Kitobxonlik madaniyatini yanada rivojlantirishchora tadbirlari

Qobusnoma - Sharq va Markaziy Osiyo xalqlari orasida keng tarqalgan axloqiy-taʼlimiy asar, fors-tojik badiiy nasrining birinchi va yirik yodgorligi (11-asr). Tabariston (Mozandaron) hukmdori Shams al-Maoliy Qobusning nabirasi Unsur al-Maoliy (Kaykovus, 1021—98) tomonidan fors tilida yozilgan (1082—83) va „Nasihatnomai Kaykovus“ deb atalgan. „Q.“ shu asarning oʻzbekcha tarjimasidir. muallif asarni oʻgʻli Gilonshohga bagʻishlagan.
Qobusnoma“ asosini Qurʼoni karim suralari, Muhammad (sav)ning faoliyati va koʻrsatmalarini ifodalovchi hadislar, hikmatli hikoyatlar tashkil etadi. Asar 44 bobdan iborat. Dastlabki 4 bobi Haqni tanimoq, Paygʻambarlarning xilqati (yaratilishi), Alloh neʼmatiga shukur qilmoq haqida boʻlib, qolgan 40 bobi ota-onani hurmatlash, ilmiy bilimlarni, sanʼatni egallash, harb, savdo, dehqonchilik ishlari va hunarni oʻrganish, odob-axloq qoidalariga rioya etish, farzand tarbiyasi, saxovat va juvonmardlik kabi koʻplab masalalarni oʻz ichiga oladi. Asarda hunar va ilm jamiyat taraqqiyotining asosiy omillari deb qaraladi. Odamlar 3 guruhga boʻlinib, ularning jamiyatda tutgan oʻrni belgilanadi; odamlarning fazilatlari ham 3 guruhga boʻlinadi: aqllilik, haqgoʻylik, juvonmardlik.
Kaykovus dunyodagi mavjudotni birbiri bilan bogʻliq va murosasiz deb talqin qiladi. U kishi ruhiyatini ham 2 guruhga boʻladi: jismoniy sezgini modda, ruhiy hissiyotni esa „jon“ bilan bogʻlaydi va bularning birini moddiy, ikkinchisini ruhiy hayot mahsuli deb koʻrsatadi. Uning fikricha, dunyodagi hamma narsalar yaralishi va mohiyat eʼtibori bilan ilohiydir. Zero, inson Allohni tanimoq uchun avvalambor oʻzini bilmogʻi, yaʼni „sozga qarab sozandani tanimogʻi lozim“, deydi. Bu kabi masalalar kitobda ixcham hikoyatlar, rivoyatlar, sheʼr va latifalar, maqol va hikmatlar yordamida bayon qilinadi.
„Qobusnoma“ rus va Gʻarb sharqshunoslarining, Sharq olimlari va pedagoglarining diqqatini anchadan beri oʻziga tortib keladi. Asar turk (1432, 1705), uygʻur (178687), nemis (1811), oʻzbek (1860, Ogahiy tomonidan), tatar (1881), fransuz va rus (1886) tillariga tarjima qilingan. Ogahiy tarjimasining 2 qoʻlyozma nusxasi Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik institutida, yana bir qoʻlyozma nusxasi Sankt-Peterburgda Saltikov-Shchedrin nomidagi Xalq kutubxonasida saqlanadi. „Qobusnoma“ning Subutoy Dolimov tomonidan hozirgi oʻzbek tiliga oʻgirilgan nusxasi Toshkentda 3 marta nashr qilingan.
Эй фарзанд, худони таниғил, ҳамиша они ибодатин пеша қилғил. Жалла жалалуҳу ва аммо навануҳу1. Бобларнинг феҳристи будурким, марқум бўлур. Аввалги боб – Худо таолони танимоқ зикридадур. Иккинчи боб – пайғамбарларнинг хилқати зикридадур. Учинчи боб – Ҳақ таолонинг шукргузарлиги зикрида. Тўртинчи боб – неъматлар сипасдорлиги зикрида. Бешинчи боб – ота ва она ҳақини билмак зикрида. Олтинчи боб – ҳунар фузунлиқ била баланд қадр бўлмоқ зикрида. Еттинчи боб – сухандонлик билан баланд мартабали бўлмоқ зикрида. Саккизинчи боб – Ануширавоннинг пандин ёд олмоқ зикрида. Тўққизинчи боб – йигитлик ва қарилик сифати зикрида. Ўнинчи боб – тамкин ва таом тартиби зикрида. Ўн биринчи боб – шароб ичмак зикрида. 1 Жалла жалалуҳу ва аммо навануҳу – улуғлиги улуғ бўлди, эҳсони умум бўлди. 18 Ўн иккинчи боб – меҳмон олмоқ ва меҳмон бўлмоқ зикрида. Ўн учинчи боб – нард ва шатранж ўйнамоқ зикрида. Ўн тўртинчи боб – ишқ варзиш қилмоқ зикрида. Ўн бешинчи боб – нафъ олмоқ зикрида. Ўн олтинчи боб – ҳаммомга бормоқ зикрида. Ўн еттинчи боб – ухламоқ ва осуда бўлмоқ зикрида. Ўн саккизинчи боб – сайд этмак зикрида. Ўн тўққизинчи боб – гўй чавгон ўйнамоқ зикрида. Йигирманчи боб – уруш қилмоқ зикрида. Йигирма биринчи боб – мол жамъ этмоқ зикрида. Йигирма иккинчи боб – омонат сақламоқ зикрида. Йигирма учинчи боб – асир сотғун олмоқ зикрида. Йигирма тўртинчи боб – уй ва ер сотиб олмоқ зикрида. Йигирма бешинчи боб – чаҳорпой улоғ сотиб олмоқ зикрида. Йигирма олтинчи боб – хотун олмоқ зикрида. Йигирма еттинчи боб – фарзанд парвариш қилмоқ зикрида. Йигирма саккизинчи боб – дўст тутмоқ зикрида. Йигирма тўққизинчи боб – душмандан андиша қилмоқ зикрида. Ўттизинчи боб – афв ва уқубат этмак зикрида. Ўттиз биринчи боб – илм талаби ва қозигарлик зикрида. Ўттиз иккинчи боб – тижорат ва бозоргонлик расми зикрида. Ўттиз учинчи боб – тиб илми расми зикрида. Ўттиз тўртинчи боб – нужум ва ҳандаса илми зикрида. Ўттиз бешинчи боб – шоирлик расми зикрида. Ўттиз олтинчи боб – ханягарлик, яъни созандалик зикрида. Ўттиз еттинчи боб – подшоҳ хизматининг шарт ва қоидаси зикрида. Ўттиз саккизинчи боб – подшоҳ надимлигининг зикрида. Ўттиз тўққизинчи боб – дабирлик ва котиблик зикрида. Қирқинчи боб – вазирликнинг шарт ва расмлари зикрида. Қирқ биринчи боб – сипоҳсоларлик шартлари ва одатлари зикрида. Қирқ иккинчи боб – подшоҳлик шарти ва расми зикрида. Қирқ учинчи боб – деҳқончилик ва бозор пешалари баёни зикрида. Қирқ тўртинчи боб – саховат ва жувонмардлик зикрида

Ganjina ----

Yusuf xos xojibning Qutadg’u bilig asari
„Qutadgʻu bilig“ („Saodatga yoʻllovchi bilim“) — Yusuf Xos Hojib asari, turkiy adabiyotning nodir namunasi, 1069—70-yillarda yaratilgan. Muallifning asar muqaddimasida xabar beri-shicha, bu kitob oʻz davridayoq keng tarqalib, mashhur boʻlgan. Chin (Shimoliy xitoy)liklar uni „Adab ul-muluk“ („Hukmdorlar odobi“), mochin (Janubiy xitoy)liklar „Oyin ul-mamlakat“ („Hukmdorlik qonun-qoidalari“), 
Qutadgʻu bilig“ markaziga 4 masala qoʻyilib, ular 4 obraz vositasida ochib berilgan: birinchisi — adolat boʻlib, u pod-shoh Kuntugʻdi timsolida, ikkinchisi — davlat boʻlib, vazir Oytoʻldi, uchinchisi — aql boʻlib, vazirning oʻgʻli Ugdilmish, toʻrtinchisi — qanoat boʻlib, uning qarindoshi Oʻzgʻur-mish qiyofasida tasvirlanadi. 
«Qutadg‘u bihg» — she’riy asar. U aruz vaznida (mutaqorib bahrida) bitilgan. Biz bolalarga tushunilishi oson blishini kzda tutib, asami nasriy tarzda berishga urindik, rni bilan she’riy parchalardan ham foydalandik.