Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov
Xalqaro ikki yoqlama soliqqa tortishni tartibga solish
Yüklə 8,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “rezident” va “daromad manbasi”
|
Xalqaro ikki yoqlama soliqqa tortishni tartibga solish
ikki tomonlama soliqqa tortishni bartaraf etishning asosiy mexanizmlaridan biri ikki tomonlama soliq kelishuvlaridir. Soliq kelishuvlarining asosiy maqsadi – hamkor mamlakatlar o‘rtasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan ikki yoqlama soliqqa tortishning barcha ko‘rinishlariga barham berishdan iborat. Ushbu kelishuvlar ma’lum qoida va tadbirlar ketma-ketligini qat’iy tartibda amalga oshirishni ko‘zda tutadi. Soliq kelishuvlari ikki yoqlama soliqqa tortishga barham berishning uch pog‘onali tizimini qo‘llashni ko‘zda tutadi. Birinchi bosqichda, hamkor mamlakatlarda “rezident” va “daromad manbasi” qoidalaridan kelib chiqadigan ikki yoqlama soliqqa tortishga barham beriladi. Ushbu maqsadlarda kelishuvda ikki yoqlama rezidentlik va “moddiy” moddalar bo‘yicha tortishuvlarni yechishga qaratilgan qismlar mavjud bo‘lib, ular tomonlardan biriga daromadlarning aniq turlari bo‘yicha ma’lum soliqqa tortishda mutloq huquq beradi. Ikkinchi bosqichda, “rezident” va “daromad manbasi” moddalar bo‘yicha barcha munozaralar hal etilgandan so‘ng, qolgan ikki yoqlama soliqqa tortishga barham beriladi. Bunday barham berish har bir mamlakatning ichki me’yorlari asosida ta’minlanadi. Yangi soliq kelishuvida esa, ushbu me’yorlarning mavjudligi yoki mavjud emasligi ko‘rib chiqiladi. Oxirgi holatda, ikki yoqlama soliqqa barham berish bo‘yicha yangi tartib, kelishuv asosida joriy etilishi mumkin. Odatda, “ozod qilish” yoki “soliq krediti” usuli qo‘llaniladi. Soliq kelishuvi tuzilayotgan paytda tomonlar ushbu ikki usuldan birini tanlashi, yoki ularni har ikkalasidan ham zaruriy paytlarda foydalanishi mumkin. Shuni ham alohida ta’kidlash lozimki, soliq kelishuvlarida “soliq krediti” usulidan ko‘proq foydalaniladi. 266 Uchinchi bosqichda, hamkor mamlakatlarda soliqqa tortiladigan daromadlarni turlicha aniqlash sababli kelib chiqadigan ikki yoqlama soliqqa tortishga barham beriladi. Bunday ikki yoqlama soliqqa tortish, odatda, soliq organlarining o‘z vakolatlari doirasida soliqlarni undirish uchun soliq to‘lovchilar daromadlarini qayta taqsimlash bo‘yicha harakatlaridan kelib chiqadi. Aksariyat mamlakatlarda soliq organlariga bunday huquq ichki qonunchilikda ko‘zda tutilgan bo‘lib, tadbirkorlik daromadlari, foiz va royalti to‘g‘risidagi kelishuv moddalari bilan tasdiqlanadi. Masalan, 1977- yilda qabul qilingan konvensiyaning tadbirkorlik daromadlari to‘g‘risidagi moddalariga binoan, “doimiy faoliyat yurituvchi tashkilot”ning foydasi soliq ma’muriyati tomonidan xuddi shunday faoliyat turi bilan shug‘ullanuvchi korxona, tashkilotning foydasi kabi hisob-kitob qilinishi mumkin. Foiz va royalti haqidagi moddada esa, kreditor va qarzdor o‘rtasidagi alohida kelishuvlar natijasida kelib chiqadigan o‘zgarishlarga barham berish to‘g‘risida so‘z boradi. O‘z-o‘zidan ma’lumki, agar biror mamlakat mahalliy korxonalarga nisbatan soliqqa tortiladigan daromadni yoki biror shaxsni, xorijiy shaxs foydasiga o‘tkazgan va xarajat sifatida aks ettirilgan so‘mmasini tiklasa, unda ushbu so‘mmani oluvchi xorijiy shaxs daromadlari bo‘yicha kerakli o‘zgarishlarni amalga oshiriladi. Aks holda, birinchi mamlakat soliq organlarining bunday kvalifikasiyani inobatga olmasligiga qaramasdan, xorijiy shaxs tomonidan olingan ushbu so‘mma, xorijiy shaxsning daromadi sifatida qaytadan soliqqa tortilishi mumkin. Soliq kelishuvlari mavjud bo‘lmagan sharoitda, birinchi mamlakatning soliq organlari, soliq to‘lovchining bunday daromadlari, ikkinchi davlat hukumati tomonidan daromad sifatida tan olinmaydi va ushbu daromadlarni soliqqa tortish bazasidan chiqarish zarurligi bo‘yicha iltimos- nomasini ko‘pchilik hollarda qondirmaydi. Soliq kelishuvlari, ikki yoqlama soliqqa tortishga barham berish amaliyotidan tashqari, soliq to‘lashdan chetga chiqish holatlariga qarshi kurashni ham ko‘zda tutadi. Ushbu sohada soliq kelishuvlari orqali soliq organlari hamkorligining asosi va tartibi belgilab olinadi. Shuning uchun ham, soliq kelishuvlarida daromadlarni yashirishga qarshi, chet elga daromadni yashirin tarzda o‘tkazishga qarshi soliq |