Korporativ axborot tizimlariga kirish

1.2 jadval.
O’rni ob`yektining xususiyatlari.

ID	O’rni
1
2

1.3 jadval.
Kredit oluvchilar ob`yektining xususiyatlari.

ID	Ismi,Familiya	Summa	Telefon	Foiz stavkasi	Manzili	Muddati	Maqsadi
1
2

1.4 jadval.
Bankga pul qo’yuvchilar ob`yektining xususiyatlari.

ID	Ismi,Familiya	Summa	Telefon	Foiz stavkasi	Manzili	Muddati	Izoh
1
2

1.5 jadval.
Hamkorlikdagi banklar

ID	Nomi	O’rni	Qarzi	Haqqi
1

1.6 jadval. Xodimlar ob`yektining xususiyatlari.

ID	F.I.Sh	Lavozimi	Ish vaqti	Telefon	Manzili	Staji
1
2

1.7 jadval.
Schyoti ob`yektining xususiyatlari.

ID	Hamkorlardan qarzi	Hamkorlardan haqqi	Mijozlardan qarzi	Mijozlardan haqqi	Xarajatlar
1
2

1.8Jadval
Xarajatlar obyektining xususiyatlari

ID	Elektr energiya	Suv	Daromad solig’i	Yer solig’i	Boshqa xarajatlar
1
2

Quyidagi rasmda aloqalar (ob`yektlar orasidagi munosabatlar)ning ko`rinishi keltirilgan
“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani tashkil etuvchi uchta asosiy komponentalardan foydalanib quriladi: mohiyat, atribut, aloqa. Konstruktiv elementlar tarkibida “VAQT” tashkil etuvchisi faqat oshkormas holda ishtirok etishi mumkin. Modelda vaqt, yil, sana va shunga o`xshash atributlar bilan tasvirlanadi.

1.1 rasm. “Xususiy bank” obyektli modeli elementlari orasidagi ob`yektli munosabatlar.
Modelni quirishda “aloqa” mavjud ob`yektni, jarayonni yoki hodisani, abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut mahiyatni xarakterlaridan bo`lib, nom bilan belgilanib, birorta qiymatlar to`plamidan qiymatlar qabul qilinadi.“Mohiyat – aloqa” modelidagi bog`lanishlarga, ikki mohiyat o`rtasidagi har bir bog`lanish turiga tegishli munosabatlarni kiritish zarur (binar, ternar.., n-nar). Loyiha haqidagi axborot diagramma ko`rinishida rasmiylashtiriladi, buning uchun quyidagi belgilar kiritiladi: mohiyat turlari – to`rtburchak bilan, atributlar-ovallar bilan tasvirlanadi va ular mos mohiyatlar bilan yo`nalishsiz qirralar bilan bog`lanadi.“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani (PS) faqat aniq bir qismini akslantiradi. Bu holda uni lokal model deyiladi. PS haqida to`la axborotga ega bo`lish uchun uni etarli kengroq tekshirish zarur va oldingisini to`ldiradigan local modellar qurish kerak. Shundan so`ng lokal modellar birlashtirilib PS haqida bir butun kompozitsion tasvirga ega bo`lamiz.
Misol tariqasida xususiy bank PSining mohiya – aloqa modeli qurilgan.


1.2. rasm. Xususiy bank predmet sohasi uchun mohiyat – aloqa modelini qurilishi
Bu model diagramma ko‘rinishda bo‘lib, unda quyidagi belgilashlar ishlatiladi.

			Yordamida ob’ektlar belgilanadi.
			Yordamida ob’ekt atributlari belgilanadi. Ular ob’ektlar bilan yo‘nalishsiz chiziqlar yordamida birlashtiriladi.
			Yordamida ob’ektlar orasidagi aloqalarni belgilaymiz.
			Bunda birga ko‘p bog‘langan A va V orasida V ga qaratib yo‘nalgan yo‘nalishli chiziq bilan ko‘rsatiladi. Agar A va V ob’ektlar o‘rtasida N:1 bog‘lanish bo‘lsa, strelka A ga qarab yo‘naltiriladi.
			A va V orasida 1:1 bog‘lanish bo‘lsa, yo‘nalishsiz chiziq bilan bog‘laymiz.
			A va V ob’ektlar o‘rtasida M: N bo‘lsa, ularni ulovchi chiziq orqa li bog‘lanadi.

Nazorat savollari

1. 
   Predmet soha tushunchasiga tarif bering.
   
2. 
   Mohiya-aloqa modeli deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Mohiyat-aloqa modelida asosiy elementlar tushunchasini aniqlang.
   
4. 
   Mohiyat-aloqa modeli ma`lumot bazasi strukturasi qanday aniqlanadi?
   
5. 
   Mohiyat-aloqa modeli diagrammasi qanday tasvirlanadi?
   

Javoblar:
Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni tashkil qilish uchun o„rganilayotgan real muhitning ma‟lum bir qismi tushuniladi. Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o„quv yurti va boshqalar. Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olish zarur.
Birinchidan, ma’lumotlar turi, ko’rinishi, ularni qo’llaydigan dasturlarga bog’liq bo’lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki ma’lumotlar turini ozgartirganda, dasturlarni o’zgartirish talab etilmasligi lozim. Ikkinchidan, MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror dastur tuzishga hojat qolmasin. Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so’zini ma’lumot so’zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so’zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz.
Hozirgi kunda PSni tavsiflash uchun ko„p usullar mavjud. Shulardan biri ob’yekt-aloqa usulidir. Bu usulni ba’zan Ulman – CHen usuli ham deyiladi. PSni mohiyat-aloqa usulida tavsiflaganda quyidagi bosqichlarda ish olib boriladi:
1. PS ni obyektlari aniqlanadi;
2.Obyekt sohalari (atributlari) belgilanadi va uning kalit ILM DLM MFM AT versiyalari Talabalar tahlili 24 parametri aniqlanadi. Kalit parametri ob‟yektni identifikatsiyalaydi;
3.Obyektlar o’rtasida aloqa o’rnatiladi va ular sinflarga ajratiladi;
4.Maxsus belgilar kiritilib, obyekt aloqa diagrammasi o’rnatiladi_.