Laboratoriyaishi № Mavzu: Raqamli texnika negiz elementlarini tadqiqi Laboratoriya ishining maqsadi

Nazorat savollari: 
1. Yoki mantiqiy elementini sxemada belgilanishini chizib bering? 
2. Yoki sxemasining ish jadvalini tushuntirib bering? 
3. Yoki mantiqiy elementini ishlash prinsipini tushuntirib bering?
4. VAmantiqiy elementi Electronics Workbench dasturida qanday 
tasvirlanadi? 
5. YOKImantiqiy elementi Electronics Workbench dasturida qanday 
akslantiriladi? 
6. VA mantiqiy elementi sxemasi qanday ko’rinishda? 
7. YOKI mantiqiy elementi sxemasi qanday elementlari asosida yasaladi? 
8.
9. YOKI funksiyasining rostlik jadvali tuzing. 
10. VA funksiyasining rostlik jadvali tuzing. 
Hisobot mazmuni. 
2-laboratoriya ishi bo’yicha har bitta talaba jadvalda berilgan funksiyaning 
elektron sxemasini VAva YOKI VAda EMAS mantiqiy elementlari 

---

yordamida (Electronics WorkBench dasturida) yasab, rostlik jadvali tuziladi 
va hisobot elektron va qog’oz shakllarida topshiriladi. 
Laboratoriya ishi № 6. 
Mavzu:RS trigerini tadqiq etish 
 
Ishning maqsadi: RS trigger va ularning qo`llanilishini o`rganish. 
 
Nazariy qism 
Raqamli texnologiyalarning muhim elementlaridan 
biri bu trigger (inglizcha Trigger - latch, trigger). 
Trigger o'zi asosiy element emas, chunki u oddiyroq 
mantiqiy sxemalardan yig'ilgan. Triggerlar oilasi 
juda keng. Bu Triggerlar: T, D, C, JK, ammo 
barchasining asosi eng oddiy RS triggeridir. 
RS triggerlarisiz o'yin konsolidan 
superkompyutergacha biron bir hisoblash moslamasini 
yaratish imkonsiz bo'lar edi. Triggerda ikkita kirish 
mavjud S (set) - sozlash va R (reset) - tiklash va ikkita 
chiqish Q-to'g'ridan-to'g'ri va Ǭ-teskari. Teskari 
chiqishda tepada chiziqcha bor. Trigger - bu ikki 
barqaror holatning birida o'zboshimchalik bilan uzoq 
vaqt bo'lishi mumkin bo'lgan bistable tizim. Rasmda 
2.5-jadval. 
Variant 
Berilgan funksiya 
Variant 
Berilgan funksiya 
№ 
№ 
1. 
f=AC+BC+AB 
17 
f=(AC+B)(D+E) 
2. 
f=AB+C+D 
18 
f=A(CE+BD)+BC 
3. 
f=ABC+D 
19 
f=(A+C)(B+E)D 
4. 
f=AB+CDE 
20 
f=(A+BD)CE 
5. 
f=BC+AC+D 
21 
f=(AC+BC)D 
6. 
f=ABD+CE 
22 
f=AB(C+D)+E 
7. 
f=BD+A+CEB 
23 
f=(AB+C)DE 
8. 
f=AB+AC+CD 
24 
f=(AB+CD)E 
9. 
f=A+C+BD 
25 
f=ABC+BCD+CDE 
10. 
f=BD+AC+CD 
26 
f=AC+BE+BD+AD 
11. 
f=ABC+ABD 
27 
f=BC+AB+AD+BD 
12. 
f=ABE+CDE+BC 
28 
f=ABCD+BE+AE 
13. 
29 
14. 
30 
15. 
31 
16. 
32 

---

2YOKI-EMAS elementlarida bajarilgan RS-trigger ko'rsatilgan. 
Xuddi shu tarzda, trigger 2VA-EMAS elementlarida bajarilishi mumkin. 
Faqatgina farq shundaki, VA–YO’Q elementlaridagi trigger faollashadi, ya'ni u 
mantiqiy nol potentsiali bilan boshqa holatga o'tkaziladi.YOKI – YO’Q 
elementlarida to'plangan trigger mantiqiy birlik tomonidan faollashtiriladi. Bu 
mantiq eshiklari haqiqati jadvali bilan belgilanadi.S kiritishda ijobiy potentsial 
qo'llanilganda biz Q chiqishda yuqori, Ǭ chiqishda past potentsialni qo'lga 
kiritamiz.Shunday qilib, biz xotira yachekasikabi trigerga birlik yozdik. Toki R 
krishiga yuqori potentsial berilmagunga qadar triger holati o'zgarmaydi. 
Trigger prinsipial sxemalarda quyidagicha tasvirlanadi. 
Ikki kirish R va S, ikkita chiqish to'g'ridan-to'g'ri va teskari va T harfi trigerni 
anglatadi. 
RS-trigerning ishlash printsipi 2VA - EMAS ikkita elementga yig'ilgan oddiy 
sxemada yaxshi aks etadi.Buning uchun bunday elementlarning to'rttasini o'z 
ichiga olgan 155LAZ mikrosxemasi ishlatiladi. Sxemadagi raqamlash 
mikrosxemaning chiqishlariga to'g'ri keladi. Kuchlanish manbai + 5V 14-
chiqishga, minus esa mikrosxemaning 7-chiqishiga beriladi.Quvvatni ulangandan 
so'ng, triger ikkita barqaror holatdan biriga o'rnatiladi. 
Mantiqiy elementlarning tranzistorlari o'tishining qarshiligi mutlaqo bir xil bo'lishi 
mumkin emasligidan kelib chiqadigan bo'lsak, quvvatni ulagandan keyin triger, 
qoida tariqasida, xuddi shu holatni oladi. 
Aytaylik, quvvat ulangandan so'ng yuqori HL1 yorug’likdiodi yonadi. Siz SB1 
tugmachasini xohlagancha bosishingiz mumkin, vaziyat o'zgarmaydi, lekin SB2 

---

tugmachasini bir soniya davomida ulashingiz bilan, triger shu ondayoq holatini 
teskari tomonga o'zgartiradi. HL1 yorug’likdiodi o'chadi va boshqasi - HL2 
yonadi. Shunday qilib, biz trigernini boshqa barqaror holatga o'tkazdik. 
Ushbu sxemada hamma narsa shartli ravishda amalga oshiriladi, ammo haqiqiy 
trigerda, agar "Q" to'g'ridan-to'g'ri chiqishi yuqori satxli bo'lsa, u holda trigger 
o'rnatiladi (set), agar daraja past bo'lsa, u holda trigger tashlab yuborilgan (reset). 
Ko'rib chiqilgan trigerning asosiy kamchiligi shundaki, u asinxrondirdir.Boshqa 
murakkab triger sxemalari butun zanchir uchun taktli generator tomonidan ishlab 
chiqilgan takt impulslari bilan sinxronlashtiriladi. Bunga qo'shimcha ravishda, 
murakkab kirish mantig'i, trigger holatini o'zgartirishni ta'minlovchi signali paydo 
bo'lgunga qadar triggerni belgilangan holatda saqlashga imkon beradi. 
RS-triger sinxron bo'lishi mumkin, ammo buning uchun ikkita mantiqiy element 
yetarli emas. 
Rasmda sinxron RS-triger sxemasi ko'rsatilgan.Bunday trigerni faqat to'rtta 2VA-
YO’Q elementlarini o'z ichiga olgan K155LAZ mikrosxemasida yig'ish 
mumkin.Ushbu sxemada tirgerni bir holatdan ikkinchisiga almashtirish faqat "C" 
kirishiga sinxronlash impulsi kelgan payt amalga oshirilishi mumkin. 
Yuqoridagi sxemada triggerni almashtirish tugmachalar yordamida amalga 
oshiriladi.Ushbu parametr har qanday uskunani tugmachani boshqarish uchun juda 
tez-tez va aniq ishlatiladi. Elektronikada "kontaktlarning zanglashi" tushunchasi 
mavjud, ya'ni tugmachani bosganimizda, impulslarning butun to'plami qurilmaning 
kirish qismiga kirib boradi, bu esa ishda jiddiy uzilishlarga olib kelishi mumkin.RS 
trigerdan foydalanish bunga yo'l qo'ymaydi. 
O'zlarining soddaligi va arzonligi tufayli RS trigerlari indikatorli sxemalarida keng 
qo'llaniladi. Ko'pincha, ishonchliligini oshirish va tasodifiy ishlash ehtimolini 
yo'qotish uchun RS-triger ikki bosqichli sxema bo'yicha yig'iladi. Quyida ushbu 
sxema keltirilgan. 

---

Bu yerda siz ikkita bir xil sinxron RS trigerlarini ko'rishingiz mumkin, faqat 
ikkinchi triger uchun sinxronizatsiya impulslari teskari yo'naltirilgan. Paketdagi 
birinchi triger M (master) - usta, ikkinchi triger esa S (slave) - qul deb nomlanadi. 
Keling, "C" kirishida yuqori potentsialni tan olamiz.M-triger ma'lumotni qabul 
qiladi, ammo S-trigerning sinxronizatsiya kiritishidagi past potentsial ma'lumotni 
qabul qilishni bloklaydi.Potensial teskari tomonga o'zgarganidan so'ng, M-
trigerdan ma'lumot S-trigerga yoziladi, ammo M-trigerga ma'lumotni qabul qilish 
bloklanadi. 
Bunday ikki bosqichli tizim odatdagi RS-triggerga qaraganda ancha ishonchli.