Kuch transformatorlari tuzilishi

24-mavzu. Avtotransformatorlarning tuzilishi va ish rejimlariniig xususiyatlari 
1. Avtotransformatorlarni ishlash prinsipi va vazifasi.
2. Avtotransformatorlarni ulanish sxemasi va ularning parametrlari.
3. Avtotransformatorlarni afzalliklari va qo‘llanish sohalari.
4. Avtotransformatorni namunaviy kuvvati. 
Keyingi o‘n yillar ichida davlatimizda va chet davlatlarda katta quvvatli 
avtotransformatorlardan keng foydalanilmoqda. Bu ularning transformatorlarga qaraganda qator 
afzalliklarga ega bo‘lishi bilan tushuntiriladi. 
Bir fazali avtotransformator ikkita elektr bog‘langan chulg‘am OB va OS ga ega (8.6- rasm). 
Chulg‘amning B va S qisqichlar orasida joylashgan qismi ketma-ket, S va 0 orasidagi qismi esa 
umumiy chulg‘amlar deb yuritiladi. 
Avtotransformator kuchlanishni pasaytirish rejimida 
ishlaganda ketma-ket chulg‘amdan tok I
B
o‘tib magnit oqim 
hosil qiladi va bu oqim umumiy chulg‘amda I
0
tokni vujudga 
keltiradi. Ikkilamchi chulg‘amning yuklanish toki I
C
, 
chulg‘amning galvanik (elektr) bog‘lanishi sababli o‘tuvchi 
I
B
tok bilan shu chulg‘amlarning magnit bog‘lanishidan hosil 
bo‘lgan I
0 
toklar yig‘indisiga teng: 
I
C 
= I
B 
+ I
0
; bundan I
0 
= I
C 
– I
B.
Avtotransformatorning nominal quvvati sifatida 
o‘zaro avtotransformatorli bog‘lanishga ega bo‘lgan 
tomonlardan birining nominal quvvati (o‘tuvchi quvvat) 
qabul qilingan. 
Avtotransformatorning 
birlamchi 
tomonidan 
ikkilamchi tomoniga uzataladigan to‘la quvvat uning 
o‘tuvchi quvvati deb yuritiladi. 
Agar 
avtotransformatorning 
chulg‘amlari 
qarshiligidagi yo‘qotishni hisobga olmasak, u holda 
qo‘yidagini yozish mumkin: 
(8.6) 
Ifodaning o‘ng tomonini o‘zgartirib quydagi tenglikni hosil qilamiz. 
. 
(8.6) 
Bunda 
- birlamchi chulg‘amdan ikkilamchisiga magnit yo‘li bilan o‘tayotgan 
transformator quvvati; 
C
B
U
I
S
 
- transformatsiyasiz, galvanik bog‘lanish hisobiga birlamchi 
chulg‘amdan ikkilamchi chulg‘amga o‘tayottan elektr quvvat. 
Elektr quvvat umumiy chulg‘amni yuklamaydi, chunki 
tok OC chulg‘amini chetlab, ketma-
ket chulg‘amdan chiqish joyi C ga o‘tadi. 
.
C
C
B
B
I
U
I
U
S








B
C
B
C
B
B
C
C
B
B
B
I
U
I
U
U
I
U
U
U
I
U
S







Т
B
C
B
S
I
U
U


)
(
B
I
8.6- rasm. Bir fazali 
avtotransformator 
chulg‘amlarining sxemasi. 

---

Nominal rejimdagi o‘tuvchi quvvat avtotransformatorning nominal quvvati S = S
nom
bo‘ladi, 
transformator quvvati esa - tipik quvvat deb yuritiladi: 
T
tip
S
S

.
(8.8) 
Magnit o‘tkazgichning o‘lchamlari ham os holda uning og‘irligi nominal quvvatning bir qismini 
tashkil etuvchi transformator (tipik) quvvati orqali aniqlanadi: 
(U
U ) I
1
1