Koreya tarixi

III Bob.
UCH PODSHOLIK DAVRI
Eram izgacha boMgan I asrda Koreya yarim oroli va M anjuriya hu- 
dudida uchta kuchli davlat: Silla (m el. avv 668 - m elodiy 57 yy.), 
K oguryo (mel. avv. 668 - m elodiy 37 yy.) va Pekche (mel. avv. 660 -
m elodiy 18 yy.) bo'lgan. Shuningdek, bu davrda yarim orolning 
janubida Kaya davlati, shim olda, yarim orol tashqarisida Boxay 
davlati hukm ronlik qilgan. Shunga qaram ay koreys tarixchilari bu 
davrni "u ch pndsholik d av ri" deb nom lashadi. Q olaversa, Silla, 
Koguryo va Pekche davlatlari bir tarixiy davrda bo'lgan va bu qa- 
riyb 7 asrni tashkil qilgan. Yuqoridagi uch podsholikning m a’naviy 
hayotida buddaviylik va konfutsiylik dinlari m uhim rol o'ynagan 
bo'lib, bu dinlar koreys m adaniyati va dunyoqarashi asosini tashkil 
etgan. Shubhasiz, m azkur davlatlarning uzoq m uddat hukm ronlik 
qilishiga yarim oroldagi siyosiy m uhit va tarixiy o'ziga xoslik bilan 
birga m adaniyatning um um lashuvi ham ta'sir qilgan.
M azkur koreys davlatlarining tarix sahifalarida paydo bo'lish sa- 
nasi borasidagi m a'lum otlar ilk m arotaba 1145 yilda yozilgan "Sam - 
guk sagi" ("U ch podsholikning tarixiy yozuvlari")da yoki birinchi 
koreys yilnom asi Kim Busikda uchraydi. Biroq, zam onaviy koreys 
tarixchilarining ta'kidlashlaricha, m azkur sana tarixiy haqiqatdan 
biroz yiroq bo'lib, afsonaviy hisoblanadi. Um um an olganda, yuqo- 
ridagi davlatlam ing tashkil topishi uzoq davom etgan tarixiy jara- 
yon bo'lib, ushbu davlatlarning tashkil topish sanasi aynan aniq bir 
sanani emas, balki uzoq tarixiy davm i qam rab oladi.
K o gu ryo 
Garchi, "Sam gu k sagi"d a uch podsholik orasida
eng birinchi davlat tarzida Silla paydo bo'lganIigi 
haqida yozilgan b o 'lsa-d a, bir qator olim lar m azkur davlatlar orasi- 
da birinchi bo'lib Koguryo paydo bo'lgan, deb hisoblaydilar. Chun- 
ki bu davlat rasm an davlat tarzida shakllanishiga qadar ham ilk 
davlatchilik asoslariga ega bo'lgan "Sam gu k sagi"d agi afsonaga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

III Bob UCH PO D SH O LIK DAVRI
25
ko'ra, Koguryoning asoschisi Jum ong (Tonmyon) - osm on oda- 
mi Xe M osu (osm on podshosining o'g'li) o 'g 'li va daryo hukm ron 
Xabekin qizining farzandi bo'lgan. U bolalik davridan qobiliyatli 
bo'lgan. Ayniqsa, u kam on otishda m ohir m ergan bo'lgan. Jum ong 
Shim oliy Puye vanining o'g'illari bilan birga voyaga yetgan. Ular 
Jum ongga hasad qilib, uni o'ldirm oqchi bo'lgan. Biroq, bu yom on 
xabarni onasidan eshitgan Jum ong uch o'Ttog'i bilan janubga qoc- 
hib ketgan. U bu yerda yangi davlatga asos solgan va bu davlatni 
Koguryo deb nom lagan. Jum ong o'zining urug' nom i Xeni Koga 
alm ashtirgan. M azkur rivoyat ayrim syujetlari bilan Puye davlati- 
ning asoschisi - afsonaviy qahram on Tonm yon haqidagi qadim gi 
rivoyatga o'xshab ketadi. Shu bois, yuqoridagi fikrlarga asoslanib 
aytish m um kinki, bu rivoyatlarda koguryoliklam ing puyelardan 
ajralishi m anzarasi aks etgan.
Dastlab, K oguryoning poytaxti K unneson qal'asida boTgan 
boTib, V asrda Pxenyanga ko chirilgan.
K oguryoliklar koreys davlatchiligining dastlabki guruhiga ki- 
ruvchi yem ek u rug'iga m ansub boTib, ulardan (bu ) - yonno (yoki 
sono), chollo, sunno, kvanno va keru nom li 5 ta urug' birlashm asi- 
dan tashkil topgan guryo (keyinchalik ko-gu ryo) qabilasi ajralib 
chiqqan. Bu davrda dastlab yonno qabilasi yetakchilik qilgan, le- 
kin biroz vaqt o'tib hokim iyatga keru guruhi kelgan. K eyinchalik 5 
u yushm a K oguryo davlatining 5 ta m a’m u riy-h u d u d iy viloyatla- 
riga asos boTgan. O lim lar kogu ryoliklam ing u m g 'ch ilikd an hudu- 
diy (davlatchilik)ga o'tish davrini eram izgacha boTgan I asrdan to 
eram izning IV asrigacha boTgan davr bilan bogTashadi.
Koreys yilnomalarida yozilishicha, koguryoliklar jangovar xalq 
boTib, I asrda piryu, xenin, kalsa, sharqiy va  arbiy okcho, yanmek, kema, 
kuda, chona, chuna
kabi qabilar (qabila/urug' uyushmalari)ni birlash- 
tirgan. Ayniqsa, Koguryo hududi buyuk Van Txedjo (53-146 yy.) va 
tarixda Yerlarni kengaytiruvchi nom i bilan m ashhur boTgan Van Kva- 
netxo (391-413 yy.) davrida Koguryo davlati sezilarli tarzda kengay- 
gan. Jum ladan, Van Kvanetxo davrida mam lakat hududiga Manju- 
riyaning deyarli barcha yerlari va yarim orolning katta qism i kirgan.
Yillar o‘tishi bilan K oguryo Sharqiy O siyodagi eng kuchli dav- 
latga aylangan. Bu davlat nafaqat koreys davlatlari (Puye, Pekche, 
Kaya, Silla), balki Syuantu, Lyaodun va Lolan kabi Xitoyning Xan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

26
III Bob. UCH PO D SH O LIK DAVRI
viloyatlari, Vey, dastlabki va keyingi Yan, Suy va Tan im periyalari 
bilan jan g qilgan.
598 yilda Koguryo askarlari Xitoyning Lyaodun viloyati- 
ga hujum qilgan. Suy im peratori Vendi esa Koguryoga 300 
m ing kishilikqo'shinini yuborgan. Biroq, to'fon tufayli dengiz 
qo'shinlarining m uvaffaqiyatsizlikka uchrashi, askarlar orasida 
epidem iya tarqalishi, doim iy yog'ingarchilik bois Suy arm iyasi 
8 0 -9 0 foiz qo'shinidan ajralgan.
612 yilda Suy im peratori Yandi 1 mln. 130 m ing kishilik qo'shin 
to'plagan. Yilnom alardagi m a'lum otlarga ko'ra, yordamchi qo'shin- 
lar bilan Suy armiyasining soni 3 mln. atrofida bo'lgan. Ular Manjuri- 
yadagi Koguryo qal'asini qamal qilishda jonbozlik ko'rsatishm agan. 
Yandi buyrug'iga ko'ra, Xitoy lashkarboshilari mustaqi) qaror chi- 
qara olmaganlar. U laro'z qo'shinining har bir harakati borasida do- 
imiy m a'lum ot berib turganlar. Shu bois ham Koguryo qal'alari zabt 
etilm agan. Yandi Manjuriya qal'alarini bosib olish uchun ortiqcha 
kuch sarflamay, 200 ming kishilik dengiz armiyasi va 305 m ing ki- 
shilik quruqlik askarlarini Pxenyanga qarshi yo'naltirgan. Xitoy floti 
qam alga tushib chekinishga m ajbur boTgan. Q uruqlik qo'shin!ari 
janglar natijasida qattiq charchagan va son jihatdan kam aygan holda 
Pxenyanga hujum qilgan. Natijada suy lashkarboshilari chekinish- 
gan. Lekin Salsu daryosidan o'tishdagi kechuvda Xitoy jangchila- 
riga koguryolilar hujum i tufayli ular katta talafot ko'rib, 305 ming 
kishilik armiyadan 2700 kishigina tirik qaytgan.
613 va 614 yillarda Yandi ikki m arta Koguryo ustiga yurish qil- 
gan, lekin bu gal ham xitoyliklar koreyslar yerlarini bosib ololm a- 
gan. K oguryoga qilingan natijasiz va sharm andali urushlar ham da 
Xitoyning o'zidagi hukm dor sulolaga qarshi boTgan q o'zg'olon lar 
natijasida Suy sulolasi inqirozga uchrab, Tan sulolasi hokim iyatga 
kelgan.
M aTum m uddat ikki davlat oYtasida o'zaro do'stona m unosa- 
bat boTgan. Biroq, Koguryodagi davlat to'ntarishi natijasida hoki- 
miyatga kelgan Yon Gesom un (am alda hukm dor boTgan b oT sa- 
da, hokim iyatga van o'tqazilgan) Tan sulolasiga qarshi siyosat olib 
borgan. Sillaga qarshi Pekche bilan harbiy ittifoqning tuzilishi, Sil- 
laning Tan sulolasidan yordam so'rab m urojaati K oguryo va Tan 
sulolasi orasida urushga sabab boTgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

III Bob U CH P O D SH O LIK D AVKl
27
644 yilning kuzida Tan sulolasi im peratori Tay-szun Koguryoga 
qarshi hujum boshladi. 645 yilning bahorida Tanlarning 500 kem a- 
dan iborat floti va quruqlikdagi piyodalardan tashkil topgan katta 
arm iyasi Koguryoga urush ochgan. Natijada yana qator qaTalar bo- 
sib olindi va janglam ing eng yuqori nuqtasi Ansi qaTasi him oyasida 
boflib, Xitoy askarlari qanchalik harakat qilishm asin, uni egallay 
olishm agan. 647 va 648 yillarda Tay-szunning yana K oguryoni bo- 
sib olish yoMidagi hujum i m uvaffaqiyatsizlikka uchragan. Tay-szun 
Koguryo bilan urushishni to'xtatishni vasiyat qilgan holda 649 yil- 
da vafot etgan. 
•-
Biroq, m a'lum m uddat o'tgandan so'ng K oguryo-Tan urushi qay- 
ta boshlangan. 666 yili Yon Gesom un vafot etgan va uning o'g'illari 
orasida hokim iyat uchun kurash boshlangan. Uning o'g'i!laridan biri 
Xitoyga qochib ketadi va u yerda Tan sulolasidan yordam so'raydi. 
667 yili Tanlar Koguryoga qarshi katta urush boshlaydi va ulam i 
janubdan Silla qofllab-quvvatlaydi. 668 yili qator janglardan so'ng 
Koguryo davlat tarzida barham topdi. Koguryo vani, uning amal- 
dorlari va 200 m ing kishidan iborat asirlar Xitoyga haydab ketildi. 
Uning hududining katta qismi Xitoy harbiy noibligi va unchalik kat- 
ta bo lm agan janubi esa Silla tasarrufiga o'tgan. Koreya yarim oro 
lidan tashqarida boTgan yerlarda esa Boxay {Parxe) davlati tashkil 
qilindi va uni Koguryo zodagonlari vakili boshqargan.