Lecture Innovation strategy. Ma’ruza Innovatsion strategiya. Korxona (firma)da innovatsion siyosatni boshqarish

---

Lecture 9. Innovation strategy. 
Ma’ruza 9. Innovatsion strategiya. 
 
Korxona (firma)da innovatsion siyosatni boshqarish. 
Innovatsion boshqarish- bu korxona innovatsion faoliyatini turli tomolarini 
o’zgartirish maqsadida yangi turdagi qurilma, jarayonlarni joriy etish va 
boshqarishdir. Ilg’or korxonalar tajribasi shuni ko’rsatadiki, innovatsiyani 
boshqarish hayotiy zaruriyat hisoblanib, u ishlab chiqarishda yuqori samaraning 
kalitidir. 
Innovatsiyani shartli ravishda ikki darajaga bo’lish mumkin. 
Birinchi, ilk bor ishlab chiqarishga tatbiq etiladigan yangilik, kashfiyot, 
g’oya hisoblanib, ular tashabbuslarni tatbiq etish evaziga birlamchi ustunlikka ega 
bo’ladi. 
Ikkinchidan, qayta tatbiq etilayotgan kashfiyot, nou-xau, g’oya va yangilik 
bo’lib, ular jahonda yangilik hisoblanmaydi. 
Birinchi darajali innovatsiya barcha korxonalarda tatbiq etilmasada, lekin 
ikkinchi darajali innovatsiyalar raqobatda saqlanib qolishni xohlagan barcha 
korxonalarga tatbiq etilishi maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Shu boisdan ham barcha korxona va tashkilotlarda innovatsiyani boshqarish
muammolari dolzarb hisoblanadi. Ushbu muammolar korxona ichida o’z-o’zidan 
yuzaga kelmaganligi sababli u, o’z navbatida, korxonalarda innovatsiyani 
boshqarish tizimini shakllantirishini talab qiladi. 
Inqiroz holatlarida yuzaga keladigan muammolar davriy ravishda yangilanib 
turishi mumkin. Faqat innovator- korxonalardagina doimo istiqbolli faoliyat 
bo’lishi mumkin, chunki ular tashqi va ichki muhitning har qanday o’zgarishlarga 
tez moslasha oladi. 
Eski usul bilan ishlayotgan korxonalar faoliyatida doimiy ravishda 
o’zgarishlarga o’rin yo’q, inqiroz, jumladan, tez o’zgaruvchan har qanday sharoit 
zudlik bilan tadbirlarni amalga oshirishni, ya’ni yangi operativ sxemalarni ishlab 
chiqarishni taqozo etadi. Shu sababli inqiroz davrida innovatsiyaga talabni ortishi 
ham bejiz emas.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida ishlab chiqarishga innovatsiyani joriy 
qilish moslanuvchanlikni oshishini ta’minlaydi. Yangi tashkil etilayotgan, ko’p ilm 
talab qiluvchi korxonalar, odatdagilardan farq qilib, ular IT (ilmiy – tadqiqot) va 
TKI (tajriba konstruktorlik ishlari) bosqichidan tortib, yangi turdagi mahsulotlarini 
ishlab chiqarishga tatbiq etilgungacha bo’lgan to’la siklaga e’tiborni qaratishlari 
kerak. Shuning uchun ular o’z faoliyatida istiqbolli tadqiqot guruhlarini tashkil 
etib, oxirgi bosqichda sotish va sotishdan keying xizmatlarni faol rivojlantirishni 
ko’zda tutadilar. 

---

Innovatsiyaga yetarli e’tibor bermaslik, nafaqat sotish hajmini pasayib 
ketishi, balki hozirgi global tanglikni kelgusida chuqurlashuviga ham olib keladi. 
Zamonaviy ishlab chiqarish korxonani innovatsiyaga, yangi texnika va 
texnologiyani amaliyotga joriy etishga, yangi mahsulot va xizmatlardan 
foydalanishga undaydi. Hozirgi kunda korxonalarda innovatsiyani boshqarishning 
quyidagi muammolari mavjud:
-innovatsiya uchun harajatlarning yetishmasligi; 
-amaldagi fan va texnika taraqqiyotining sifat o’lchamlarini o’rnatilgan 
xalqaro darajadan ortda qolishini kuzatilishi; 
-ilmiy-texnik guruhlarda xodimlar sonini keskin kamayishi, mavjud moddiy- 
texnika ta’minoti, iqtisodiy ishlab chiqarish va ijtimoiy tashkiliy tuzilishida mavjud 
bog’liqlikni yo’qligi; 
-o’z davrida innovatsion jarayonlar muddati davomiyliligining yuqoriligi; 
-innovatsiya tarqalishining cheklangaligi; 
-umumiy hajmda innovatsiya ulushining o’ta pastligi; 
-innovatsiyaga qiziqishning yo’qligi; 
-oxirgi 10 yil ichida ishlab chiqarishni texnik qayta qurollantirish va 
modernizatsiyalash dasturida investitsiya harakatini amalda to’la to’xtatilganligi. 
Yuqori darajada rivojlangan davlatlarda yaxshi yo’lga qo’yilgan bozor 
mexanizmi mavjud bo’lib, u ishlab chiqarishni yiriklashuviga, sotishni 
monopollashuviga nisbatan kurashish, moslanuvchan amortizatsiya siyosatini 
amalga oshirish, fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini tez anglay oluvchi kichik 
korxonalarni rag’batlantirish va boshqalarga keng imkoniyat yaratadi. 
Innovatsiya jarayoni - bu korxona ilmiy – texnika va ishlab chiqarish 
faoliyatidagi dinamik o’suvchi jarayondir. Bu yerda innovator, birinchi navbatda, 
yangilik va ajratib turishni me’zon qilib oladi. 
Korxonalarda innovatsiyalarni quyidagi bosqichlarga bo’lish mumkin: 
-
Innovatsiya maqsadini shakllantirish; 
-
Mavjud holat tahlili; 
-
Alohida turdagi innovatsiyalarni maqsadga muvofiqligi yuzasidan qaror 
qabul qilish; 
-
Innovatsion loyihani ishlab chiqish; 
-
Innovatsion loyihani muhokama qilish va tasdiqlash; 
-
Innovatsiya ob’yektini tayyorlash; 
-
Innovatsiyani amaliyotga tatbiq etish; 
-
Innovatsiya samaradorligini baholash. 
Innovatsiyani amaliyotga tatbiq etishni boshqarishning ta’sirchan vositasi 
uning bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o’tishni nazorat qilish hisoblanadi. Tatbiq 
etishning muvaffaqiyati loyihani bosqichlardan to’siqsiz o’tishidir. 

---

Korxonaning innovatsion siyosati – bu ustuvor innovatsion loyiha va 
dasturlarni qo’llab quvvatlash mexanizmi, korxona va uning ilmiy –texnik 
bo’limlariga rahbarlik, innovatsion dastur va loyihalarning ustuvor yo’nalishlarini 
aniqlash mexanizmi va strategiyasini ishlab chiqarish jarayonlari majmuidir. 
Korxonalarda innovatsiya jarayoni va ilmiy – texnik siyosatni tatbiq etish va 
amalga oshirishning ikki xil yondashuvi mavjud. 
Birinchidan, jarayonni harakatlantiruvchi kuchi innovator firma hisoblanadi, 
u birinchi bo’lib o’z korxonasida innovatsiyani joriy etadi. 
Ikkinchidan, innovatsiyani joriy etish jarayoni va kelgusida tarqalishi 
boshlang’ich ta’minotga, 7 uncha katta bo’lmagan segmentga bog’liq bo’lib, uning 
asosida minimal darajada foyda olinada. Bu siyosatning kelajakdagi maqsadi, 
marketing siyosati bilan birgalikda foydani oshirish va bozorni yetarli qismiga 
egalik qilishdir. 
Hozirgi kunda amaliyotda innovatsiyani boshqarishda ilmiy – texnik 
siyosatni ishlab chiqishning 4 ta funksional sohasi ajratib ko’rsatiladi. 
1.
Tadqiqot va ishlab chiqarish. 
2.
Davlat andozalari talablari doirasida sertifikatlash va sifatni boshqarish. 
3.
Ishlab chiqarish bazasini yangilashni tashkil etish. 
4.
Bozorga innovatsiyani joriy etish. 
Ilmiy – texnik siyosatning tadqiqot va ishlab chiqarish bo’limida quyidagilar 
ajratib ko’rsatiladi. 
-
Qiduruv va fundamental tadqiqot; 
-
Amaliy tadqiqot; 
-
Texxnik ishlab chiqarish; 
-
Ilk bor innovatsiyani joriy etish; 
-
Innovatsiyani tarqatish. 
Ishlab chiqarishning bazasini yangilashni tashkil etish – moliyalashtirish 
buyurtmasi asosida texnik qayta qurollantirishning o’ziga xos rejasini ishlab 
chiqish va innovatsion loyihalarni qoplanishini nazorat qiluvchi biznes rejalar 
ko’rinishida amalga oshiriladi. 
Innovatsiyani o’zlashtirilishi bozorga bir tadbir ko’rinishida kirib keladi. 
Marketing siyosati holati bilan bog’liq har qanday yangi mahsulot ikki nuqtayi 
nazardan qaraladi. 
1.
Ahamiyati va unda texnik yangiliklarning mavjudligi; 
2.
Yangi mahsulotning bozorga ta’siri. 
Mahsulot o’zida ko’plab texnik yangiliklarni ifoda etib, qaysiki an’anaviy 
ehtiyojlarni ta’minlaydigan bozorda yangilik bo’lishi mumkin. Bu yerda baho 
sezilarli darajada o’zgarmaydi. Mahsulotning bozorga yangiligi qo’shimcha ilmiy 

---

– texnik qarorsizlarsiz tashqi ko’rinishi, o’lchamlari, shakli va rangi o’zgarishi 
hisobiga ham bo’lishi mumkin. 
Har qanday yangidan yuzaga kelayotgan g’oya tajribaning natijasi 
hisoblanadi: 
1.
Yangi ehtiyojning paydo bo’lishi; 
Masalan: yangi mahsulot ishlab chiqarish g’oyasi yoki yangi texnologik 
jarayonni qo’llanishi bilan bog’liq. 
2.
Usulning paydo bo’lishi, uning ta’sirida mashhur (taniqli) zarur ehtiyojni
ta’minlanishga olib keladi. 
3.
Innovatsion imkoniyatli foydalanuvchiga ta’sir etuvchi asosiy omil bu 
yangilikni ochilishigacha bo’lgan davrning iloji boricha qisqa bo;lishidir. 
4.
Yangilikni yashirin ehtiyojini to’rt darajasi mavjud. Qaysiki bu 
darajada ilmiy – texnik siyosatni shakllantirishda kerak bo’ladi. 
5.
Innovatsiya paydo bo’lgunga qadar yuzaga kelgan ehtiyoj; 
6.
Yangilikni kashf etilganidan so’ng paydo bo’lgan ehtiyoj; 
7.
Qaysiki kashfiyot ochilgandan so’ng uzoq vaqt paydo bo’lmagan ehtiyoj; 
8.
Negativ ehtiyoj yoki kechilgan ehtiyoj; 
Demak, barcha innovatsion korxona tomonidan ishlab chiqarilayotgan 
tadbirlar mijoz (iste`molchi) korxonalarning tadbirlari bilan muvofiqlashtirib 
borilishi lozim. 
Hozirda aksariyаt korxonalar uchun mavjud ma’lum texnik va texnologik qoloqlik 
tufayli fan va texnika yutuqlaridan samarali foydalanish, innovatsion rivijlanish 
yo’ligqa chiqish korxonalarimiz uchun hayotiy muhimdir. Shu sababli 
korxonalarimiz, ayniqsa sanoat korxonalari, o’z raqobatbardoshligini ta’minlashi 
uchun mstaqil ravishda uzoq muddatli maqsadlarni o’z oldiga qo’yishi va 
rivojlanishning innovatsion omillarini inobatga olgan holda, o’z rivojlanish 
strategiyasini yaratishi, shakllantirishi va joriy etishi lozim.
Innovatsion faoliyatni inobatga olgan korxona rivojlanish strategiyasi o’z 
tarkibiga quyidagilarni mujassamlamaog’i lozim:
-
Innovatsion faoliyat rejalari va dasturlarini yaratib boorish; 
-
Mahsulotning yangi turlarini yaratish loyihalarini o’rganish; 
-
Yagona innovatsion faoliyat olib borish; 
-
Innovatsion dasturlarni moliyaviy, moddiy va boshqa turdagi resurslar bilan 
ta’minlash; 
-
Innovatsion faoliyat boshqaruvini shakllantirish va takomillashtirish; 
-
Innovatsion faoliyatga yuqori malakali xodimlarni jalb etish; 
-
Innovatsion faoliyatni yuqori rahbariyat tomonidan to’g’rida-to’g’ri 
boshqaruvi va e’tibori.

---

Albatta, innovatsion faoliyat korxonaning barcha darajalarida har xil 
samaradorlik bilan olib boriladi, ya’ni o’zgarishlar samaradorligidan ancha farq 
qilishi mumkin.