Koreya tarixi
Yüklə 3,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ajdodlar e'tiqodir\ing
ilk shakllari ham totemizm bilan bogTiq boTib, unga ko'ra odam vafot etganidan keyin totem hayvonga ay- langan. Chunonchi, bu boradagi an'analar, ayniqsa, dafn m arosim la- rida yorqin ifodasini topgan boTib, m arosim ishtirokchilari o'zlarini qaysi totem hayvondan deb hisoblashsa, o'sha hayvonning terisiga yopinib, ushbu hayvonning harakatlariga taqlid qilishgan. Ajdodlar ruhi bir-biri bilan bogTiq boTgan, ikki olam - m arhum lar va tiriklar dunyosi zaro ajralib turgan. Ajdodlar ruhi doim o tiriklarga moyil boTib, ularning kundalik hayotida yordam berar ekan. Ajdodlar ru- higa e'tiqod bo'yicha dolm enlam i misol qilib keitirish mumkin. D iniy e'tiqodning birm uncha keng tarqalgan yana bir ko'rinishi ajdodlar ruhiga sig'inish - anim izm yoki ru h -jo n (nafaqat ajdodlar ruhi va insonlar)ga topinishdir. A nim izm ko'rinishini totem fetish- larda, xususan, qadim gi m ozor-qabristonlard a ham da qoyatosh rasm larida ham ko'rish m um kin. A nim izm bilan bir qatorda sho- m onlik ham koTeyslar hayotida m uhim o'rin egallagan. O dam lar shom onlarni ruhlar bilan m uloqot qila olish qudratiga ega deb bilganlar. Shom onlar turli kasalliklarni davolaganlar yo'qolgan odamlar, jonivor ham da narsa-buyu m larn i topish bilan birga ke- lajakni bashorat qilganlar. Koreya yarim orolining 70 foizini togTar egallagani bois bu yerda to kulti ham boTgan. Chunonchi, m intaqada ba'zi togTar www.ziyouz.com kutubxonasi IB n b Q A D IM G I D AVR 1 1 ilohiy xarakterga ega bo'Iib, ularga afsonaviy davrda - yaralish davrida bo'lajak qahram onlar tug'iladigan yoki m uhim voqealar ro'y beradigan m akon sifatida qaralgan. M uqaddas joy sifatida tan olingan Txeboksan tog'ida yashaydigan ayiq ayolga aylanib, os- m on hukm dorining o'g'liga turm ushga chiqqan. Afsonaga ko'ra, aynan m azkur voqeadan Koreya davlatchiligi tarixi boshlangan. Q adim gi qavm larda tog'larga sig'inish bilan birga, hosildorlik kulti, daraxt, tosh va boshqa kultlar ham bo'lgan. U m um an olganda, Koreya yarim orolini o'rab turgan dunyo ilohiylashtirilgan. U larning tasavvuriga ko'ra, yerni turli ruhlar, g'ayritabiiy kuchga ega ilohiy hayvonlar va jum boqli m avjudotlar o'rab olgan. Yuqoridagi jonzotlar bilan aloqa qilish, suhbatlashish, ahdlashish va qilgan yom on ishlari uchun kechirim so'ralgan. Ko- reyslarning deyarli barcha m arosim lari u yoki bu darajada ajdod- lar e'tiqodi yoki ularga in'om !ar taqdim qilish bilan bog'liq b o‘lgan. Bu kabi ilk e'tiqod shakllari keyinchalik rivojlangan dinlar kirib kelgan davrda va ularning ba'zilari hatto bugungi kunda ham o'tm ish ovozi tarzida saqlanib qolgan. K o re y sla r Koreyslar qadim gi xalqlardan biri hisoblanadi. e tn o g e n e z i O lim lar bu borada fikr bildirganda, ko'proq koreyslarning irsiy xususiyatlaridagi qadim - gi asoslar bilan birga ularning etnos sifatida shakllanishiga ham e'tibor qaratadilar. D unyoning ko'plab hududlarida asrlar davom ida bir xalq bosh- qasi bilan qo'shilib, qo'shni xalqlar yoki bosqinchilar bilan arala- shishi natijasida yangi etnik kom ponentlarning paydo bo'lishi yoki transform atsiyalashuvi sodir bo'lgan. Bir necha qabilalar va xalqlarning boshqa xalqlar yoki etnik guruhlar bilan qorishuvi na- tijasida keyingi avlodlar uzoq ajdodlar bilan tashqi antropologik qiyofasi, tili va m adaniyatidagi um um iylikni yo'qotgan. Bu borada koreyslarning o'ziga xos xususiyati shundaki, ular uzoq vaqt Koreya yarim orolida dunyodan uzilgan holda yasha- ganlar. Shu bois yarim orol etnik jihatdan bir xalqdan iborat bo'lib, u lam ing etnogenezi qadim gi davrlarda yakunlangan. Bundan tashqari, K oreyaning m illiy davlat sifatida shakllanishi ham Yevro- pa va O siyoning b ir qator davlatlariga qaraganda birm uncha avval www.ziyouz.com kutubxonasi 12 IB o b . Q A D IM C ID A V R sodir bo'lgan bo'lib, bunga ham koreyslarning izolyatsiyalashgan hududda yashashi ham da etnik bir xilligi sabab bo'lgan. Um um an olganda, koreyslar etnogenezi m uam m osi borasida quyidagilarni ta'kidlab o'tish m um kin: a) koreys xalqining etnogenezi jarayoni qadim gi davrda (taxm i- nan neolit davrida boshlanib, bronza va tem ir asrida tugallangan) yuz bergan; b) bu jarayonda O siyoning turli hududlarida yashagan qabila- lar ishtirok etgan; v) m azkur qabilalar turli ko'chishlar vaqtida tarqoq qabilalar sifatida yarim orolga kirib kelganlar; g) koreyslarning etnos sifatida shakllanishiga qabilalam ing o'zaro qorishuvi ta'sir qilgan; d) turli qabilalam ing koreyslar etnogenezidagi o'rn in i bir xil tarzda baholab bo'lm aydi. Koreyslarning qayerdan kelib chiqqanligini bilish uchun, avvalo u lam ing antropologik qiyofasi, tili va madaniyatiga e'tibor qaratish lozim. Til tasnifi bo'yicha, koreys tili oltoy tillari oilasiga mansub boTib, bu oilaga turk, m o'g'il, tungus-m anjur boTimi, shuningdek, yapon tillari kiradi. Ba'zi adabiyotlarda esa bu tilni o'rol-oltoy til- lar oilasi deb ham yuritiladi. Antropologik tasnifga ko'ra, koreyslar mongoloid irqining Sharqiy Osiyo shoxobchasidagi m anjur-koreys tipiga kiradi. Bu irq neolit davrida m anjur-koreys tipi, paleoosiyoWk- lam ing Tinch okean (avstroneziyaliklar) va kontinental hududlarda yashovchi m ongoloidlar bilan qorishuvi natijasida paydoboTgan. Paleoosiyoliklar Shim oliy va Shim oli Sharqiy O siyoning qa- dim gi aborigen xalqlari boTib, ular Shim oliy va Sh im oli-Sh arq iy Sibir, Kuril orollari, Saxalin va Yaponiyada yashaganlar. Ularga nivxlar, eskim oslar, yukagirlar, ketlar, aleutlar va aynlar kiradi. Shu bilan bir qatorda chukchalar, koryaklar, itelm enlar ham m az- kur guruhga m ansub boTib, ular sh im oli-sharq iy paleoosiyolik guruhini tashkil etadi. Avstr 0 ne 2 .iyalik.lar - Janubi-ShaTqiy O siyo (Indoneziya, M alay- ziya, Bruney, Sharqiy Tim or va Filippin), Okeaniya, M adagaskar va Tayvan hududlarida tarqalgan tillarda so'zlashuvchi xalqdir. Avstroneziyaliklarning ilk ajdodlari Xitoyning sharqiy va ja n u b i- sharqiy hududlarida yashaganlar. Avstroneziyaliklarning m intaqa www.ziyouz.com kutubxonasi I Bnb. Q A D IM C I D AVR 13 bo'ylab tarqalishi mibavv. V -IV m inginchi yillarda yoki ularning ilk va so'nggi m igratsiyasi jarayonida sodir bo'lgan. Bir qator olim larning fikricha, koreyslar etnogenezida O ltoy tog'lari hududlari va M arkaziy O siyoga tutash hududlarda ya- shovchi qabilalar ham ishtirok etganlar. U lar bir necha m ing yil- lar ilgari M anjuriya va Xitoyning ba'zi hududlari, Sibir va Prim ore o'lkalariga qarab siljiganlar Koreya yarim oroliga kelgan qabila- larning b a'zilari m ahalliy xalqlarni siqib chiqargan bo'Isa!ar, bosh- qalari esa m ahalliy aholi bilan qorishib ketganlar. Siqib chiqarilgan aholining katta qism i Yaponiya, Saxalin, Sharqiy Sibir va Arktika hududlariga ko'chib o'tgan. K o'plab qabilalarning kirib kelishi yarim orol xalqining m oddiy m adaniyatida, xususan, kulolchiligida aks etgan. O lim larning fik- richa, silliq sopol buyum lar Sibir m ongoloidlarining (mil.avv. V -IV m ingyillik) Baykal shoxobchasi orqali, taroqsim on so p olb u y u m lar sh im oli-sharq iy paleoosiyoliklardan (mil.avv. IV - III m ingyilliklar atroH da), bo'yoqli kulolchilik nam unalari esa m ongoloid irqining Sharqiy O siyo tipi orqali kirib kelgan. K oreyadagi dolm enlar ma- daniyati Jan u b i-S h arq iy O siyoda ilk dafn m arosim lari bilan b og'liq an'analarga sezilarli ta'sir ko'rsatgan. K oreya yarim oroliga bronza davri m adaniyati M anjuriya i Sibirdan kirib kelgan b o iib , m azkur m adaniyatning uzatuvchilari tun gu s-m on goloid (oltoy) guruhi b o ig a r . Eram izgacha b o ig a n I m ing yillikda Koreya yarim oroli va unga tutash hududlarda koreyslarning ilk ajdodlari va qadim gi koreys qabilalari shakllangan b o iib , ular janubiy va shim oliy guruhlarga bo lingan. Shim oliy qabilalar yozm a m anbalarda tu n -i ("sh arq iy varvarlar" yoki "sh arq iy kam on ch ilar") nom ini olgan bo'lib, ularga tu n gu s-m an ju r qabilalariga yaqin b o ig a n qabilalar va paleoosiyo- liklar kirgan. Aynan m azkur guruhga K oreya yarim orolining shi- moli va X itoyning sh im oli-sharq id a joylashgan choson, yem ek, puyo, okcho, koguryo va boshqa qabilalar kirgan. Janubiy qabilalarga esa "u ch x o n " (m axan, chinxan, pyonxan) va kaya, saro ham da boshqa qator qabilalar m ansub b o ig a n . Ular avstroneziya xalqlariga yaqin xalqlar b o iib , yarim orolning m arkaziy ham da janubiy qismida yashaganlar. Koreyslar etnos tarzida shim oliy va janubiy qabilalar- ning qo'shilishidan paydo boigarilar. www.ziyouz.com kutubxonasi |