Kompyuter injiniringi yo’nalishi’’ 716-21 guruh talabasi nematov Mansurjon Raqamli qurulmalarni loyihalash fanidan Qayta tayorlov ishi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKEKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG’ONA FILYALI KOMPYUTER INJINIRING FAKULTETI

,,KOMPYUTER INJINIRINGI YO’NALISHI’’
716-21 GURUH TALABASI Nematov Mansurjon

Raqamli qurulmalarni loyihalash fanidan
Qayta tayorlov ishi
Qabul qild Ismoilov M.M
Topshrdi Ne’matov M.

Raqamli qurilmalarga oid asboblar va standartlar
Reja

1 Mantiqiy element (ME) ta’rifi
2 Ikkilik axborotni ifodalash turlari
3 MElarning fundamental xossalari
4 MEning amplituda uzatish xarakteristikasi
5 MEning parametrlari

Fanining maqsadi va vazifalari: “Raqamli qurilmalarni loyihalashga kirish” fanining maqsadi talabalarga turli dasturlash tizimlarida loyihalash usullari, Raqamli qurilmalarni loyihalashga kirishni ishlab chiqish hamda algoritmlar bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlarni berishdan iborat.

Fanning vazifasi esa talabalarni turli hil mahlumotlar tuzilmalari bilan tanishtirish, yangi tuzilmalarni ishlab chiqish va o‘quv jarayonlariga tadbiq etish usullarini o‘rgatishdan iboratdur.
Raqamli texnika hozirgi kunda hisoblash texnikasining asosini tashkil qilib quyidagi yo‘nalishlarda keng qo‘llanilmoqda:
Texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish, texnik xususiyatlarini avtomatik nazorat qilish va tashxis qilish;
Elektron hisoblash mashinalarida administrativ boshqarish, ilmiy ishlar va avtomatlashtirilgan loyihalashtirishlar uchun foydalanilmoqda.
Raqamli texnikaning rivojlanishiga 1949 yilda tranzistorning yaratilishi turtki bo‘ldi. Bizga mahlum bo‘lgan mantiqiy funksiya va amallarni hosil qilishda tranzistorlardan foydalanish imkoniyati mavjudligi raqamli texnikaning shu darajada jadal rivojlanishiga olib keldi. Hozirgi kunga kelib barcha EHM protsessorlarining asosini tashkil qiluvchi integral mikrosxemalarda, tranzistorlarda qurilgan mantiqiy funksiyalar asosiy hisoblash ishlarini amalga oshiradi.

Raqamli qurilmalar deb, mantiqiy algebra funksiyalarini amalga oshirish uchun ishlatiladigan qurilmalarga aytiladi.

-Mantiqiy algebra funksiyalarini tashkil etishda qo‘llaniladigan qurilma mantiqiy qurilma yoki mantiqiy qurilma deb ataladi.
Raqamli qurilmalar kodli so‘zlarni kiritish va chiqarish usuliga qarab ketma-ket, parallel va aralash turlarga bo‘linadi.
Mantiqiy integral sxema deb, ikkilik sanoq tizimida berilgan axborotlarni mantiqiy o‘zgartirishga mo‘jallangan elektron sxemaga aytiladi.
Mantiqiy elementlar murakkablik darajasiga ko‘ra turli seriyalar ko‘rinishida ishlab chiqiladi. Seriya deganda turli funksiyalar bajara oladigan, yagona konstruktiv-texnologik usulda bajarilgan va birgalikda ishlashga mo‘jallangan IMSlarga aytiladi. Boshqa sxemalarga asos bo‘ladigan negiz mantiqiy elementlar:
IEEE 754 (IEC 60559) keng qo'llaniladigan IEEE standarti bo'lib, suzuvchi nuqta raqamlarini ifodalash formatini tavsiflaydi. U arifmetik operatsiyalarni (matematik

operatsiyalar) dasturiy ta'minot (turli xil dasturlash tillarining kompilyatorlari) va apparat (CPU va FPU) amalga oshirishda qo'llaniladi.

Standart tavsiflaydi:
• suzuvchi nuqtali son formati: mantis, ko'rsatkich (ko'rsatkich), son belgisi;
• musbat va manfiy nol, musbat va manfiy cheksizlik, shuningdek, raqamlar bo‘lmaganlarni (inglizcha No-a-Number, NaN) ifodalash;
• matematik amallarni bajarishda sonni o‘zgartirish usullari;
• istisno holatlar: nolga bo'linish, to'ldirish, to'ldirish, denormalizatsiyalangan raqamlar bilan ishlash va boshqalar;
• amallar: arifmetik va boshqalar.
2008 yilgi standart IEEE 754-1985 o'rnini egallaydi. Yangi standart oldingi standartdagi ikkilik formatlarni va uchta yangi formatni o'z ichiga oladi. Amaldagi standartga ko'ra, dastur kamida bitta asosiy formatni, shuningdek arifmetik formatni va almashinuv formatini qo'llab-quvvatlashi kerak.
Standartlar ro'yxati:
• IEEE 754-1985;
• IEEE 754-2008.
ASCII (American standard code for information interchange) - bu jadval (kodlash, to'plam) nomi bo'lib, unda raqamli kodlar ba'zi umumiy bosma va chop etilmaydigan belgilarga tayinlanadi. Jadval 1963 yilda AQShda ishlab chiqilgan va standartlashtirilgan.
ASCII jadvali belgilar uchun kodlarni belgilaydi:
• O'nlik raqamlar;
• lotin alifbosi;

• milliy alifbo;

• tinish belgilari;
• boshqaruv belgilari.
Unicode, (inglizcha Unicode) — dunyo tillarining deyarli barcha alifbolaridagi belgilarni tavsiflovchi kodlash standarti.
Standart 1991 yilda Unicode konsorsiumi tomonidan taklif qilingan. Ushbu standartdan foydalanish turli qatorlardan ko'p sonli belgilarni kodlash imkonini beradi: Unicode hujjatlarida xitoycha belgilar, matematik belgilar, yunon, lotin va kirill alifbolari harflari bo'lishi mumkin. konverge, bu holda kod sahifasi bekor qilinadi.
Standart ikkita asosiy qismdan iborat: universal belgilar to'plami (UCS, Universal Character Set) va kodlashlar oilasi (UTF, Unicode Transformation Format).
Unicode standartidagi kodlar bir nechta maydonlarga bo'lingan. Kod maydoni U+0000 dan U+007F gacha ASCII kodlari to'plamini o'z ichiga oladi. Shundan so'ng turli alifbolardagi harflar, kitob belgilari, texnik belgilar maydoni keladi. Ba'zi kodlar kelajakda foydalanish uchun saqlanadi. Kirill harflari U+0400 dan U+052F gacha (Unicode kirill alifbosiga qarang).