Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
qo’llangan. Ammo tepadagi birlikda ko’chma ma’no ya’ni o’z ma’noni yo’qotib, Metaforaning 
“Harakat”ning o’xshashligi asosida ma’no ko’chgan. 
Ikkinchi parchada esa “Brigadirlik yuki o‘g‘irlik qilib qoldimi?”
Ushbu parchani oladigan bo’lsak, bunda “o’g’irlik qilmoq” fe’li asosida ma’no ko’chgan. 
Ya’ni brigadirlikning ko’tariladigan yoki inson ko’tarsa bo’ladigan narsalarga nisbatan 
ishlatiladi. Ammo bu yerda Brigadirlik lovozimida ishlashda bajariladigan ishlarning qanday
qiyinligi, o’g’irligi va vazifalaring murakkabligi ekanligini nazarda tutmoqda… Va bu birliklar 
asosida fikr ta’sirchanligini oshirish maqsadida yozuvchi 
tomonidan keltirib 
o’tilgan.Qahraton 
qish... Tor ko‘ch
a o
‘rtasiga qor uyib qo‘yilgan katalakdek hovli. Chaqmoq telpakli odam. Sovuq 
vokzal. Yo
‘ldoshxon aka. Tog‘oradagi osh. Qon yig‘lab qolgan onam. 
Quyidagi parchada ham metofaraga oid birliklar keltirilgan: 
Bularga 
“Sovuq vokzal” so’zida ko’radigan bo’lsak, buda “ sovuq” so’zi aslida belgi 
bildiruvchi so’z bo’lib, Sovuq so’zi, vokzal so’ziga bog’lanib kelgan va metafora asosida ma’no 
ko’chgan. Bunda sovuq faqat , shamol, kun, ob
-
havo kabi so’zlarga nisbatan ishlatiladi. Ammo 
hozir bu yerda metaforaning “belgi asosida ‘ ma’no ko’shini yuzaga chiqargan. Ikkinchi gapda 
esa “qon yig’lamoq” qo’shma fe’li orali metaforani shakllantirgan. Bunda yig’lamoq fe’lining
oldidan qon so’zining kelishi natijasida birikib “Qon yig’lamoq” iborasini yuzga keltirgan va 
bun ko’chma ma’noda (ya’ni inson chindan ham qon yig’lashlik xususiyatiga ega emasligi 
uchun) 
u metaforaik ko’chim ta’sirida ma’no ifodalagan. Bunda “qon yig’lamoq” fe’lini aslida 
yozuvchi ko’p ko’z yosh to’kmoq yoki haddan tashqari ko’p yig’lash ma’nosini anglatmoqchi 
bo’lgan va uni metafraik usulfa ko’rsatib o’tgan. Keyingi iborani oladigan bo’lsak: “onam 
jonlandi” birikmasida metaforani keltirib o’tilgan.
Odamzodning qonida g‘alati adolatsizliklar bo‘ladi. Begonalardagi o‘zgarishni darrov 
sezasiz-
u, yaqinodamingizga e’tibor bermaysiz. Xuddi ota
-
onangizni birov sizga bog‘lab beri
b 
qo‘ygandek. Go‘yo ular siz uchun abadiy yashashi shartdek. Oyim keksayib qolganini, sochlari 
oqarib ketganini, qovoqlari salqib, yuzi yillab to‘shakka yopishib yotgan odamdek sarg‘imtil 
zahil tusga kirganini endi payqadim. 
Ushbu parchadagi ko’chimga oid birliklarni ko’radigan bo’lsak, bunda metaforaga oid 
parchalar qatnashgan. “Odamzodning qonida g‘alati adolatsizliklar bo‘ladi” Bu yerda 
keltirilgan g’alati adolatsizliklar so’zida o’ylab qaralsa adolatsizlik g’alati bo’lishi mumkin 
emas, Bunda “g’alati” sifati o’zi aslida, adolatsizlik so’ziga mantiqan bog’lanmagan. Unda bu 
sifat shaxs, narsa- buyumga nisbatan ishhlatish mumkin. Ammo bu uning birikishidan 
“metaforaning belgi asosida nisbiy o’xshashlikni” yuzaga chiqargan. Lekin bu so’zlarning 
ma’nolari doimiy metaforaga aylangan holda ya’ni turg’unlashib qolmaydi. Mazkur 
tushunchani o’z ma’nosida qo’llasa metofara tushunchasi yo’qoladi va oddiy belgi bildiruvchi 
sifat ma’nosini ifodalaydi. Umumiy ma’noda Odamzodning qoniga singgan qabihliklarning va 
razilllikning ko’p ekanligini aytib o’tmoqda.
Metafora hodisasi ham ko’chimning bir turi bo’lib, unda borliqdagi barcha narsa, belgi, 
harakat va hodisaning o’xshashlik asosida nom ko‘chisiga asos bo’ladi. Ya’ni bu metaforada 
biror narsaning nomi boshqa 
bir narsaning nomiga o’xshashlik asosida o’rnida qo’llanishi 
mumkin. Metaforik asosda ma’no ko’chishida u nutqning go’zalligini, ta’sirchanligi va 
ekspressiveligini oshirishga xizmat qiladi. Shu sababdan uning qo’llanish doirasi keng bo’lib, 
u ilmiy va badiiy uslublarda keng doirada ishlatiladi.