Laboratoriyaishi № Mavzu: Raqamli texnika negiz elementlarini tadqiqi Laboratoriya ishining maqsadi

“YoKI”sxemasiningishjadvali 
A 
B 
A

B 
0 
0 
0 
0 
1 
1 
1 
0 
1 
1 
1 
1 
 
Yoki mantiqiy elementining diodlar bilan ifodalanishi 
 
X va Y kirishlarga bir vaqtda “0” signali berilsa (yahni ulagichlar bir 
vaqtda ulanmagan holda bo’lsa), Z chiqishda “0” signali hosil bo’ladi (yahni lampa 
o’chiq holda bo’ladi). Kirishlardan birortasiga yoki bir vaqtda ikkalasiga «1» 
signali berilsa (yahni ulagichlardan biri yoki bir vaqtda ikkalasi ulansa), chiqishda 
«1» signali hosil bo’ladi (yahni lampa yorishadi).
а) 
B 
А 
А

B 
А 
B 
b) 
А

B 
1 
“YOKI” sxemasiningbelgilanishi 

---

«YoKI» elementi mantiqiy funktsiya sifatida Z = X+YVAda Z = X v Y 
ko’rinishlarda tasvirlanadi.
EMAS mantiqiy elementi.Bul 
algebrasidaqo’shuvvako’paytirishoperatsiyalari mavjud, ammo bo’lish va ayirish 
operatsiyalari mavjud emas. Lekin Bul algebrasida yana bir fundamental 
operatsiya, ya’ni inversiya (to’liqlash) operatsiyasi mavjud. 1.1-rasmda 
ko’rsatilgan o’zgartkich sxemasini ko’rib chiqamiz. 
1.1-rasm. A va Ā o‘zgaruvchilarining parallel ulanishi. 
U 2ta bog’langan o’zgartkichlardan iborat.Agar ularning biri yopiq bo’lsa, 
ikkinchisi albatta ochiq bo’ladi.2.1-rasmda ochiq o’zgartkich Bul o’zgaruvchisi 
A bilan VAda yopiq o’zgartkich esa Bul o’zgaruvchisi Ā bilan ifodalangan. 
YUqori o’zgartkich uchun A=0 bo’ladi, sababi bu o’zgartkich ochiq, pastki 
(quyi) o’zgartkich uchun esa Ā=1 bo’ladi, sababi yuqorgi o’zgartkich ochiq. 
Aytishlaricha A inversiyasi bu Ā yoki A-EMAS. Bundan kelib chiqadiki, A 
o’zgaruvchini tepa chizig’i o’zgaruvchi inversiyasini (yoki inkor) ifodalaydi. f = 
A + Ā funksiyasining rostlik jadvali 1.1-jadvalda keltirilgan. 
1.1-jadval 
Jadvalga asosan A=0 va Ā=1 bo’lganda f=1 bo’ladi VAda A=1 va Ā=0 
bo’lganda f=1 bo’ladi. Bu esa nuqtalar orasida barcha vaqt ulanish (aloqa) 
mavjudligini bildiradi. Bu sxemaning tenglamasi A + Ā = 1 algebraik 
ko’rinishda ifodalanadi (to’liqlashtirish teoremasi). Bundan kelib chiqadiki A * 
Ā = 0 bo’ladi. 
f = A * Ā funksiyasining o’zgartkichli kontakt sxemasi 1.2-rasmda va bu 
sxemaning rostlik jadvali 2.2-jadvalda ko’rsatilgan. 
 

---

1.2-rasm. A va Ā o‘zgaruvchilarining ketma-ket ulanishi. 
1.2-jadval 
Invertor 1.3-rasmda keltirilgan elektron sxema yordamida belgilanishi 
mumkin. Agar sxemaning kirishida mantiqiy «0» bo’lsa, u holda sxemaning 
chiqishida mantiqiy «1» bo’ladi va teskari. 
1.3-rasm.EMAS elementining belgilanishi. 
1.4-rasmda ko’rsatilganidek, agarda 2ta invertor ketma-ket ulangan bo’lsa, 
unda 2-chi invertor kirishi Ā bo’ladi va uning chiqishi Ā ning inversiyasi 
bo’ladiVAda uni A ko’rinishida yozish mumkin. Lekin sxemadan ko’rinadiki, 2-
chi invertor chiqishidagi signal 1-chi invertor kirishidagi signal bilan mos 
keladiVAda shu sababli 
bo’ladi. 
1.4-rasm.2ta EMAS elementining ketma-ket ulanishi.