Konchilik ishi

GIPOTEZA (yun. hypothesis — asos, taxmin) — hodisalarning qonuniy (sababli) bogʻlanishi toʻgʻrisidagi taxm. mulohaza, faraz. Gipoteza ilmiy bilishni rivojlantirish uchun asos boʻladi. Gipotezaning mantiqiy jihatdan tahlil qilish (taqqoslash, analiz va sintez, mavhumlashtirish va umumiylashtirish) asosida bevosita bilimga oʻtish, sababiy bogʻlanish asosida qonuniyatlarni ochish kabi bosqichlari bor. Umumiy Gipoteza bir guruh hodisalar, jarayonlar xususiyati va sababi toʻgʻrisidagi, xususiy Gipoteza alohida, yakka hodisalar, jarayonlar sababi toʻgʻrisidagi taxmindir. Har qanday Gipoteza tekshirishni talab qiladi. Natijada uning ehtimolligi ortadi yoki kamayadi, haqiqatligi isbotlanadi yoki rad etiladi. Yangi faktlarni eski nazariyalar bilan izohlash mumkin boʻlmaganda, cheklangan miqdordagi faktlar va kuzatishlarni izohlashda Gipotezaga ehtiyoj tugʻiladi. U keyingi bilimlarga, tekshirishlarga yoʻl ochadi, yangi nazariyalar esa yana boshqa Gipotezani tugʻdiradi. Gipoteza bilish jarayonining ajralmas qismi sifatida muhim ahamiyatga egadir.
Gipotezaning tuzilishi va turlari
Gipotezaning mantiqiy tuzilishi quyidagi elementlardan iborat:

• 
  - asos-taxmin qilingan faktlar yoki asosli bayonotlar to'plami;
  
• 
  - shakl-gipotezaning asosidan asosiy taxminlarga olib keladigan xulosalar to'plami;
  
• 
  - taxmin (yoki so'zning tor ma'nosida gipoteza) - gipoteza mazmunini ifodalovchi faktlar va bayonotlardan xulosalar.
  

Tasniflash asoslariga qarab, gipotezalarning bir nechta turlari ajratiladi. Tarkibi va funktsiyalari bo'yicha gipotezalar ishchi va ilmiy bo'lishi mumkin. Umumiylik darajasiga qarab, ilmiy farazlar umumiy, xususiy va birlikka bo'linadi.
Ishchi gipoteza, qoida tariqasida, tadqiqotning dastlabki bosqichlarida vaqtinchalik taxmin sifatida ilgari suriladi. Uning maqsadi kuzatuvlar natijalarini tizimlashtirish va o'rganilayotgan hodisaning ularga mos keladigan dastlabki tavsifini berishdir.
Ilmiy bo'lish uchun gipoteza ma'lum bir jarayon yoki hodisaning yagona analogi bo'lishi, ushbu hodisa bilan bog'liq bo'lgan ko'plab holatlarga imkon qadar tushuntirish berishi, u qurilgan hodisalar qatoriga kirmaydigan yangi hodisalarni bashorat qilishi kerak.
Binobarin, tabiat hodisalari, jamiyat va tafakkur rivojlanish qonuniyatlarini tushuntiruvchi gipoteza ilmiy deb nomlanadi.
Tarkibga ko'ra tavsiflovchi va tushuntiruvchi farazlar ajralib turadi.