Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz maktabning boshlang’ich sinf lariga tavsiya qili ngan. Bu darslik Saidrasul Saidazizning “Ustodi avval” darsligi bilan bir xil vaqtda darslik sifatida chop etildi. Munavvarqori Abdurshidxonovga o’lkada yangi usuldagi maktablarning tobora ko’payib borishi unga qanot yozishiga yanada kuch beradi. Munavvarqori Abdurashidxonov 1907 yilning oxirida ikkichi darsligi “Adibus - soniy” darsligini nashr qilishga erishadi. Ta’lim jarayonidagi bu kabi o’zgashlar xalqni be’tibor qoldirmadi. 1910 -1911 yillarda yangi usuldagi maktablarni ochilish iga bir qator faollar o’z hissalarini qo’shdi. A’zamxon, Muslimxon (Munavvarorining akalari), Xasan qori Xoniy, Eshonxo’ja Xoniy, Nizomidd in Xesainov, Rustambek Yusufbekov, Sa’dulla qori Abdullayev va boshqa ko’pgina toshkentlik, qo’qonlik, namanganlik, farg’onalik domlalar A.Ibo dov, A.Shukurov kabilarning asarlaridan foydalanila boshlandi. Ko’pgina maktablarda Munavvarqori Abdurashidxonovn ing 1-4 sinflar uchun tuzgan dasturi joriy qilingan edi. Dastlabki usuli jadid maktablarining 1-sinfida “Adibus - soniy ”, “Havoyiji diniy” hisob (yuzdan yuqori son va amalla to’grisida), 3 - sinfda so’fi olloyorning kitoblari, o’qish va yozish darslari, Qur’on kitobi, “Havoyiji diniya(II qism), “Tarizi anbiyo”,Shapochnikov va Volsov qalamiga mansub “Arifmetika”, “Nazihati atfol”, “Tajbid”, 4 - sinfda “Qur’on”, “Dahr -un - najot”(Munavvarqori abdurashidxonov), R/Faxriddinovning “Nasihat”, “Hisob masalasi”, arab tili, “Dur -ul- shifoya”, Abdushukurovning “For tili” kitoblari o’qitilgan. Maktabda ta’lim jarayonini isloh qilish maqsadi da Munavvarqori Abdurashidxonov o’quv tizimini chuqur o’rgana boshladi. U darsliklar yaratish bilan kifoyalanib qolmadi. 1912 yilga kelib , o’quvchilarga xusnixat, jug’rofiya,islom tarixi, turk qavmlari tarizi fanlarini oshkoro o’qita boshladi, maktab ostonasiga qorovul qo’yib, ij timoiy sohalardan saboq bera boshladi. U mahalliy o’qituvchilar orasida birinchi bo’lib, “Namuna” maktabini tashk ilqiladi hamda rus tilini o’qitish masalasini hukumat oldiga ko’ndalang qo’yadi. Maktablar ta’lim jarayoni tashkil qilishda Abdulla Avloniyning ham samarali faoliyatini ham ko’rishimiz mumkin. Jadidchilik harakatining rahbarlaridan biri bo’lgan Abdulla Avloniy ham 1904 yilda Toshkentning Mirobod mahallasida yangi yo’nalishdagi jadid maktabini ochdi, o’zi unga mudirlik va o’qituvchilik qiladi. 1909 yilda kambag’al, yetim - yesirlarga ko’mak beruvchi “Jamiyati xayriya” deb nomlangan uyushma tashkil etdi. Un ing “Birinchi muallim” (1909), “Ikkinchi muallim” (1912) nomli darsliklar hamda “Turkiy Guliston yohud axloq” (1913) nomli qo’llanmasi o’z davr ida yoshlarni yangicha yo’nalishda o’qitishda va an’anaviy milliy ruh asosida tarbiyalashda katta ahamiyatga ega bo’ldi. U yaratgan besh to’plamdan iborat “Adabiyot yohud milliy she’rlar’ (1909- 1916) maktablarda qo’llanma vazifasini o’tadi. Abdulla Avloniyning “Turkiy Guliston yohud axloq” nomli 1913 yilda yozilgan asari XX asr boshlaridagi o’zbek pedagogikasi tarixi da o’ziga xos o’ringa ega. Asarning tub mohiyati yoshlarni ma’rifatga chorlash, sharqona ko’p asrlik milliy an’analari miz ruhidagi tarbiya ishi ning yo’l - yo’riqlarini tashkil etish, ayni vaqtda, ta’lim - tarbiya sohasida yangi asrning ilg’or talablarini qo’yi sh, axloq muammolarining shaxs komoloti va jamiyat ravnaqidagi o’rnini yoritishni tashkil etiladi. Abdulla Avloniy “T urkiy Guliston yohud axlo q” asarida yaxshi xulq va yomon xulq, ruh, fikr, axloq, uy va maktab tarbiyalari haqida mulohaza yuritar ekan, ul arning har biridagi o’ziga xos tomonlarini ochib berishga harakat qiladi. Asrdagi barcha naql- hikoyatlar g’oyasidagi k elib chiqadigan badiiy ma ntiq shuki, insonni barkamol etish va millatni ravnaq toptirishning asosiy yo’li har bir shaxsning yuksak axloqli va ma’naviy go’zal, ilimli va ma’rifatli bo’lishiga erishishdan hamda butun kuch-quvvat, aql-zakovat, barchasini vatan ravnaqi va xalq saodati ga yo’naltirishdan iboratdir. Abdulla Avloniy “Turkiy Guliston yoxud axloq” asari haqida “Men bu asar nochizonimn i birinchi maktablarimizda yuqori sinflarida ta’lim bermak va barobar ulug’ adabiyot muhiblari, axloq havaskorlarining anzori oliylarina taqdi m qildim” deya izoh qoldiradi. Mazkur asar darslik sifatida o’qitila boshlangan. Darslikni boshlanishida Abdulla Avloniy |