Klinik protokol Az ərbaycan Respubl

MÜALİCƏ 

Mərhələli müalicə 

İtirilən qanın həcminin, qadının vəziyyətinin və aparılan 

müalicə tədbirlərinin qeydiyyatının aparılması mütləqdir. 

1-ci mərhələ. İLKİN YARDIM 

Eyni zamanda aparılır (С): 



 

Yardıma operativ texnika bacarığına malik təcrübəli  mama-

ginekoloq, anestezioloq-reanimatoloq, laborantı çağırmaq.  



 

İnfuziyaya başlamaq üçün hər iki periferik venanın 

kateterizasiyası (diametri №16G-dan kiçik olmamaqla): bir 

venaya – 500 ml kristalloid məhluluna 20 v. oksitosin əlavə edib 

60 dam/dəq sürəti ilə, digər venadan – analiz (qan qrupu, Rh-

faktor, Hb, Ht, trombositlər, qanın laxtalanma vaxtı Li-Uayt 

üsulu ilə, APTV, protrombin vaxtı, fibrinoqen) üçün qan 

götürdükdən sonra itirilən qanın həcminə 3:1 nisbətində 

kristalloid məhlulu yeritmək (bax - cəd. 5, 6).  



 

Orqanizmin həyati vacib funksiyalarına nəzarət etmək (А/T, 

nəbz, tənəffüsün tezliyi, diurez, huşa nəzarət). 



 

Sidik kisəsinin kateterizasiyası (B) 



 

Qadını isitmək (üstünü örtmək, nəm mələfəni quru ilə  əvəz 

etmək). 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respubl

ikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhiyy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

2-ci mərhələ. ETİOTROP MÜALİCƏ 

4Т  faktorlarının  tezliyini nəzərə almaq və taktikanın seçimində 

mərhələləri gözləmək vacibdir: 

ТОNUS (70%)        ТRAVMA (20%)      ТOXUMA (10%)     ТROMBİN (1%) 

Cədvəl 3. Etiotrop müalicə 

«

Т

оnus» «

Т

ravma» «

Т

oxuma» «

Т

rombin» 

Uşaqlığın 

xarici-daxili 

masajı 

Uterotoniklər 

Uşaqlığın 

bimanual 

kompressiyası 

Güzgülərlə baxış 

Yumşaq doğum 

yollarının 

cırıqlarının 

tikilməsi 

3 sm-dən böyük 

olan 

hematomaların 

drenajı 

Çevrilmiş 

uşaqlığın yerinə 

salınması 

Uşaqlığın 

cırılması zamanı 

laporatomiya  

Uşaqlıq 

boşluğunun əllə 

yoxlanılması 

Ləngimiş ciftin 

və ya onun 

qalıqlarının əllə 

çıxarılması 

Küretaj (istisna 

hallarda) 

Qanın laxtalanma 

faktorlarının 

köçürülməsi: 

Təzə dondurulmuş 

plazma 

Trombositlərin 

transfuziyası 

VIIа rekombinant 

faktoru eptacog 

alfa (novoseven) 

protrombin 

kompleksin 

konsentratı 

(laxtalanma 

faktorları II, VII, 

IX, X, protein С 

və S) (oktapleks) 

Atoniyanın müalicəsində  aşağıdakı uterotoniklər istifadə oluna 

bilər. 

 

13

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respubl

ikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhiyy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

 

14

Cədvəl 4. Uterotoniklər 

Preparat Dоzа Sonrakı doza 

Maksimal 

doza 

Əks 

göstəriş 

Oksitosin (В)   20 v. 500 ml 

kristalloidlər

də v/d  

60 dam/dəq 

sürəti ilə 

20 v. 500 ml 

məhlulda 

v/d damcı ilə  

40 dam/dəq sürəti 

ilə 

Oksitosin 

80 v.-dən 

çox 

olmamaqla 

– 3 litr 

məhlulda   

 

Oksitosin effektiv olmadıqda 

Metilerqo-

metrin (В) 

 

v/d və ya ə/d 

0.2 mq – 1 

ml (tədricən) 

Təkrar – 15 dəq 

sonra 0.2 mq ə/d, 

lazım gəldikdə – 

hər 4 saatdan bir 

0.2 mq ə/d və ya 

v/d (tədricən)  

5 doza 

(1 mq –  

5 ml) 

Hipertenziya 

Preeklampsi-

ya 

Ürək 

xəstəlikləri 

Metilerqometrin effektiv olmadıqda 

Mizoprostol 

(В) 

Peroral və 

ya rektal 

600 mкq 

 

 

1000 mkq 

 

Metilpro-

staqlandin

*

  

(Carboprost)



 (В)  

0.25 mq ə/d 

və ya 

uşaqlıq 

əzələsinə  

Hər 15 - 90 

dəqiqədən bir 

0.25 mq ə/d 

8 doza  

Cəmi 2 mq 

Ürəyin, ağ 

ciyərlərin, 

böyrəklərin, 

qaraciyərin 

kəskin 

xəstəlikləri 

Carbetocin

*

 100 mkq 

–

 planlı keysəriyyə  kəsiyi  əməliyyatı 

zamanı oksitosinin fasiləsiz infuziyası  əvəzinə 1 dəqiqə  ərzində 

bolyus (şırınqa) formada yeridildikdə uterotoniklərə ehtiyacı 

azaldır (B). 

3-cü mərhələ. İNTENSİV MÜALİCƏ 

 

Qanaxma davam etdikdə 

 Eyni 

zamanda 

aparılır:  



 

Yardıma  əlavə çağırılmalıdır:  şöbə müdiri, əgər qabaqcadan 

çağırılmayıbsa anestezioloq-reanimatoloq, laborant təkrar, 

stasionarda qan köçürməyə cavabdeh olan mütəxəssis. 

                                                 



Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitələri

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respubl

ikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhiyy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 



 

İtirilən qanın həcmini qiymətləndirmək (bax cəd. 5) 



 

Qadının vəziyyətini qiymətləndirmək və orqanizmin həyati vacib 

funksiyalarına nəzarət etmək (AT, nəbz, tənəffüs tezliyi, diurez, 

huşun daimi monitorinqi) və reanimatoloq tərəfindən intensiv 

nəzarət kartında qeydiyyat aparmaq  



 

Kristalloidlərin mümkün qədər sürətli infuziyasını itirilən qanın 

həcminə 3:1 nisbətində davam etdirmək (infuzion terapiya 

proqramı anestezioloq-reanimatoloq ilə birgə tərtib olunur)  



 

Əməliyyat otağını hazırlamaq 



 

Təkrar laborator müayinələr aparmaq. 



 

Üzlük vasitəsilə 8 l/dəq sürətlə oksigen vermək. 



 

Qan və qan əvəzedicilərinin təminatı. 

Cədvəl 5. Qan itkisinin həcminin qiymətləndirilməsi 

Dövr edən qanın həcminin (DQH) normal səviyyəsi aşağıdakı 

düsturla təyin olunur: 

DQH (ml) = bədən çəkisi (kq)×70 (dövr edən qanın həcmi / 1 kq 

çəkiyə)  

Məsələn: qadının bədən çəkisi 80 кq. 

DQH = 80 kq × 70 = 5600 ml, əgər qadın hamilə deyilsə. 

Doğan qadında DQH - 30% çox olur. 

Ona görə doğan qadın üçün: DQH = 5600 +                    = 7280 ml 

 

Məsələn: 

Əgər qan itkisi 3000 olarsa, o zaman qalan DQH:  

7280 – 3000 = 4280 ml  

Nəticədə: 7280 ml-dən 3000 ml qan itirilərsə 

–

 bu dövr edən qanın 

həcminin 41%-ni təşkil edir. Deməli qan itkisi 41% olmuşdur. 

5600 х 30 

100 

 

 

15

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respubl

ikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhiyy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

 

16

Cədvəl 6. Böyük həcmli qanaxmalarda infuzion  

və transfuzion müalicə taktikası 

(müalicə taktikasının həcmi qan itkisinin faizindən asılı olaraq 

müəyyən olunur) 

Qanaxmanın 

dərəcəsi 

Norma I 

dərəcə 

Hipo- 

volemiya 

II 

dərəcə 

Yüngül 

şok 

III 

dərəcə 

Orta şok 

IV  

dərəcə 

Ağır şok 

Qan itkisinin 

həcmi (ml) 

< 750 

750-1500 

1500-

2000 

2000-

3000 

> 3000 

Qan itkisinin 

həcmi (%) 

< 15 

15 – 30 

30 - 40 

40 – 50 

> 50 

İnfuzion 

məhlullarla 

və qan 

komponentlə

ri ilə 

müalicə 

Kristal-

loid 

məhlul-

ları 

Kristalloid 

və kolloid 

məhlulları 

Kristal-

loid və 

kolloid 

məhlul-

ları + 

Eritrosi-

tar kütlə 

Kristal-

loid və 

kolloid 

məhlul-

ları + 

eritrositar 

kütlə + 

TDP 

III dərəcə 

+ 

trombosi-

tar kütlə 

+ 

kriopresi-

pitat + 

konserv-

ləşdirilmiş 

laxtalanma 

faktorları 

Qeyd: Orta və  ağır dərəcəli anemiyalar, hipertenziv vəziyyətlər, 

ekstragenital xəstəliklər zamanı daha az miqdarda qan itkisi şokun 

yaranmasına səbəb olduğu üçün qan komponentlərinin təyininə individual 

yanaşmalı. 

İnfuzion məhlullar: 



 

Kristalloid məhlulları 



 

Kolloid məhlulları 



 

Qan və onun komponentləri 

Kristalloid məhlulları: ringer-laktat, ringer-asetat



, ringer- bikarbonat

*

.  

Ringer-Laktat – hipovolemiya zamanı seçim məhluludur. 

Ringer-Аsetat

*

 – ağır  şok və preeklampsiyalarda daha üstündür, 

çünki tərkibində Мg vardır. 

 

                                                 



Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitələri

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respubl

ikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhiyy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

 

17

Kolloid məhlulları: 



 

Hidroksietilnişasta məhlulu (HEK): stabizol



 10%, refortan

*

 

6%, 10%, volüven

*

 6%. 



 

Jelatin məhlulları: qelafuzin

*

, qelafundin

*

. 



 

Təbii kolloidlər: Təzə dondurulmuş plazma ancaq 

koaqulopatiyalarda istifadə olunur.  

Cədvəl 7. Qan və onun komponentlərinin köçürülməsinə 

göstərişlər 

Eritro-

sitar 

kütlə 

Təzə 

donduru

lmuş 

plazma 

Trombo-

sitar kütlə 

Protrombin 

kompleksin 

konsentratı 

Oktapleks 

Kriopresipi-

tat, 

Villebrand 

və VIII 

faktorlarının 

konsentratı 

Vilat 

Rekom-

binant 

faktor 

VII a 

Hb 60-

100 q/l 

olduqda 

vəziyyə

tdən 

asılı 

olaraq; 

Hb< 60 

q/l 

 

Li-Uayt 

üsulu ilə 

qanın 

laxtalan-

ma vaxtı 

>7 dəq.  

APTV və 

PV > 1,5 

dəfə 

çoxdur  

DDL-s 

 

Trombositlə

r < 50.000 

Anadangəl-

mə və ya 

qazanılmış 

trombosito-

peniya 

nəticəsində 

yaranan 

spontan 

qanaxma 

(trombosit-

lər  

< 20.000) 

Anadangəl-

mə və 

qazanılmış 

laxtalanma 

sistemində 

dəyişikliklər 

Tək və ya 

kombinə 

olunmuş 

laxtalanma 

faktorlarının 

çatışmama-

zlığı 

(II,VII,IX,X) 

Laxtalanmanın 

VIII faktorun 

çatışmamazlığı

(< 25%), 

Hemofiliya A 

və ya 

Villebrand 

xəstəliyində. 

Laxtalan-

manın VII 

faktorunun 

çatışma-

mazlığında 

Qeyd:  Qanın laxtalanma faktorlarının köçürülməsi III səviyyəli 

doğuşayardım tibb müəssisələrində aparılmalıdır.  

4-cü mərhələ. ƏMƏLİYYAT ÖNÜ TƏDBİRLƏR 

Qanaxma davam etdikdə  cərrahi  əməliyyata hazırlıq 

mərhələsində qanaxmanı müvəqqəti dayandırmaq üçün tədbirlər 

görmək məqsədəuyğundur: 

                                                 



Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitələri

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respubl

ikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhiyy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

 

18



 

Uşaqlığın bimanual kompressiyası (B)  



 

Qarın aortasının sıxılması.  



 

Uşaqlıqdaxili tamponada – lazımi dərəcədə effektiv deyildir (C)  

Qanaxmanın müvəqqəti dayandırılması üsulları qeyri-

effektiv olub vaxt itkisinə səbəb ola bilər. 

5-ci mərhələ. CƏRRAHİ HEMOSTAZ  

Mamalıq qanaxmalarında qeyri qənaətbəxş  nəticələrin  əsas 

səbəblərindən biri cərrahi hemostazın gec aparılmasıdır.  

Ə

Ə

M

M

Ə

Ə

L

L

İ

İ

Y

Y

Y

Y

A

A

T

T

 

 

G

G

E

E

C

C

İ

İ

K

K

D

D

İ

İ

R

R

İ

İ

L

L

M

M

Ə

Ə

M

M

Ə

Ə

L

L

İ

İ

D

D

İ

İ

R

R

!

!

 

 

Cərrahi hemostazın üsulları (bax əlavə 7): 



 

Uşaqlıq arteriyalarının bilateral bağlanması (damarların 

ardıcıl bağlanması – hər iki tərəfdən uşaqlıq arteriyasının 

qalxan şaxələrinin və yumurtalıq arteriyalarının). (C) 



 

Uşaqlığın damar sisteminin uzunmüddətli vertikal sıxılması 

məqsədi ilə Bi-Linç üsulu ilə  uşaqlığa cərrahi kompression 

tikişlərin qoyulması. (C) 



 

Daxili qalça arteriyalarının bilateral bağlanması. (C) 



 

Total və ya subtotal histeroktomiya. (C) 

Cərrahi müdaxilə üsulları bir neçə faktorlardan asılıdır: 



 

Əsas faktor – cərrahın təcrübəsi (mütəxəssisin kvalifikasiyası). 



 

Anamnezində doğuşların olması (diri uşaq) və yenidən uşaq 

doğmaq istəyi. 



 

Qan itkisinin həcmi (qan və  dərman vasitələrini  əldə etmək 

imkanı). 



 

Xəstənin ümumi vəziyyəti (intensiv terapiya şöbəsinin olması). 



 

Doğuşun aparıldığı müəssisənin səviyyəsi. 

‼  Histerektomiyanın  əsaslandırılmadan aparılması çox hallarda 

doğuş yollarının müayinəsi və  cırıqların aşkarlanması zamanı 

edilən diqqətsizliklə əlaqədardır. 

Qanaxma ciftin həqiqi bitişməsi və ya uşaqlığın cırılması ilə 

əlaqədardırsa və tibbi personal histeroktomiya əməliyyatını aparmaq 

təcrübəsinə malikdirsə vaxt itirmədən bu əməliyyata başlamaq 

lazımdır. (C) 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respubl

ikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhiyy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

Total və ya subtotal histeroktomiya?  



 

Doğuşdan sonrakı qanaxmalarda histerektomiya tələb olunduğu 

hallarda subtotal histerektomiya çox vaxt seçim əməliyyatı olur, 

çünki  əməliyyatın vaxtını  qısaltmağa və qanaxmanı azaltmağa 

imkan verir. 



 

Əgər qanaxma uşaqlığın aşağı seqmenti və ya uşaqlıq boynundan 

(cırıq, cift gəlişi və ya ciftin bitişməsi) olarsa total histerektomiya 

əməliyyatı aparılmalıdır. 

Müalicə birlikdə (komanda şəklində) aparılmalıdır. 

Həkim və ya orta tibbi personal monitorinq və müalicə üzrə qeydiyyat 

aparır.

 

 

Həkim anestezioloq – 

reanimatoloq 

Monitorinq 

 

(АT, nəbz, 

tənəffüs tezliyi, 

huşu, qan 

itkisinin həcmi, 

diurez). 

 

19

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mama 

Mama 

Həkim mama-

ginekoloq 

V/d 

kateterizasiya 

V/d 

kateterizasiya 

Laborator 

müayinələr 

Maye 

Dərman

Maye 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respubl

ikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhiyy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

Doğuşdan sonrakı qanaxmaların aparılması alqoritmi

 

20

 

 

 

PROFİLAKTİKA

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Eyni zamanda: 



 

Yardıma operativ texnikaya malik təcrübəli mama-ginekoloq, anestezioloq -

reanimatoloq, laborantı çağırmaq.  



 

İnfuziyaya başlamaq məqsədi ilə iki periferik venanın kateterizasiyası (diametri №16G-

dən kiçik olmamaqla): bir venaya – 500 ml kristalloid məhlulu + 20 v. oksitosin 60 

dam/dəq sürəti ilə, digər venadan – analiz (qan qrupu, Rh-faktor, Hb, Ht, trombositlər, 

qanın laxtalanma vaxtı (Li-Uayt üsulu ilə), APTV, protrombin vaxtı, fibrinogen) üçün 

qan götürdükdən sonra itirilən qanın həcminə 3:1 nisbətində kristalloid məhlulu yeritmək  



 

Qadının АT, nəbz, tənəffüsün tezliyinə, diurez, huşuna nəzarət etmək. 



 

Sidik kisəsinin kateterizasiyası (B) 



 

Qadını isitmək (üstünü örtmək, nəm mələfəni quru ilə əvəz etmək). 

 

III-cü dövrün aktiv aparılması 



 

Uşaq doğulduqdan sonra birinci dəqiqə ərzində 10 vahid ə/d və ya 5 vahid v/d 

oksitosinin yeridilməsi (qarnı palpasiya edib digər uşağın olmamasına əmin 

olduqdan sonra). (A) 



 

Ciftin göbək ciyəsindən kontrol olunan traksiya vasitəsi ilə doğulması 



 

Uşaqlıq yığılana qədər onun xarici masajı