Korxonalar Iqtisodiyoti va Menejmenti

Mehnat unumdorligini o‘lchash usullari

Mehnat unumdorligini o’lchash usullari
Natural usul
Qiymat usul
Mehnat usuli

Natural usul

• Bir xildagi, turdosh mahsulotlari ishlab chiqishda ishlab chiqarish jarayoning unumdorligini ifodalashda qo‘llaniladi.
• Afzalligi - qulay, tushunarli, mahsulot ishlab chiqarish jarayonining xususiyatlarini aks ettiradi.
• Kamchiligi - keng miqyosda qo‘llash mumkin emas, chunki iqtisodiyotning ko‘plab tarmoqlari, aksariyat korxonalar faqat bir xil mahsulot ishlab chiqarishga ihtisoslashmagan

Natural usul

• Ish soati uchun mehnat unumdorligini hisoblash:
• MU = MH / Tsoat,
• bu yerda:
• MU – bir ish soati uchun mehnat unumdorligi;
• MH - ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi;
• Tsoat - ma’lum hajmdagi mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan ish soatlari soni.
• Misol. Agar korxonaning 10 nafar ishchisi bir hafta mobaynida 800 ta detal ishlab chiqargan bo‘lsa, har bir ishchining ishlab chiqargan detali quyidagicha bo‘ladi:
• 1) 800:10 = 80 (bir ishchi uchun)
• 2) 80 : 5 = 16 (1kun uchun, haftada 5 ish kuni)
• 3) 16 : 8 = 2 (1 soat uchun, 1kunda 8 soat ish kuni)
• Demak korxonada 2 ta detal ishlab chiqarish uchun 1 soat vaqt sarflanadi yoki 1 soatda 2ta detal ishlab chiqariladi.

Qiymat usul

• Turdosh bo‘lmagan mahsulotlarni ishlab chiqarish samaradorligini ifodalash ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lib, qiymat (pul) birligida o‘lchanadi.
• Afzalligi - mehnat unumdorligini tarmoqlar bo‘yicha, turli mahsulotlar ishlab chiqaruvchi koxonalarda o‘lchash imkonini beradi.
• Kamchiligi - inflyatsiya jarayonlarini aniq hisobga olinmasa, olingan ko‘rsatkich taxminiy natijaga ega bo‘ladi; mahsulot ishlab chiqarishdagi ichki, tarkibiy sifat o‘zgarishlari aniq aks etmaydi.

Qiymat usul

• Ish soati uchun mehnat unumdorligini qiymat usulda hisoblash:
• MU = MHpul qiymati / Tsoat,
• bu yerda:
• MU – bir ish soati uchun mehnat unumdorligi;
• MH - ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining puldagi ifodasi;
• Tsoat - ma’lum hajmdagi mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan ish soatlari soni.
• Misol. Agar korxonaning 10 nafar ishchisi bir hafta mobaynida 20mlnlik mahsulot ishlab chiqargan bo‘lsa, har bir ishchining pul qiymatdagi mehnat unumdorligi quyidagicha bo‘ladi:
• 1) 20mln:10 = 2 mln (bir ishchi uchun)
• 2) 2mln : 5 = 400 ming (1kun uchun, haftada 5 ish kuni)
• 3) 400 ming : 8 = 50 000 (1 soat uchun, 1kunda 8 soat ish kuni)
• Demak 1 ishchining 1 soat uchun pul qiymatdagi mehnat unumdorligi 50 000.