Kompleks sonlar haqida tushuncha

KOMPLEKS SONLAR TO’PLAMI. KOMPLEKS SONLAR TO’PLAMINING XOSSALARI.
Reja:

1. Kompleks sonlar haqida tushuncha

2. Algebraik ko’rinishdagi kompleks sonlar
ustida to’rt amal.
3. Kompleks sonning geometrik tasviri
va uning trigonometrik shakli
4. Trigonometrik ko’rinishdagi kompleks sonlar
ustida amallar bajarish.
5. Muavr formulasi. Darajaga oshirish va
ildizdan chiqarish.
Kompleks sonlar haqida tushuncha

Kompleks son deb a+bi ifodaga aytiladi, bu yerda a va b haqiqiy sonlar, i – mavhum birlik bo’lib, u yoki i²= -1 tengliklar bilan aniqlanadi; a – kompleks sonning haqiqiy qismi, bi – mavhum qismi deyiladi. Faqat mavhum qismining ishorasi bilan farq qiladigan ikki kompleks son: a+bi va a-bi o’zaro qo’shma deyiladi. Ko’pincha a+bi kompleks son bitta α harfi bilan belgilanadi: α=a+bi. a+bi kompleks sonning haqiqiy qismi a=Reα bilan, mavhum qismining koeffitsientini b=Lmα bilan belgilaydilar. α kompleks sonning a+bi ko’rinishidagi yozuviga uning algebraik shakli deyiladi.

Agar ikkita α₁=a₁+b₁i va α₂=a₂+b₂i kompleks sonda a₁= α₂, b₁= b₂ bu ikki son teng deyiladi (α₁= α₂). Agar α=a+bi kompleks sonda a=0, b=0 bo’lsa, bu kompleks son 0 ga (α=0) teng bo’ladi. Agar α=a+bi kompleks sonda b=0 bo’lsa, haqiqiy son hosil bo’ladi; agar a=0 bo’lsa, 0+bi=bi sof mavhum son deyiladi.


2. Algebraik ko’rinishdagi kompleks sonlar
ustida to’rt amal.
Kompleks sonlar ustidagi amallar ko’phadlar ustidagi amallarni bajarish qoidalari bo’yicha o’tkaziladi, bunda i² har safar -1 ga almashtiriladi.
1. Qo’shish amali. α₁=a₁+b₁i va α₂=a₂+b₂i kompleks sonlarning yig’indisi deb haqiqiy qismi qo’shiluvchi kompleks sonlar haqiqiy qismlarining yig’indisiga, mavhum qismi ularning mavhum qismlarining yig’indisiga teng bo’lgan α kompleks songa aytiladi va u quyidagicha yoziladi:
α=( a₁+ a₂) + (b₁+ b₂)i
Misol: (5-3i) + (3+3i)=(5+3) + (3-3)i= 8
(2+5i) + (-2+5i)=(2-2) + (5+5)i= 10i
2. Ayirish amali. α₁=a₁+b₁i kompleks sondan α₂=a₂+b₂i kompleks sonning ayirmasi deb α₁ va α₂ ga qarama-qarshi bo’lgan – α₂ sonlarning yig’indisidan iborat bo’lgan kompleks songa aytiladi:
α= α₁ + (-α₂)= ( a₁ - a₂) + (b₁ - b₂)i
Misol: (10+2i) – (3-4i)= (10-3) – (2+4)i= 7+6i
(4+5i) – (3+5i)= (4-3) – (5-5)i= 1
3. Ko’paytirish amali. α₁=a₁+b₁i va α₂=a₂+b₂i kompleks sonlarning ko’paytmasi deb
α= α₁× α₂=(a₁a₂ – b₁b₂) + (a₁b₂ + a₂b₁)i
kompleks songa aytiladi. Kompleks sonlarni ko’paytirganda i²=-1, i³=-i, i⁴= i²×i²=1, i⁵=i va hokazo, umuman k butun bo’lganda i^4k=1, i^4k+1=i, i^4k+2=-1, i^4k+3=-i ekanligini e’tiboga olish kerak.
Misol: (5+2i)(3-4i)= 23-14i
(2+i)(2-i)= 4+1=5
4. Bo’lish amali. . α₁=a₁+b₁i kompleks sonning α₂=a₂+b₂i kompleks songa bo’linmasi deb α₁= α× α₂ tenglikni qanoatlantiradigan α kompleks songa aytiladi va u quyidagi formula bilan topiladi:

Misol:
O’rin almashtirish, gruppalash qonuni kompleks sonlarda ham to’g’ri:
(a+bi) + (c+di) = (c+di) + (a+bi)
(a+bi) · (c+di) = (c+di) · (a+bi)
(a+bi) + (c+di) + (e+fi) = (a+bi) + [(c+di) + (e+fi)]