Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz - bu odamning tez- tez va kuchli xavotirlanishlanishga moyilligi, shuningdek, uning paydo bo ʻ lishining past chegarasida namoyon bo ʻ ladigan individual psixologik xususiyat, jarayonlar yigindisidir”. Ushbu qarashlarga Lukretsiyning, undan keyin golland faylasufi B. Spinoza, XVIII asrda yashagan fransuz materialistlari: E. Kondilyak, P. Golbax, K. Galvetsiy, N. Chernishevskiy, R. Vudvorts, А . Uxtomskiy qarashlari ancha yaqindir. G. Ollport o ʻ z asarida personalistik yo ʻ nalishning yirik namoyondasi tariqasida inson qiziqishlariga shaxslilik yondashuvini tatbiq etish g ʻoyasini ilgari suradi. Muallifning “Oʻ zini - o ʻ zi namoyon qilish nazariyasi” da shaxs motivatsiyaning sub’ekti sifatida olib qaraladi. Tadqiqotchi oʻ zining “Shaxs kontseptsiyasi”ni bayon qilishda uni “ochiq tizim” shaklida talqin qi lib, qiziqishni undovchi turtki doiradagi motivning quyi (biologik ehtiyoj) va yuqori (rivojlanish) darajalariga ajratadi. Axloqiy, intellektual va estetik kabi his-tuyg ʻ ularni ajrating. K. Izard tomonidan taklif qilingan tasnifga ko ʻ ra, fundamental va hosilaviy hissiyotlar farqlanadi. Asoslarga quyidagilar kiradi: 1) qiziqish - hayajon, 2) quvonch, 3) ajablanish, 4) qayg ʻ u chekish, 5) g ʻ azab, 6) jirkanish, 7) nafrat, 8) qo ʻ rquv, 9) sharmandalik, 10) aybdorlik. Psixologik adabiyotlarda xavotirlanish tushunchas ining turli xil ta’riflarini topish mumkin, garchi ko ʻ pchilik tadqiqotchilar buni boshqacha ko ʻ rib chiqish zarurligiga rozi bo ʻ lishadi - vaziyatli hodisa va shaxsiy xususiyat sifatida, o ʻ tish holati va uning dinamikasini hisobga olgan holda. Psixologik lug ʻat ushbu atamaning quyidagi izohini beradi: “Xavotirlanish - bu odamning tez-tez va kuchli xavotirlanishlanishga moyilligi, shuningdek, uning paydo bo ʻ lishining past chegarasida namoyon bo ʻ ladigan individual psixologik xususiyatdir [8, 4]. A. M. Prixojan ning ta’kidlashicha, xavotirlanish - bu muammoni kutish bilan bog ʻ liq bo ʻ lgan hissiy noqulaylik, yaqinlashib kelayotgan xavfni oldindan bilish bilan bog ʻ liq. Xavotirlanish hissiy holat sifatida va barqaror xususiyat, shaxsiy xususiyat yoki temperament sifa tida ajralib turadi. R. S. Nemov ta’rifiga koʻra, “xavotirlanish - bu odamning doimiy yoki situatsion ravishda namoyon bo ʻ ladigan xususiyati bo ʻ lib, xavotirlanishning kuchayishi, muayyan ijtimoiy vaziyatlarda qo ʻrquv va xavotirni boshdan kechirish”. A.V . Petrovskiy ta’rifiga koʻra “Xavotir - bu xavotirlanish reaksiyasining boshlanishi uchun past chegara bilan tavsiflangan shaxsning xavotirlanishga moyilligi bilan aniqlansa, albatta individual farqlarning asosiy parametrlaridan biri hisoblanishi tabiiy jarayondir. Xavotir odatda nevropsikiyatrik va og ʻ ir somatik kasalliklarda, shuningdek, sog ʻ lom - 53 - odamlarda kuchayadi. psixotravma oqibatlarini boshdan kechirayotgan odamlar, ko ʻ p guruhlarda shaxsiyatning buzilishining deviant sub ʻ ektiv ko ʻ rinishi bo ʻ lgan odamlar. Zamonaviy psixologiyada xavotirlik ruhiy holat, xavotirlanish esa genetik, ontogenetik yoki vaziyat bilan belgilanadigan ruhiy xususiyat sifatida tushuniladi. Xavotirlanish - bu odamning xavotirlik holatini tez-tez va kuchli boshdan kechirishga moyilligi, shuningdek, uning paydo bo ʻ lishining past chegarasida namoyon bo ʻ ladigan individual psixologik xususiyat. Bu asabiy jarayonlarning zaifligi tufayli shaxsiy shakllanish yoki temperamentning xususiyati sifatida qaraladi. Xavotirlanish aniq yoshga xos xususiyatga ega. Barqaror ta’lim sifatida real tahdid yoki xavotirlanish mavjudligidan qat’iy nazar, ko ʻ pchilik bolalar uchun ortib borayotgan xavotirlanishga sabab bo ʻ ladigan muayyan sohalar, haqiqat ob’ektlari mavjud. Psixologik tadqiqot ishlarida s huni ko’rishimiz mumkunki, o’smirlar o taonalari ularni tushunmasliklari, ular bilan hisoblashmasliklari, muammolarga e’tibor bermasliklari haqida kuyinib gapiradilar. Ular bolalarni qorni to’q bo’lsa yetarli deb o’ylashadi, bola nima haqida o’ylayotgani, q anday qiziqishlari borligi haqida bilmaydilar ham. O’smirlik davrida ro’y beradigan holatlarda har xil, lekin ularning mevasi bir xilda- achchiq bo’ladi. Ota -onalar bilan ochiqchasiga, chin yurakdan muloqotning yo’qligi bolani odamovi va og’ir qilib qo’yadi . Bir necha psixologik tadqiqotlardan kelib chiqqan holda T.V. Abakumov xavotirlanishni tasniflashda bir necha mezonlarni taklif qilgan [2]: a) Xavotirlanish paydo bo’lishida inson ongiga bog’liq bo’lmagan holda mavjud bo’lgan manbalar (biologik, texnogen) . b) Atrof- |