Konfliktning ozaro tasir subekti alohida odam, yoki odamlar va odamlar guruhi

Konflikt ozi nima? “Konflikt atamasi Nizo tushunchasining dastlabki ekvivalenti sanaladi. Bu fan organuvchi obektlar nimalardan iborat? Konfliktlarni kelib chiqishini, sabab va oqibatlarini organuvchi fan “Konfliktologiya” bolib, u lotincha conflictus toqnashuv, logiya talimot demakdir. Demak, toqnashuv haqida talim berish, yani toqnashuv haqidagi fan hisoblanadi.
Pedagogik konfliktologiya fanining predmeti konfliktlarning yuzaga kelishi, rivojlanishi va tugallanishiga doir umumiy qonuniyatlardir.
Konfliktning ozaro tasir subekti alohida odam, yoki odamlar va odamlar guruhi.
Konflikt - ozaro qarama-qarshi bolgan ziddiyatli manfaatlar va munosabatlarning ochiq toqnashuvidir.
Konfliktning еchimini topish – konfliktli vaziyatni yo‘qotish hamda u yuzaga keltirgan munosabatlarni to‘g‘ri yo‘lga solish bilimlari va ko‘nikmalari majmuidan iboratdir.
Konflikt tabiiy hodisa. Konflikt – oddiy hol. Chunki konflikt har birimizning turmushimiz va tirikligimizga hos va hayotimizga tegishli bolgan narsa. Ammo kopchilik ongida ananaviy mavjud bolgan fikrga kora, konflikt bu oddiy hol emas, u ziddiyatli hol, undan ozini muhofaza qilish kerak, undan ozini tortish zarur, konfliktdan qochish kerak. Insonlararo, oilalar ichida bolayotgan konfliktlardan ozini tortishni bizga bolaligimizdan orgatib kelishadi. Konflikt oldida, konfliktdan qorqish hollari kopchilikni tashkil qiladi. Bizni bolaligimizdan konfliktli vaziyatlardan ozimizni tortishga, janjalkash bolmaslikka, nizolarni keltirib chiqargan va unda qatnashgan odamlardan ozimizni tortib yurishga orgatishadi. Konflikt bizning milliy mentalitetimizda yaxshi bolmagan holat va vaziyatga tenglashtiriladi. Konflikt bolganidan kora, konflikt bolmaganini biz afzalroq koramiz. Biz konfliktni hayotimizdagi eng yomon davr sifatida baholaymiz. Konfliktdan uzoqroqda yashash konikmalari bizning tafakkurimizga chuqur singdiriladi. Konflikt har kunlik hayot tarzimizga hos bolgan voqelik bolishiga qaramay, insonlar kopincha ularni notogri talqin etadi hamda ularni anglangan holda qabul qilishga orgatilmaydi. Konfliktli vaziyatga tushib qolgan vaqtimizdagina mana shu konfliktli vaziyatni tahlil qilishga urinamiz. Pedagogik konfliktalogiya fanini oqitishdan maqsad bolajak oqituvchilarni zamonaviy pedagogik konfliktologiya asoslariga doir bilimlar bilan qurollantirishdir. Shu bilan birga yoshlarga hayotdagi konfliktlar boyicha keng nazariy va amaliy bilimlar berish orqali yoshlarni jamiyatda mustaqil va faol fuqaro sifatidagi ishtiroki uchun zamin yaratish, boshqa insonlar bilan tabiiy bolgan turli ijtimoiy, iqtisodiy, manaviy-ruhiy, psixologik muloqotlarda ular ongi, tafakkuri va axloqida kamtarlik, mehribonlik, halollik, togrisozlik, samimiylik, vijdoniylik, oz sozida turish kabi hislatlarni tarbiyalashdan iboratdir.
Pedagogik konfliktalogiya fanining vazifalari:
gumanitar fanlar sohasi sifatida uning obekti va predmetidagi izlanishdir va asosiy kotegoriyalari haqida talabalarda nazariy tasavvurlarni shakllantirish;
pedagogik faoliyatning insonparvarlikka yo‘naltirilganligi ni ochib berish;
konfliktlarni bartaraf etish, oldini olish, еchimini topishning asosiy shakl va usullarini egallash;
pedagogik konfliktning qonuniyatlari va faktorlari haqida toliq tasavvurni shakllantirish;
pedagogik konfliktli vaziyatlarni muvofiqlashtirish, tahlil qilish va tushunish, umumiy ilmiy yondashishni aniqlay bilishdan iboratdir.
.2. Pedagogik konfliktologiyaning ilmiy asoslari
Pedagogik konfliktologiya bugungi kunda mustaqil fan sifatida shakllanib bormoqda. Fan nuqtai-nazaridan ilk marotaba konfliktni ilmiy organish davlat hokimiyati, jamiyat azolari hamda alohida ijtimoiy guruhlar orasidagi ziddiyatlarni organishdan boshlangan.
Keyinchalik ilmiy qiziqishlarni ortib borishi bilan ijtimoiy, siyosiy, milliy, guruhlararo va shaxslararo konfliktlar fan obektiga aylana boshladi. Konfliktologiya XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab, fan sifatida shakllana boshlagandan
Konfliktni tushunishga bolgan ikki xil yondashuv mavjud. Ulardan birinchisi konfliktni ancha keng taraflar, fikrlar, kuchlar toqnashuvi deb tariflaydi. Bunday yondashuvga kora konfliktlar jonsiz tabiatda ham yuz berishi mumkin. Konflikt va ziddiyat tushunchalari amalda hajmiga kora qiyoslanuvchan bolib qoladilar. Ikkinchi yondashuv konfliktni opponentlar yoki ozaro tasir subektlarining bir-biriga zid (teskari) yollangan maqsadlari, manfaatlari, pozitsiyalari, fikrlari yoki qarashlari ning toqnashuvi deb tushuniladi.
Konflikt tushunchasiga ikki prinsipial tarif: birinchisi konfliktni keng manoda tushunishni toraytirib, konfliktlar faqat sotsial ozaro harakat(tasir)da yuzaga keladi deya hisoblash; ikkinchi tarif konflikt mohiyatiga tegishli. Konflikt mohiyati faqat ziddiyat yuzaga kelishida, manfaatlar toqnashuvida emas, balki yuzaga kelgan ziddiyatni hal qilish usulida, sotsial ozaro tasir (harakat) subektlarining qarama-qarshiligida. Konflikt mohiyati umuman konflikt subektlari ozaro qarama-qarshiligida boladi.
Tushunchaning toliq tarifi: konflikt ozaro tasir (harakat) jarayonida paydo boladigan jiddiy ziddiyatlarni hal qilishning eng keskin usuli bolib, konflikt subektlari qarama-qarshiligidan iborat bolib, odatda, salbiy his-kechinmalar (emotsiyalar) bilan kechadi.
Ijtimoiy (sotsial) konflikt bu:
1) ochiq qarama-qarshilik, ikki yo undan ortiq subektlar sotsial ozaro tasir ishtirokchilarining toqnashuvi bolib, buning sabablari sotsial konflikt ishtirokchilarining ozaro zid manfaatlari va qadriyatlaridir;
2) sotsial ziddiyatlarning ota keskinlashgan holati, turli sotsial birliklar sinflar, millatlar, davlatlar, turli sotsial guruhlar, sotsial institut kabilar manfaatlarining ular manfaatlari, maqsadlari, taraqqiyot tendensiyalarining qarama-qarshiligi yoki jiddiy farq qilishi tufayli kelib chiqadi;
3) sotsial subektlarning obektiv ravishda farqlangan manfaatlari, maqsadlari, taraqqiyot tendensiyalarining ochiq-oydin yoki yashirin kurashi, toqnash kelishi, sotsial kuchlarning mavjud ijtimoiy tartibga qarshilik korsatish asnosida bevosita yoki bilvosita toqnashuvi, yangi sotsial birdamlikka tomon tarixiy intilishning alohida shakli;
4) konfliktli ozaro tasir subektlari ozaro zid bolgan yoki bir-birini istisno etadigan qandaydir oz maqsadlarini kozlagan vaziyat.
Ijtimoiy konfliktlar konfliktologiyaning markaziy obekti yani yadrosi hisoblanib, u esa shaxslararo konfliktlar hisoblanadi.
Ijtimoiy (sotsial) konflikt sabablari:
1) moddiy resurslar;
2) ota muhim hayotiy korsatma(ustanovka)lar;
3) hokimiyat vakolatlari;
4) ijtimoiy (sotsial) tuzilmadagi maqom-vazifaga oid farqlar;
5) shaxsga doir (emotsional-psixologik) farqlar va h.k.
Konflikt sotsial (ijtimoiy) ozaro tasir(harakat)ning turlari sifatida, uning subektlari va ishtirokchilari bolib alohida individlar, katta va kichik sotsial guruhlar va tashkilotlar keladilar.
Konfliktli qarama-qarshilik tomonlarning ozaro kurashi, yani bir-biriga qarshi qaratilgan harakatlaridir.