Laboratoriya. Biologiya sabaqlarında lokal texnologiyalardan paydalanıw

Laboratoriya. Biologiya sabaqlarında lokal texnologiyalardan paydalanıw

1. 
   Biologiya darslarida foydalaniladigan lokal darajadagi texnologiyalar.
   
2. 
   Biologiya darslarida foydalaniladigan xususiy metodik darajadagi texnologiyalar.
   
3. 
   Biologiya darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish yo‘llari.
   

Asosiy tushuncha va tayanch atamalar:
Pedagogik texnologiyalar, umumiy didaktik, xususiy metodik, lokal daraja, didaktik o‘yinli, muammoli ta’lim, modulli ta’lim, hamkorlikda o‘qitish texnologiyalari, pedagogik texnologiyalarga asoslangan darslarning o‘ziga xos xususiyatlari.
Biologiyani o‘qitishda lokal darajadagi pedagogik texnologiyalar deyilganda darsning muayyan bir qismida uy vazifasini so‘rash, yangi o‘rganilgan mavzuni mustahkamlash bosqichida foydalaniladigan texnologiyalar tushuniladi.
Ular jumlasiga “Keys”, “Insert”, “Klaster”, Venn diagrammasi, “Aqliy hujum”, “Kichik guruhlarda ishlash”, “Atamalar zanjiri”, “Atamalar varag‘i”, tezkor o‘yinlar va o‘yin mashqlarning turli shakllari va h.k. kiradi.
Dastur mazmunidagi faqat faktik materiallarni o‘rganish nazarda tutilgan mavzularda insertdan foydalanish tavsiya etiladi.
Insert – lokal darajadagi pedagogik texnologiya bo‘lib, o‘quvchilar tomonidan o‘quv materialidagi asosiy g‘oya va faktik materiallarni anglashiga zamin yaratish maqsadida qo‘llaniladi.
O‘quvchilarni insert yordamida ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun ularga o‘rganiladigan o‘quv materiallari va maxsus jadval tarqatiladi. O‘quvchilar har bir abzatsni o‘rganib chiqib, maxsus jadvalga muayyan simvollar yordamida belgilash tavsiya etiladi.
Agar abzatsda berilgan ma’lumot shu kungacha o‘zlashtirgan bilimlariga mos kelsa, “Bilaman” – V, agar ma’lumotlar tushunarli va yangi bo‘lsa, u holda “Ma’qullayman” +, agar ma’lumotlar o‘quvchilar o‘zlashtirgan bilimlariga mos kelmasa, u holda “O‘rganish lozim”-, o‘quvchilar o‘quv materiallarini o‘zlashtirishda qiyinchilik his etsa, u holda “Tushunmadim” -? belgisini qo‘yadi.
Insertda foydalaniladigan maxsus jadval

Abzatslar №	“Bilaman” – V	“Ma’qullayman” +	“O‘rganish lozim”-	“Tushunmadim” -?
1.
2.
3.
4 va h.k.

Ta’lim-tarbiya jarayonida Insertdan foydalanishda quyidagi talablarga amal qilinishi:

• 
  O‘quvchilar kichik guruhga ajaratiladi, lekin insert vositasida dastlab har bir o‘quvchi yakka tartibda ishlaydi va jadvalni to‘ldirishi, guruh a’zolari belgilangan muddatda ishlashni yakunlaganlaridan so‘ng, fikrlarini taqqoslashi;
  
• 
  O‘quv bahsi orqali kichik guruh a’zolarining jadvaldagi belgilarining bir xil bo‘lishini ta’minlash, ya’ni jadvaldagi keyingi ikki ustuni bo‘yicha bir xillikka erishish;
  
• 
  O‘qituvchi o‘quv materiali asosida tuzilgan savol-topshiriqlari va kichik guruh a’zolarining jadvaldagi belgilari asosida o‘quv bahsini tashkil etishi lozim.
  

Insert bilan ishlashning afzallik tomoni avval kichik guruh a’zolari o‘rtasida, so‘ng kichik guruhlar bilan o‘zaro o‘quv bahsi o‘tkazilishi, bahsda o‘quvchilar tomonidan yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni to‘ldirish, bilimidagi bo‘shliqlarni to‘ldirish yuzasidan o‘qituvchi tomonidan berilgan axborot ta’lim samaradorligiga xizmat qiladi.
Insertdan foydalanilgan o‘qituvchining pedagogik faoliyatidagi axborot manbai funksiyasi bir muncha kamayib, o‘quvchilarning bilish faoliyatini boshqarish va nazorat funksiyalari ortadi. SHu sababli, o‘qituvchi bu masalalarni puxta rejalashtirishi va amalga oshirishi lozim.
Biologiyani o‘qitishda o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini tizimlashtirish, mustahkamligini ta’minlash maqsadida Klasterdan foydalanish muhim o‘rin tutadi.
Klaster – cluster - ingliz tilida shajara degan ma’noni anglatadi. Ushbu lokal texnologiya o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirgan va o‘zlashtiradigan g‘oya, nazariya, qonuniyat va tushunchalar o‘rtasidagi bog‘lanishini anglash, bir-biriga uzviyligini tushunishga imkon yaratib tahliliy-tanqidiy fikr yuritish ko‘nikmalarini rivojlantirishga zamin tayyorlaydi.
Klasterni tuzish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

• 
  Biologiya kursi mazmunidagi muayyan g‘oya doska yoki qog‘oz o‘rtasiga yoziladi;
  
• 
  Ushbu g‘oya bilan bog‘liq qonuniyatlar, tushunchalar bir-biriga bog‘liq holati ko‘rsatkich bilan belgilanadi, so‘ngra mazkur qonuniyat va tushunchalarning faktik ma’lumotlari grafik tarzda yoziladi va tarmoq hosil qilinadi.
  
• 
  Avval o‘rganilgan mavzu va o‘rganiladigan mavzu o‘rtasidagi bog‘lanishlar haqida xulosa chiqariladi.
  

Klasterdan foydalaniladigan darslarda o‘quvchilar teng sonli kichik guruhlarga ajratilib, ularga o‘quv topshirig‘ining didaktik maqsadi va bajarilish tartibi tushuntirilgandan so‘ng, ular ajratilgan vaqt ichida fikrlarini jamlab, o‘zlari tuzgan Klasterni himoya qilib, fikrlarini dalillashga imkon yaratilib, eng yaxshi va asosli tuzilgan Klaster aniqlanadi, g‘oliblar rag‘batlantiriladi.
Klaster bitta mavzu yoki bob bo‘yicha yaxlit tuzish o‘quvchilarning tizimli fikr yuritishiga zamin yaratadi. Klasterning asosida asosiy g‘oya yoki tushuncha o‘rin oladi, masalan, genlarning o‘zaro ta’siri bo‘yicha quyidagicha tuziladi:
1 –topshiriq. Genlarning belgilarga ta’siriga ko‘ra guruhlarga ajrating. 1. To‘liq dominantlik. 2. Komplementariya. 3. Oraliq irsiylanish. 4. Epistaz. 5. Polimeriya. 6. Pleyotropiya. 7. Ko‘p allellik

Бир геннинг бир белгига таъсири

Бир нечта геннинг бир белгига таъсири

Бир геннинг кўп белгиларга таъсири

Klasterning javobi: Bir genning bir belgiga ta’siri– 1, 3, 7, bir nechta genning bir belgiga ta’siri– 2, 4, 5, bir genning ko‘p belgiga ta’siri – 6.

Ta’lim-tarbiya jarayonida lokal darajada qo‘llaniladigan texnologiya­lar­dan biri- Venn diagrammasi bo‘lib, uni ishlab chiqqan ingliz olimi Djon Venn nomi bilan yuritiladi.
Venn diagrammasi o‘rganilayotgan mavzudan o‘rin olgan fakt, tushuncha va jarayonlarni tahlil qilish, sintezlash va taqqoslashni talab etadi. Ushbu diagrammadan tabiiy tanlanish va sun’iy tanlash, tabiiy tanlanish, yashash uchun kurash shakllarini tahlil qilish, sintezlash va taqqoslashda foydalanish mumkin. Venn diagrammasi quyidagi ko‘rinishda bo‘lishi tavsiya etiladi.