Lektsiya 10-tema: avstraliya hám jańa zelandiyaǵA



Yüklə 43 Kb.
səhifə2/3
tarix03.05.2023
ölçüsü43 Kb.
#106683
1   2   3
Lekciya 20 (1)

Relyefi.95 % tegislik ha’m jaziq tawlardan ibarat. Shig’isinda U’lken suw ayirg’ish taw dizbegi bar.
Avstraliya relyefinin’ xarakteri usi relyefti qurawshi strukturalardin’ a’yyemliligi ha’m peneplenlesiw protsesinin’ uzaq dawam etiwine baylanisli. Peneplenlesiw na’tiyjesinde ju’da’ u’lken territoriyalar tegislenip qalg’an, sog’an baylanisli relyefte hayran qalarli da’rejede birdeylik diqqatti tartadi: materik ortasha ba’lentlik 350 m bolg’an platodan iba’rat, yag’niy Evropadan keyin en’ pa’s mqurg’aqliq esaplanadi.
Avstraliyanin’ tektonik du’zilisi qa’siyetlerine ko’re materikte 3 struktura – morfologik oblast: Batis plato, Orayliq pa’stegislik ha’m Shig’is Avstraliya tawlari ajiratladi.
Paydali qazilmalari. Avstraliyada sho’gindi qatlamlar kem tarqalg’anlig’i ushin rudali qazilmalar rudali emes qazilmalardan a’dewir ko’p ushirasatug’inlig’i menen xarakterlenedi.
En’ aktiv metallogeniya rayonlari materiktin’ batis shetki boyinda ha’m qubla – shig’is, platformanin’ kembriydan alding’i ha’m geosinklinal poleozoy strukturalari bir – birine tarqalg’an zonalar da, sonday – aq Shig’is Avstraliya tawlarinda, burmali kaledon ha’m gertsin strukturalarinda toplang’an.
Avstraliyada altin, ren’li metallar ha’m temir rudalarinin’ zapaslari ko’plep ushirasadi.
Rudali qazilmalar ishinde altin u’lken a’himiyetke iye. Tiykarg’i altin ka’nleri ha’m altin shig’arilatug’in rayonlar Batis Avstraliyanin’ qubla – batisinda (Kalguri, Kulgardi h.t.b), Viktoriya shtatinda (Bendigo. Ballarat) ha’m Kvinelendtin’ arqa – shig’isinda jaylasqan.
Altin shig’ariw ha’m zapasi jaqtan en’ u’lken rayon qubla- batis rayon esaplanadi; bul rayon Merchison da’ryasi menen Dandas qalasi aralig’indag’i ken’ polosada ju’da’ u’lken ”altin dalalar” in o’z ishine aladi.
Ren’li metallardin’ rudalari Avstraliyanin’ tiykarinan shig’isinda ko’plep ushirasadi. Mis rudasinin’ en’ iri ka’ni ha’m mis rudasi shig’arilatug’in tiykarg’i rayon Tasmaniya atawinda (Maunt - Layell); mis rudalarinin’ ka’nleri Kvinslendta (Maunt – Morgan, Maunt - Ayza) bolip, qazip alinbaqta.
Avstraliyada polimetall rudalar – ruh ha’m qorg’asin, sonday – aq gu’mis rudalari zapaslari ju’da’ u’lken. Polimetall ruda zapaslari ha’m qazip shig’ariwda Jan’a Qubla Uels birinshi orinda turadi. Bul shtattin’ Broken – Xill ka’ni du’nyada en’ u’lken ka’nlerden biri esaplanadi.
Uran – radiy rudalarinin’ ka’nleri Qubla Avstraliyada (Maunt – Peynter ha’m Redium – Xill) ha’m Arqa Territoriyada (Ram – Jangl h.t.b.) izlep tabilg’an ha’m qazip shig’arilmaqta.
Temir rudalari shig’arilatug’in tiykarg’i rayon – ka’nler Qubla Avstraliyadag’i Ayron – Nob jaqininda, biraq Ayron – Nobdan iri zapaslar Yampi qoltig’indag’i (Fitsroy da’ryasinin’ quyiliw orninan arqa ta’reptegi) Kulen Koatu atawlarinda, sonday – aq, Merchison da’rya basseyninde bar. Bul rayonlarda ha’zir temir rudasi derlik shig’arilmay atir, sebebi rudani Jan’a Qubla Uelsdag’i metallurgiyag’a jetkizip beriw qiyin.
Avstraliya tasko’mir zapaaslari jag’inan qubla yarim shar ma’mleketleri arasinda birinshi orinda turadi. En’ iri tasko’mir basseyni (Perm da’wirinde ju’zege kelgen) Jan’a Qubla Uelsta bolip, geografik jaqtan en’ qolay orinda, Tasman ten’izi jag’alawi boylap 250 km araliqqa sozilg’an. Joqari sipatli en’ qalin’ ko’mir qatlamlari Nyukasl ha’m Sidney qalalari rayonlarinda k’birek. U’lkenlik jaqtan ekinshi orinda turatug’in ko’mir basseyni (Brisben ha’m Klermont a’tiraplarinda). Bul basseynnin’ ko’mir qatlamlari Perm ha’m Karbon da’wirlerinde payda bolg’an.
U’shlemshi da’wirde ju’zege kelgen qon’ir ko’mir Viktoriya shtatindag’i Melburn a’tiraplarinda ashiq usilda qazip alinbaqta. Adelaida jaqininda qon’ir ko’mirdin’ jan’a zapaaslari tabildi degen mag’liwmatlar bar.
Ha’zirgi waqitta neft izlenbekte, biraq bul jumis ele a’meliy na’tiyje bergen joq. Materikta neft joqlig’ina tiykarg’i sebep sonnan iba’rat, neft toplana alatug’in ten’iz sho’gindi jatqiziqlari jeterli qalin’ jaylasqan basseynler kem.

Yüklə 43 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin