Корхоналарнинг меҳнат ресурслари

Меҳнат ресурслари билан таъминланганликни ифодаловчи кўрсаткичлар деганда, ҳар бир хўжалик юритувчи субъектнинг (корхона, фирма кабиларнинг) меҳнат зарур бўлган қисмлари кесимида меҳнат ресурслари билан етарли даражада таъминланганлик даражасининг рақамларда ифодаланган миқдори тушунилади. Агар ушбу таърифдан келиб чиқиладиган бўлса, меҳнат ресурслари билан таъминланганликни ифодалаш учун кўрсаткичлар тизимидан фойдаланилади. Чунки ушбу мураккаб ва кенг қамровли жараённи битта кўрсаткич билан ифодалашнинг имкони йўқ. Бу иқтисодий таҳлилга оид адабиётларда айрим фикрлар айтилган. Хусусан Пардаев М.К., Абдукаримов И.Т., Исроилов Б.И.лар ўзларининг “Корхонанинг иктисодий салохияти таҳлили” номли монографиясида[4] корхоналарда меҳнат салоҳияти (потенциали) билан таъминланганликни ифодаловчи кўрсаткичлар тизими келтирилган. Ушбу кўрсаткичлар гуруҳини биз бевосита меҳнат ресурслари билан таъминланганликни ифодаловчи кўрсаткичларга мослаштирдик ва ушбу гуруҳга қуйидаги кўрсаткичларни киритиш тавсия қилинади:
- корхоналар штат жадвалининг меҳнат ресурслари билан таъминланганлик даражаси;
- корхоналарда меҳнатресурслари сиғими;
- корхоналарнинг меҳнат ресурслари билан қуролланганлик даражаси;
- айланма маблағларнинг меҳнат ресурслари билан таъминланганлик даражаси.
- соф фойданинг меҳнатлилиги ёки меҳнат ресурслари рентабеллигини ифодаловчи кўрсаткичлар.

2

Таҳлил қилишда юқорида келтирилган ҳар бир кўрсаткичнинг аниқланиш йўлларини унинг мақсад ва вазифаларидан келиб чиққан ҳолда тегишли формулалар ёрдамида кўриб чиқиш лозим бўлади. Таҳлил жараёнида ушбу кўрсаткичларнинг сониникўпайтиришёкиқисқартириш ҳам мумкин. Бунда тармоқ ва аниқ жараёнлардан келиб чиқилади. Ушбу кўрсаткичларни аниқлаш жараёнини ишлаб чиқарувчи корхоналар нуқтаи назардан қараб чиқамиз
Корхоналар штат жадвалининг меҳнат ресурслари билан таъминланганлик даражаси ишлаб чиқарувчи корхоналар учун ўта муҳим. Чунки, штат жадвали унинг нормал фаолият кўрсатиши учун зарур бўлган ходимлар сонини ифодалайди. Ушбу кўрсаткични аниқлаш учун бир неча ҳисоб-китобларни амалга ошириш мумкин. Энг аввало бу бўйича қуйидаги формула орқали умумий кўрсаткични аниқлаш мақсадга мувофиқ:
Т_МР= ^МРҳақ ×100, (2.4) штат
бу ерда Т_МР – корхона штат жадвалининг меҳнат ресурслари билан таъминланганлик даражаси;
МР_ҳақ – меҳнат ресурсларининг ҳақиқий миқдори;
МР_ш – меҳнат ресурсларининг штат жадвалидаги миқдори.
Корхоналарда штат жадвалининг меҳнат ресурслари билан таъминланганлик даражаси унинг алоҳида гуруҳлари бўйича ҳам аниқлаш мумкин. Масалан, олий маълумотли ходимлар штат жадвалининг таъминланганлик даражаси қуйидаги формула орқали аниқланади:

(1)