Kurs ishi Buxoro-2021 Mavzu: Boshlang’ich

Asosiy qism
Boshlang’ich sinflarda yozuvdagi xatoliklar
Ona tili darslari savodli yozuv darsi hisoblanadi. Shuning uchun ham yozma ishlarga alohida e'tibor beriladi. Darsning uchdan ikki qismida o'quvchilar grammatik, orfografik va nutqiy yozma ishlarni bajaradilar.
Shuning uchun grammatik, orfografik bilimlarni o'zlashtirish uchun qund bilan ishlashga to'g'ri keladi. Kuzatshlardan ma'lumki, darsda o'quvchilarning osoyishta va mustaqil ishlarini ta'minlagan o'qituvchi ularning savodli bo'lishga erisha oladi.
Bunday darslarda ko'rgazmali qurollar, didaktik materiallar, texnika vositalaridan foydalanish o'z o'rnida bo'ladi. O'quvchilarning dars jarayonida yo'l qo'ygan xatolarini sekin yotig'i bilan tushuntirish lozim. O'quvchi shundagina yozuvida yo'l qo'ygan xatosini tushunib oladi va tuzatishga harakat qiladi, bilimlarni o'zlashtirishga qiziqishlari ortib boradi. Ayniqsa boshlang'ich sinf o'quvchilarini bajargan ishlarini o'z vaqtida baholab borish ham katta ahamiyatga ega.
Boshlang'ich sinf ona-tili darsliklaridagi manbalar oz bo'lsada izlanish metodi bilan ishlashni taqozo etadi O'quvchilar o'qituvchi rahbarligida mashq shartini o'qib unda talab etgan topshiriqlarni aniqlaydilar savollarga javob qidiradilar undagi fikrlarni umumlashtiradilar, mashqlar bajaradilar. Umumlashtirish va xulosalar asosida qoidalar ishlab chiqadilar.
Umuman ona-tili darslarini to'g'ri va qiziqarli tashkil etilishi o'quvchilarni darsga bo'lgan qiziqishlarini ortiradi.
II. Boshlang'ich sinf ona tili ta'limida xato turlari va ularning kelib chiqish sabablari.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining yozuvlarida turli xatolar uchrab turadi.
Bu uchraydigan xatolarni quyidagi turlarga ajratish mumkin.

1. 
   Grafik xatolar. Grafik xatolarga harf shakllarini o'xshata olmaslik, harflarning o'rnini almashtirib yozish, talaffuzi o'xshash undoshlarni aniq
   

ajratmaslik natijasida yozuvda bir harf o'rniga ikkinchisini ishlatish biror harfni tushirib qoldirish kabi xatolar uchraydi. Shularga ko'ra grafik xatolar quyidagi ko'rinishlarda bo'ladi:

1. 
   Alisher odobli bola.
   
2. 
   Kuz fasli boshlandi
   
3. 
   Qobil ikki tup ko’chat ekdi
   
4. 
   Olma, o’rmon, to’qmoq.
   

1. 
   Fonetik xatolar. Bunday xatolar so’zlarni tog’ri talaffuz qila bilmaslik, sheva va dialektlar ta’sirida bo’ladi. Fonetik xatolar asosan quyidagi ko’rinishlarda bo’ladi.
   

Masalan: 1. Borgan edi – boruvdi. (sheva xatolari)

2. 
   Tomni – tommi. Piyolaga – piylaga. (Assimilatsiya hodisasi)
   
3. 
   Go’sht – gosh. G’isht – g’ish
   

5. Devor – devol. (tovushlar almashuvi)

Xatolar ustida ishlashda orfografik tahlilni ahamiyati katta bir necha gapni orfografik jihatdan to'la tahlil qilish kerak. Bu bilan o'quvchilar so'z ma'nosi va uning imlosini puxta o'zlashtirib oladilar. O'quvchilarning to'g'ri, xatosiz yozishga o'rgatish va yo'l qo'yilgan xatolarni bartaraf etish uchun quyidagilarga e'tibor berish kerak:

1. 
   Eng avvalo o'quvchilarni to'g'ri talaffuz qilishga o'rgatish. Ya'ni so'z aytilganda tovushlarni aralashtirmay, tovush tushirib yoki orttirib talaffuz etmaslik. Masalan: kitob o'rniga kitob, ruchka o'rniga yuchka, maktab o'rniga matab deyishga yo'l qo'ymaslik.
   
2. 
   Har bir darsda ko'pchilik uchun bir xil uchraydigan tipik xatolar doskada ko'rsatilib, tuzatiladi.
   
3. 
   Ayrim o'quvchilar uchun tegishli xatolar o’sha o'quvchi bilan birgalikda tuzatiladi.
   
4. 
   Agar o'quvchilar biror qoidani bilmasligi natijasida xatoga yo’l qo’ygan anashu qoidani takrorlash bilan tushuntirish kerak bo’ladi.