Laboratoriya işi:№7
Yaylı rəqqas vasitəsi ilə statik və diamik üsulla sərtlik əmsalının təyini.
İşin nəzəri hissəsi.
Gərilmə deformasiyası zamanı yaranan elastiki qüvvə, deformasiya olunan cismin mütləq uzanmaası ilə mütəna-
sibdir.Cismin deformasiyası zamanı əmələ gələn və cismin hissəciklərinin yerdəyişməsinin əks istiqamətində yö-
nələn qüvvəyə elastiki qüvvə deyilir.Həmin qüvvə Huk qanununa görə aşağıdakı düsturla təyin olunur:
Fel=-kx.
Burada, k-elastiklik sabiti, yaxud yayın sərtliyi
x-cismin və ya yayın uzanmasıdır.
Sərtlik cismin hazırlandığı materialdan və cismin ölçülərindən asılıdır: k= BS-də vahidi -dir.Huk qanunu be-
lə ifadə olunur:Cismin deformasiyası zamanı meydana çıxmış elastiki qüvvə cismin və ya yayın uzanması ilə mütə-
nasib olub,istiqamətcə cismi təşkil edən hisəciklərin deformasiyasında yerdəyişmənin əksinə yönəlir.
Qrafikdən (şəkil:1) görünür ki,k sərtlik sabiti, α bucağının tangensini göstərir.
Y əni, k . Fel
![](637_html_39647363.gif) Fel=-kx (1) A
P=kΔl (2)
Burada P-cismin çəkisidir.Sonuncu bərabərliyinin hər iki tərəfini Fel
S![](637_html_723daf1d.gif) -sahəsinə bölək.Yəni, (3) və ya . α
=E E-Yunq moduludur.Onda (3)-ü aşağıdakı kimi yazmaq olar: 0 B x
σ . şəkil:1
σ-yayın sərtliyi adlanır.Buradan da çıxır ki, σ
= və ya = olur.Burada - nisbi uzanma adlanır.
Deməli, elastiklik çərivəsində nisbi uzanma ( ) yayın gərginliyi (σ) ilə mütənasibdir.Əgər Δl=l0 olarsa onda 1= E olardı.Yəni, Yunq modulu gərginliyə bərabər olardı.
Bundan sonra yaydan asılmış yükün gərilməsini ölçərək sərtlik əmsalını tapmaq olar:
F=P=mg k (4)
Bu üsullar sərtlik əmsalının tapılması üçün statik üsullardır.
S![](637_html_5a5e9606.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_2a30ccd2.gif) ![](637_html_m119c2e54.gif) ərtlik əmsalının tapılmasının dinamik üsulu aşağıdakı kimidir:
İ![](637_html_534355c1.gif) ![](637_html_m57e500b7.gif) ![](637_html_md2f6f55.gif) ![](637_html_20a5506c.gif) ![](637_html_m5f2b9ac.gif) ![](637_html_606d18b7.gif) şdə yayadan asılmış rəqqasın sönməyən məxsusi rəqslərinə baxılır.Havada
r![](637_html_6220e329.gif) ![](637_html_m5bc25445.gif) ![](637_html_9773505.gif) ![](637_html_m5bc25445.gif) ![](637_html_606d18b7.gif) əqslərin kiçik sayda, onları sönməyən qəbul etmək olar.Bu halda rəqslərin
t![](637_html_532855c8.gif) ![](637_html_m5bc25445.gif) ![](637_html_606d18b7.gif) ![](637_html_606d18b7.gif) ənliyi m və ya F=-kx olar.
k -yayın sərtlik əmsalıdır.
R əqsi hərəkətdə təcilin ani qiyməti a=ω²x olduğunu nəzərə alsaq
ω²= olar.Buradan da k (5) alarıq. şəkil: 2
İşə aid olan ləvazimatlar: ![](637_html_1dbfcbed.gif) ![](637_html_659a8844.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif) ![](637_html_20f40a13.gif)
S![](637_html_606d18b7.gif) tatik üsula aid olan ləvazimatlar:yaylar vəyüklər dəsti, ştativ,xətkeş;
D![](637_html_606d18b7.gif) inamik üsula aid olan ləvazimatlar:yaylar və yüklər dəsti, ştativ,saniyəölçən.
![](637_html_606d18b7.gif)
İşin ardıcıllığı:![](637_html_3a3b1097.gif)
Dinamik üsulla işin ardıcıllığı: ![](637_html_19d48c92.gif)
1) Verilmiş yayı ştativə bərkidin;
2) Yük dəstəyindən yük götürərək yaya bərkidib 10-15 rəqsə sərf olunan zamanı tapın;
3) Rəqs periodunu hesablayaraq, yayın sərtliyini (5) düsturu ilə tapın;
4) Təcrübəni 3-4 dəfə təkrar edib nisbi və mütləq xətaları hesablayın.
Statik üsulla işin ardıcıllığı:
1) Yayı ştativə bərkidib sərbəst halda l0 uzunluğunu təyin edin;
2) Yüklər dəstindən götürülmüş yükləri yaydan asaraq, hər dəfə yayın son uzunluğunu təyin edin;
3) Aparılan təcrübələrdə mütləq uzanmanı taparaq, sərtlik əmsalını (4) düsturu ilə təyin edin;
4) Təcrübəni 3-4 dəfə təkrar edib nisbi və mütləq xətaları hesablayın.
Dostları ilə paylaş: |