425 Shaxs tushunchasida mazkur insonning barcha ijtimoiy vazifalari, barcha
munosabatlari ifodalanadi. Inson amaliy faoliyat jarayonida shaxs sifatida
shakllanib boradi. Shaxs ijtimoiy ahamiyatli xislat va fazilatlarni o’zida
mujassamlashtirgan inson. Shaxsning xislatlari uning jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy va
ma’naviy hayotidagi ishtirokida namoyon bo’ladi. Shaxsning xislatlari deganda: a)
jismoniy; b) ma’naviy; v) ijtimoiy xislatlar nazarda tutiladi.
Shaxsning jismoniy xislat-fazilatlari deganda uning jismi, gavda tuzilishi,
kiyinishi, uy-oilasi, u tomonidan yaratilgan jami narsalar o’zini muhofaza qila
olishi, o’zi va boshqalar haqida qayg’urishi nazarda tutiladi.
Shaxsga xos ijtimoiy xislatlar boshqa kishilar bilan bo’ladigan o’zaro aloqa
va munosabatlarda shakllanadi. Shaxsning turli ijtimoiy birliklar-guruhlardagi
rollari turlicha bo’ladi. Masalan «ona», «farzand», «qo’shni», «do’st», «xaridor».
Shaxsning ma’naviyati, uning ichki olami, ruhiyati, «men»ligi ifodasi
sifatida namoyon bo’ladi. Shaxs mohiyatini ifodalovchi bu tomonlar yaxlitlikda
namoyon bo’ladi va insonning «men» ini ifodalaydi.
Shaxsning shakllanishi jamiyatda to’plangan tajribalarni, qadriyatlarni
o’zlashtirish jarayonidir. Shaxsning shakllanishiga ta’sir ko’rsatadigan omillarni
ikki guruhga bo’lish mumkin:
a) insonning o’ziga xos biologik xususiyatlari
b) ijtimoiy muhit
Ijtimoiy muhit deganda inson hayoti kechadigan jamiyatdagi iqtisodiy,
ijtimoiy-siyosiy, informatsion ma’naviy shart-sharoitlar nazarda tutiladi. Ijtimoiy
muhit - bu jamiyat, oila, mehnat va o’quv jamoalari, qo’ni-qo’shni, do’st-birodarlar
nazarda tutiladi.
Ijtimoiy muhitning muhim tomonini jamiyatdagi mavjud siyosiy tizim
tashkil etadi. Jamiyat siyosiy tizimi shaxs qobiliyatlarini ro’yobga chiqarishga
imkoniyat yaratishi mumkin.
Shunday qilib, odam – tabiatdagi oliy biologik tur. Bu tur uzoq taraqqiyot
jarayonida insonga aylanadi.
