Laboratoriya işi:№7 Yaylı rəqqas vasitəsi ilə statik və diamik üsulla sərtlik əmsalının təyini. İşin nəzəri hissəsi

Laboratoriya işi:№7

Yaylı rəqqas vasitəsi ilə statik və diamik üsulla sərtlik əmsalının təyini.

İşin nəzəri hissəsi.

Gərilmə deformasiyası zamanı yaranan elastiki qüvvə, deformasiya olunan cismin mütləq uzanmaası ilə mütəna-

sibdir.Cismin deformasiyası zamanı əmələ gələn və cismin hissəciklərinin yerdəyişməsinin əks istiqamətində yö-

nələn qüvvəyə elastiki qüvvə deyilir.Həmin qüvvə Huk qanununa görə aşağıdakı düsturla təyin olunur:

F_el=-kx.

Burada, k-elastiklik sabiti, yaxud yayın sərtliyi

x-cismin və ya yayın uzanmasıdır.

Sərtlik cismin hazırlandığı materialdan və cismin ölçülərindən asılıdır: k= _ BS-də vahidi _ -dir.Huk qanunu be-

lə ifadə olunur:Cismin deformasiyası zamanı meydana çıxmış elastiki qüvvə cismin və ya yayın uzanması ilə mütə-

nasib olub,istiqamətcə cismi təşkil edən hisəciklərin deformasiyasında yerdəyişmənin əksinə yönəlir.

Qrafikdən (şəkil:1) görünür ki,k sərtlik sabiti, α bucağının tangensini göstərir.

Yəni, k_. F_el

F_el=-kx (1) A

P=kΔl (2)

Burada P-cismin çəkisidir.Sonuncu bərabərliyinin hər iki tərəfini F_el

S-sahəsinə bölək.Yəni, _ (3) və ya _{ .} α

_=E E-Yunq moduludur.Onda (3)-ü aşağıdakı kimi yazmaq olar: 0 B x

σ_ . şəkil:1

σ-yayın sərtliyi adlanır.Buradan da çıxır ki, σ_

_ =_ və ya _ =_olur.Burada _ - nisbi uzanma adlanır.

Deməli, elastiklik çərivəsində nisbi uzanma (_) yayın gərginliyi (σ) ilə mütənasibdir.Əgər Δl=l₀ olarsa onda 1=_ E_ olardı.Yəni, Yunq modulu gərginliyə bərabər olardı.

Bundan sonra yaydan asılmış yükün gərilməsini ölçərək sərtlik əmsalını tapmaq olar:

F=P=mg k_ (4)

Bu üsullar sərtlik əmsalının tapılması üçün statik üsullardır.

Sərtlik əmsalının tapılmasının dinamik üsulu aşağıdakı kimidir:

İşdə yayadan asılmış rəqqasın sönməyən məxsusi rəqslərinə baxılır.Havada

rəqslərin kiçik sayda, onları sönməyən qəbul etmək olar.Bu halda rəqslərin

tənliyi m_ və ya F=-kx olar.

k-yayın sərtlik əmsalıdır.

Rəqsi hərəkətdə təcilin ani qiyməti a=ω²x olduğunu nəzərə alsaq

ω²=_ olar.Buradan da k_ (5) alarıq. şəkil: 2

İşə aid olan ləvazimatlar:

Statik üsula aid olan ləvazimatlar:yaylar vəyüklər dəsti, ştativ,xətkeş;

Dinamik üsula aid olan ləvazimatlar:yaylar və yüklər dəsti, ştativ,saniyəölçən.



İşin ardıcıllığı:

Dinamik üsulla işin ardıcıllığı:

1) Verilmiş yayı ştativə bərkidin;

2) Yük dəstəyindən yük götürərək yaya bərkidib 10-15 rəqsə sərf olunan zamanı tapın;

3) Rəqs periodunu hesablayaraq, yayın sərtliyini (5) düsturu ilə tapın;

4) Təcrübəni 3-4 dəfə təkrar edib nisbi və mütləq xətaları hesablayın.

Statik üsulla işin ardıcıllığı:

1) Yayı ştativə bərkidib sərbəst halda l₀ uzunluğunu təyin edin;

2) Yüklər dəstindən götürülmüş yükləri yaydan asaraq, hər dəfə yayın son uzunluğunu təyin edin;

3) Aparılan təcrübələrdə mütləq uzanmanı taparaq, sərtlik əmsalını (4) düsturu ilə təyin edin;

4) Təcrübəni 3-4 dəfə təkrar edib nisbi və mütləq xətaları hesablayın.