Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali telekomunikatsiya texnologiyalari va kasbiy ta

Sig’imi C bo’lgan kondensatordan o’tuvchi o’zgaruvchan tok
𝐶 sig’imi (11.1) kuchlanish berilgan bo’lsin (11.4 𝑎 - rasm). Zanjirning induk- tivligini va tok keltiruvchi simlarning qarshiligini hisobga olmaymiz. Sig’im uzluksiz qayta zaryadlanib turadi, natijada zanjirdan o’zgaruvchan tok o’tadi.
11.4-rasm. (a) zanjirga ulangan kondensator, (b) o’zgaruvchan tok va kuchlanishning vektor diagrammasi, (c) tokning vaqtga bog’liq o’zgarishi.
Tok keltiruvchi simlarning qarshiligi juda kichik bo’lgani uchun kondensatordagi
𝑈𝐶 = 𝑞/𝐶 kuchlanishni tashqi kuchlanish 𝑈 ga teng deb hisoblash mumkin:
𝑞
𝑈𝐶 = 𝐶 = 𝑈𝑚 𝑐𝑜𝑠𝜔𝑡. (11.9)
𝑞 dan 𝑡 bo’yicha olingan hosila zanjirdagi 𝐼 tokni beradi. (11.9) ifodani 𝐶 ga ko’paytirib, 𝑡 bo’yicha differensiyallaymiz va 𝑞̇ ni 𝐼 ga almashtiramiz:
𝜋
𝐼 = −𝜔𝐶𝑈𝑚 𝑠𝑖𝑛𝜔𝑡 = 𝐼𝑚 cos (𝜔𝑡 + 2), (11.10)
bunda
𝐼
𝑚
𝑚
= 𝜔𝐶𝑈 =
𝑈𝑚
1
(𝜔𝐶)
.
(11.11)
Hosil bo’lgan ifodadagi
1
𝑋𝐶 = 𝜔𝐶 (11.12)
kattalik reaktiv sig’im qarshilik yoki qisqacha sig’im qarshilik deb ataladi, uning o’lcham birligi 1 𝑂𝑚. O’zgarmas tok (𝜔 = 0) uchun 𝑋𝐶 = ∞. Shuning uchun o’zgarmas tok kondensatordan o’tmaydi. O’zgaruvchan tok (𝜔 ≠ 0)
kondensatordan o’tadi, bunda kondensatorning 𝐶 cig’imi qancha katta va tokning chastotasi 𝜔 qancha yuqori bo’lsa, tokka ko’rsatiladigan qarshilik shuncha kam bo’ladi. (11.9) ifodadagi 𝑈𝑚 ni 𝐼𝑚/𝜔𝐶 bilan almashtirib, sig’imdagi kuchlanish tushishi uchun quyidagi ifodani hosil qilamiz:
1
𝑈𝐶 = 𝜔𝐶 𝐼𝑚 𝑐𝑜𝑠𝜔𝑡. (11.13)
(11.10) va (11.13) ifodalarni solishtirib, sig’imda kuchlanish tushishi shu sig’im- dan oqayotgan tokdan faza bo’yicha 𝜋/2 ga orqada qolar ekan degan xulosa kelib chiqadi (11.4, b – rasmdagi vektor diagrammaga qarang). Bunga sabab shuki, tok bir yo’nalishda o’tib bo’lgunga qadar kondensator qoplamalaridagi zaryad ortadi. Tok kuchi maksimum qiymatdan o’tadi va kamaya boradi (11.4, c - rasm), zaryad
esa (demak, 𝑈𝐶 ham) ortishda davom etadi va 𝐼 nolga aylanganda maksimumga erishadi. Shundan so’ng tok yo’nalishini o’zgartiradi va qoplamalardagi zaryad kamaya boshlaydi.

Element	Umumiy ko‘rinishi	Garmonik holatda
		Oniy qiymatlar	Aniq qiymatlar
Qarshilik	u  ri i  gu u  L di dt i  1 t udt L   u  1 t idt C   i  C du dt	u  rI m cos(t  ) i  gU m cos(t  ) u  LI m cos(t  ) i  1 Um cos(t     ) L 2 u  1 Im cos(t  ) C i  CUm cos(t     ) 2
			U  rI
			I  gU
r
Induktivlik			U  LI
L			I  1 U L
Sig’im
			U  1 I C
С			I  CU

XULOSA:
Men ushbu mustaqil ish bajarish mobaynida o’zimga kerakli ko’pgina bilimlargaega bo’ldim.Mening mavzuim elektr zanjirlarini hisoblash usullari mavzusi edi.Men mustaqil ishimda
elektr zanjirlarni hisoblash usullari shular haqida umumiy malumotlarni keltirib o’tdim. O’zim ham ushbu mavzuga doir
malumotlarni bilib oldim kelajak hayotda shunga duch kelsam bemalol ushbu mavzu haqida o’zimni fikrimni bera olaman .
Foydalanilgan adabiyotlar:

• 1-elektronika X.K. ARIPOV, A.M. ABDULLAYEV, N.B. ALIMOVA,

X.X. BUSTANOV, Y.V. OBYEDKOV, SH.T. TOSHMATOV
Foydalanilgan veb saytlar:
www.ziyonet.uz www.hozir.org www.vikipediya.uz