Kirisiw Tiykarg’i bo’lim

II. Tiykarg’i bo’lim
2.1.Innovatsiyalardı finanslıq tártipke salıwdı ámelge asırıw
Innovatsiyalardı finanslıq tártipke salıw iskerliginiń joqarı forması -bul
innovciyalıq iskerlikti basqarıwdıń innovciyalıq siyasatın islep shıǵıw hám
ótkeriw bolıp tabıladı. Bunday siyasat házirgi social rawajlanıw ushın innovciyalıq
iskerliginiń ústin turatuǵın áhmiyetin tastiqlash tiykarında islep shıǵıladı. Mámleket
innovciyalıq iskerlik ushın shólkemlestirilgen, ekonomikalıq hám huqıqıy shárt-shárayatlardı jaratıp beredi. Innovciyalıq iskerlik qaǵıydaǵa kóre, uǵımsızlıq hám xaterdiń jetkiliklishe joqarı dárejesi menen tariyplanadi, sol sebepli innovciyalıq processlerdiń dáreklerin kópligi, mayısqaqlıǵı hám texz ózgeriwshen, turbulentli ortalıqqa maslasıwshılıǵı innovciyalıq iskerlikti finanslıq tártipke salıwdıń zárúrli
principlerıden boladı.
Innovciyalıq iskerliginiń byudjet qarjları esabına finanslıq támiynlew mámleket
innovciyalıq siyasatınıń maqsetleri hám ústin turatuǵınlıqlarına muwapıq ámelge
asıriladı hám da iri kólemli ilimiy-texnikalıq mashqalalardi sheshiw hám da
kishi hám orta inoovatsion isbilermenlikti qollap-quwatlaw ushın qaratnadı.
Mámleket byudjetinen ajıratılǵan aqshalar mámleket innovciyalıq fondlari (Mámleket fundamental izertlewler fondı, ilimiy-texnikalıq tarawda kárxanalardıń kishi formaların rawajlandırıwǵa kómeklesiw fondı, mámleket islep shıǵarıw
innovatsiyalar fondı sıyaqlılar ), mámleket maqsetiy innovciyalıq programmaları hám joqarı nátiyjeli joybarlar, hám de innovciyalıq iskerlikti mámleket tárepinen qollapquvvatlash programmalarına jóneltiriledi. Nátiyjeli innovciyalıq joybarlardı mámleket tárepinen qollap -quwatlanıwı mámleketti olardı finanslıq támiynlew degi (qaǵıydaǵa kóre, tańlaw tiykarında ) qatnasıwınıń qaytarılıw tiykarındaǵı oraylastırılǵan investitsion kreditler, innovciyalıq iskerlikti ámelge asırıwshı kárxanalar Aksiyaları bir bólegin mámleket múlkinde bekkemlew, mámleketimiz hám shet el kredit-finans mákemeleri tárepinen innovciyalıq iskerlik subektlerine
beriletuǵın innovciyalıq kreditler boyınsha mámleket kepillikleri sıyaqlı formaların
názerde tutadı.
Innovciyalıq iskerlik subektleri byudjetten tısqarı aqshalardı tartıw
dárekleri, dúzilisi hám usılların mutaqil túrde belgileydiler (innovciyalıq
iskerlikti finanslıq támiynlewge byudjetten tısqarı aqshalar mámleket hám mámleketlik emes qarjlarınan tartinadilar).
Shólkemdiń innovatson iskerligin tekǵana sırtdan tartinadigan finanslıq aqshalar esabına, bálki jeke aqshalar esabına da alıp barıw múmkin. Amortizatsion ajıratılǵan qarjılar fondı hám islep shıǵarıwdı rawajlandırıw fondı shólkem innovciyalıq iskerligin finanslıq támiynlewdiń zárúrli ishki qarjları boladılar.
Amortizatsion ajıratılǵan qarjılar fondini tariyplab turıp, atap ótiw kerek,
amortizatsiya - bul tiykarǵı fondlar ma`nisin ónim ma`nisine hám materiallar
menen bir qatarda tiykarǵı islep shıǵarıw faktorı boladılar. Olar miynet
qurallarından ibarat boladılar, keyingilerden xojalıq processinde kóp ret
paydalanadılar hám bunda olar ózleriniń buyımlı - tábiyiy formasın
ózgertirmaydilar. Tiykarǵı islep shıǵarıw fondlarini túrler boyınsha klassifikaciyai
keńseler, imaratlar, uzatıwshı qurılmalar, mashinalar úskeneler (sonday-aq,
kernew hám jumısshı mashinalar hám úskeneler, ólshew hám tártipke salıw
ásbapları, esaplaw texnikası ), qurallar sıyaqlı gruppalardı óz ishinev aladı.
Tiykarǵı fondlarni satıp alıwǵa sarplanǵan pul qarjları tiykarǵı aqshalar
dep ataladı. Tiykarǵı hám aylanba aqshalar ortasında anıq shegaranı ótkeriwshi
eki kriteryalar qabıl etilgen : xızmet múddeti (1 jıldan kóbirek) hám baha (100
MROT den kóbirek). Mısalı, xızmet múddeti 1 jıldan kóbirek, biraq ma`nisi
100 eń kem mıynet haqınan kemrek bolǵan ásbap tiykarǵına emes aylanba fondga
kiritiledi.
Islep shıǵarıw processinde tiykarǵı fondlarning ma`nisi bólimler boyınsha
islep shıǵarılıp atırǵan ónimge kóshiriledi. Bunda tiykarǵı fondlarning
ózleriniń materiallıq hám ruwxıy tozıw nátiyjesinde bahalar pasayadi (jer bunnan
esaptan tısqarı ). Bul tozıwdıń amortizatsion ajıratılǵan qarjılar kórinisindegi ma`nisi amortizatsion fondda saylanadı. Amortizatsion ajıratılǵan qarjılardıń muǵdarları mámleket keńseleri tárepinen tiykarǵı aqshalardıń balanslı ma`nisine salıstırǵanda procentlerde belgilenedi hám amortizatsion ajıratılǵan qarjılardıń normaları dep ataladı. Kóplegen jaǵdaylarda bul normalar tiykarǵı fondlar ma`nisin olardıń xızmet múddetine bolıw jolı menen esaplab shıǵıladı.
Innovciyalıq iskerlikti qarjı iyesiler qarjları esabına finanslıq támiynlew
kreditli investitsiyalar, innovciyalıq iskerlik subektleri tárepinen basıp
shıǵarılǵan qımbat bahalı qaǵazlar (aksiyalar, obligatsiyalar, veksellar) ga
investitsiyalar ; pul formasındaǵı, qımbat bahalı qog'rzlar, tiykarǵı fondlar, sanaat hám intellektual múlk hám olarǵa huqıqlar kórinisindegi, innovciyalıq iskerlikti sheriklikte aparıw haqqındaǵı seriklik pitimlerin dúziw tiykarında ámelge asırilatuǵın tuwrıdan-tuwrı kiritpeler kórinisinde lizing hám investitsiyalardı tartıwdıń basqa usıllarınan paydalanıw tiykarında ámelge asıriladılar.
Innovciyalıq kárxanalar iskerligin kreditlashning zamanagóy sistemaları
tiykarǵı belgilerinen biri onıń shártnamalı tiykarı bolıp tabıladı. Kreditlashtirish máselesi boyınsha payda bolatuǵın barlıq máseleler tikkeley shártnama dúzgen
tárepler, mısalı, qarız alıwshı kárxana hám bank tárepinen sheshiledi.
Investitsion kreditni beriw tuwralıǵı máseleni sheshiwde qarjı iyesi
bazar daǵı innovciyalıq kreditni ámelge asırılıwı múmkinshiligin, innovciyalıq
kárxana dáramatlarınıń kutilgan artıwın hám basqa zárúrli tariyplerdi analiz
etedi, uzaq múddetli kreditler jaǵdayında bolsa ulıwma innovciyalıq kárxananıń
ekonomikalıq jaǵdayı keleshekleri de bahalanadı.
Finanslıq kiritpelerdi ózin ózi orawınıń bul hám basqa tariyplerin
alıw ushın qarjı iyesi, qaǵıydaǵa kóre, kreditni ajıratıw haqqındaǵı qararlardı qabıl
qılıwda innovciyalıq joybardıń tiyisli biznes-rejesin kórip shıǵadı.
Qarjı iyesiler innovciyalıq iskerlik subektleri tárepinen basıp
shıǵarıldgan qımbat bahalı qaǵazlar (aksiyalar, obligatsiyalar, veksellar) ga
aqshalardı kiritip, innovciyalıq iskerlikti finanslıq támiynlewleri múmkin.
Innovciyalıq kárxanalar kóplegen jeke qarjları perspektivalı innovciyalıq
joybarlardı finanslıq támiynlewleri múmkin. Innovciyalıq kárxanalar kóplegen jeke
qarjları perspektivalı innovciyalıq joybarlardı finanslıq támiynlew, materiallıq-texnikalıq bazanı rawajlandırıw, kerekli ITTKIni ótkeriw ushın etiwmegen halda
qımbat bahalı qaǵazlardı qosımsha basıp shıǵarıwǵa shaqırıq etediler.
Innovciyalıq joybarlar qálegen halda qatnasiletuǵın tańlaw tiykarında mámleket
innovciyalıq programmalarına kiritiledi. Tańlawda qatnasatuǵın innovciyalıq joybarlar mámleket ilimiy-texnikalıq hám ekologiyalıq ekspertizasidan ótiwleri shárt. Usı ekspertizalarning predmeti olardıń jańalıq dárejesi, sociallıq-ekonomikalıq hám ekologiyalıq natiyjeliligi bolıp tabıladı.