náwbáhárim, sáwirim, aldımdadur, háwjar..."- degen qatarlarda awizeki xalq doretpelerindegi hawjardi jańalap, búgingi dáwirdegi úrp-ádetlerdi, quwanishlardı salıstırmalıq usılda bergen. Onıń «Men yarımdı maqtayman» qosıǵında óz yarına bolǵan opadarlıq sezimlerdi watanǵa bolǵan súyiwshilik sezimler menen ulastıra alǵan. Máselen:
Men yarımdı ómir boyı maqtayman,
Maqtap keyin bir pikirge toqtayman,
Nege desen sol arqalı Watannıń,
Hadal mehir-muhabbatın saqlayman...³
«Sáwer yar qosıǵı» dóretpesinde "Sawer yar qosıgı - uzinnan uzaq, elpip esken sáwir samalı usap, ashıqtan ay júzin aymalap jasap, jáhándi xosh ajayıp jay qilǵan qosıq, - degen qosıq qatarları arqali muhabbat sezimlerdi tabiyat qubilislarına baylanıstırıp súwretley alǵan. «Sen tuwilǵan kún» dóretpesinde "Sen dúnyaǵa kelmegende egerde, kim inanar seni suliw degenge?!, Gárezsizlik quyashı bar tóbeńde, gúl hám saǵan qarap óskenbe deymen." sezimlerin bergen bolsa, «Seni súygen edim student waqta» qosıǵında jaslıqtaǵı dep lirikalıq qaharmannıń muhabbat sezimlerdi poetikalıq til menen jetkere bilgen. Máselen:
Tawıstay taranip, dolanǵanında,
Shashlarin ash belge sholanǵanında,
Bar edim, dilbarım, men hám janında,
Seni súygen edim student waqta.
Sen quwanish-qayǵıma teńdey sheriksen,
Sensiz men dúnyada maǵrib-gariyppen,
Kózimniń qunqarı - áziz perishtem,
Seni súygen edim student waqta."¹
- dep lirikalıq qaharmannıń studentlik jıllarındaǵı muhabbat sezimlerin tásirli táriyiplegen. Qızdıń sulıwlıǵın "tawisqa" teńep, Onıń jolında dilgir bolıp júrgen opadar jigitti súwretlegen.
Shayırdıń «Qara kózdi súymegen kim bar?» qosıǵında muhabbat teması jáne de tereńlestirilip bılayınsha jırlanǵan:
Aytshı maǵan ásirler, jillar,
Qara kózdi súymegen kim bar?
Aytshı maǵan qara kóz dilbar,
Yar ıshqında kúymegen kim bar?
Aytshı maǵan qara kóz dilbar,
Kózlerińde qánshelli sır bar?...²
Haqıyqatında da poeziyalıq shıǵarma insanlarǵa ruwxiy tasir etiwi ushın adamlardı estetikalıq talabın qanaatlanınıp súysinip oqıwı ushın, oqıǵan kitap oqıwshısın ózine eriksiz tartiwi ushın tereń mazmunı, joqarı ideyalıq, obrazlı bolıwı menen birge túr jaǵınan, sóz jaǵınan hám basqa da jaqtan sulıw bolıwı kerek. Shayır lirikasında turmıstı obrazlı túrde sáwlelendiriwde eki narse kózge túsedi. Birinshiden, kórkem shınlıqtı kórsetiwde shayırdıń ózine tán ózgesheliginde. ekinshi, shınlıqtı qayta dúzip dóretip shıǵıwda jamiyetlik, xalqlıq ideyaǵa tuwra kelmeytuǵın jerlerdi shıǵarıp taslawǵa, durısların kórkemlik fantaziya jolı menen idealǵa jaqınlastırıw ushın keń túrde oy órisi bolıwı kerek. Shayırdıń poeziyası janrlıq hám formalıq izlenislerge oǵada bay. T.Qabulovtıń «Tashkent kúndeliginen» qosıǵı basqa shayırlarda ushırasa bermeytuǵın stilde jazılǵan. Bul qosıq birinshiden, soraw-juwap, dialog, sáwbetlesiw formasında jazılıp, «Telefonnan», «Yarım aytti», «Tashkent kutip aldı», «Jamal Kamal ne deydi?», «Men bilay dedim», «Kúnler qalay ótti?» degen qosıq durkinen quralıp, onda lirikalıq qaharmannıń oy tolǵanısların, sawbetlerin qızıqlı formada bergen. Bunday usıl oqıwshılardı lirikalıq qosıqlardı oqıwǵa qızıqtırıp turadı. Maselen, «Telefonnan» degen bóliminde shayırdı Tashkent qalasına mádeniy hám ádebiy kórgizbelerine shaqırıwı, bul xabardı Joldasbay direktordiń jetkeriwi, avtordiń oylanıp qalıwı sıyaqlı hádiyseler berilse, «Yarım ayttı» bóliminde ómirlik joldasınıń shayırǵa bergen tásillesi, oǵan bolǵan isenimi kórinedi.
Ózbekstan -ózimizdiń Watan bul,
Túrkstan-tariyxiy ata-makan bul,
El húrmeti - eń joqari bahań bul,
Qatardan hesh qalma, alǵa, shabazım.
Sháhár Tashkent - shayırlardıń sháhári,
Sózin saz hám sáwbet qılar «Báhári»...
Sátli bolsin talantlardın sapari,
Márt joldasıń bolsın bárhá, shabazım.¹
-dep shayırdıń talantına húrmet bildirip, el ushın, watan ushın xizmet etiw pariz hám qarız ekenin uqtıra bilgen. Bunday usıllar shayırdıń sheberliginen derek beredi. Bunnan soń shayır yosh penen Tashkentke jónep ketedi. Sóz zergerin Tashkentte gernay-sirnaylar, dáste- dáste gúller menen kutip aladı. Bul kórinisler bılayınsha súwretlenedi.
Tashkent kutip aldı. Gernay-simaylar....
Tarlar sesti júreklerdi «tirnayjaq»...
Dáste-dáste gúller, tasqın kewiller,
Keń aspanniń astına hesh siymayjaq.
Samolyottan tústik ȧyne sáskede,
Qushaǵımız toldı shoq gúldástege,
Júrek shulǵınıp tur, appaq sezimler,
Ózlerin saylap tur sawbetlespege."¹
- dep ózbek xalqını miymandoslıǵın, qonaq kutiw mádeniyatın, jazıwshı-shayırlardıń bekkem doslıǵı - bul eki xalıqtıń miytindey birligin tariyiplep bergen. Sol jıllardaǵı belgili shayır, Ózbekstan qaharmanı Abdulla Aripovtıń kútip alıwı, qaraqalpaq shayırlarına bolǵan izzet húrmeti tásirli súwretlengen. «Jamal Kamal ne deydi?» bóliminde:
Erkin elmiz, mustaqilmiz endi biz,
Beldi buwip, túrinemiz jeńdi biz,
Biyǵarezbiz, baxıtlımız mángi biz,
Ózbekstan degen óz anamız bar.
Biz-Nawayı bolsaq, sizler - Berdaqsız,
Aspan, zamin, quyash, nurǵa ortaqpiz,
Bizler hám joqarı qaraqalpaqpız,
Túrkstan teberik bosaǵamız bar..."²
- dep shayır tilinen ázelden doslıqtı, keńpeyillikti, tuwısqanlıq sezimlerdi bergen. Elimizdiń gárezsizligi, baxıtlı ómir, ilhám yosh nurları haqqında pikirler aytıladı. «Men bilay dedim» degen bóliminde:
- Tashkent! Miymandosliǵıńa qayılman!
Dasturxanday boldiń toyǵa jayılǵan.
Aga-iniliktiń ayqın mısalın,...
Tashkent! Raxmet, bergen duzińa!
Bárin aytıp shıǵıw qıyın ushına,
Ózbekler-óz aǵam degenniń búgin,
Tastıyıqlangan bir mısalı usı dá!... ³
- dep Tashkent qalasındaǵı saparı sátli bolǵanlıǵı, olardıń islegen miymandoslıǵına Shayırdıń ırzalıǵı, aǵa-inilik sıylasıǵı, «qaraqalpaq» -dep keń qushaq ashıwı, Jolmırza menen Izzat Sultannıń doslıǵı, Amiwdarya, Aral teńizi eki xalıqqa da ortaq ekenligi, qalanıń kósheleriniń keńligi, onıń gózzal kórinisi lirikalıq usilda súwretlengen. Jane de «Kúnler qalay ótti?...» degen bóliminde waqıyalar júda qısqa berilip, sapardiń juwmaǵı, xabar bergen Joldasbay direktorǵa minnetdarshılıǵı menen dóretpe tamamlanadi.
Bunnan shigatugin juwmaq minaday:
Hárkim isi menen elge unaǵay,
Ózbek-qaraqalpaq mángi saw bolıp,
Mártlerin mudamı maydan sinaǵay!..."¹
-dep lirikalıq qaharman jaqsı sózleri menen dóretpege juwmaq jasaydı. Bul qosıq qatarlarında Tashkent saparındaǵı nátiyjeleri jaqsı bolǵanı, shayırlıq talantına jáne yosh qosılǵanı, dos arttırıp kelgeni kórinedi. Usı qosıqta birinshiden, kórkem forması menen ózgeshelenip qaraqalpaq poeziyasına jańalıq sıpatında sezilgen bolsa, ekinshiden, shayır názik tábiyatı menen ózbek hám qaraqalpaq arasındaǵı tarıyxıy doslaqtı, tatıwlıqtı ańlatap turǵanı kórinedi. Úshinshiden, shayırdıń bul dóretpesi janrlıq jaqtan poemanıń talabına juwap bergendey seziledi. Sebebi, onda qısqa hám ıqshám syujet bar. qaharmanlardıń sózi berilgen, dialog formasında qurılıp, lirikalıq qaharmannıń obrazına barlıq waqıyalar jámlenip, bir syujetlik baǵdarda bolıp, kompoziciyalıq jaqtan dóretpe sheber qurılǵan. Shıǵarmanıń tili jeńil hám túsinikli obrazlı berilgen. Doretpede negizgi ideya - bul xalıqlar arasında doslıq, tanıwlıq hám tinishliq máselelerine arnalǵan. Sonday-aq dóretpede dúnyadaǵı janalıqlardıń kúshliligi, alımlardın danishpanlıq penen izertlegen ilimiy miynetleri ilimiy tuwrali ken turde tanıstırılıp ótiledi.
T.Qabulov poeziyasınıń janrlıq hám formalıq izlenisler basqa shayırlarǵa salıstırǵanda kóp ózgeshelikke iye. Birinshiden, shayır kórkem forma jasawda kóp izlengen hám jańalıqqa umtılǵan. Ekinshiden, shayırdıń poeziyası kórkemlik, tematikalıq, ideyalıq hám formalıq jaqtan bir-biri menen baylanıslı jazılıp, pútinlikti ańlatıp, dóretiwshilik penen jańa izlenislerdi taba bilgen.