Key words: language of art, professional vocabulary, lingvopoetic means.
Badiiy nutq bilan badiiy asar tili bir hodisa emas: badiiy nutq adabiy nutqning bir
ko'rinishi, u albatta adabiy til me’yorlariga bo'ysundiriladi; badiiy asar tilida esa adabiy
til me’yorlaridan chetga chiqish holatlari ham kuzatiladi. Unda badiiy nutq bilan
parallel ravishda, asardagi maqsad va vazifalardan kelib chiqib, kasb-hunar yoki
ma’lum bir sohaga oid atamalar qo’llanadi.
Turli kasb-hunarlar bizning kundalik yumushimizni tashkil qiladi. Ularning har
birining o`ziga xos farqlovchi jihatlari bor. Ana shu turli kasb-hunar egalari nutqida
qo`llanuvchi leksemalar kasb-hunar terminlari deyiladi. Kasb-hunar atamalari ham
dialektlardek nisbiy tushunchadir. Kasb-hunar atamalari shu hunar egasi qaysi sheva
vakili bo`lsa, shu sheva leksikasi tarkibiga kirishi ham mumkin. Masalan, Shahrisabz
shevasiga mansub hunarmand ishlatadigan atama Buxoro shevasida bo`lmasligi
mumkin. Shuning uchun kasb-hunar leksikasi ikki hissa chegaralangan leksikani
tashkil etadi va bunday so’zlar badiiy asarlarda qo’llanganda lingvokulturologik
ahamiyat kasb etadi.
Oybekning “Bolalik” qissasida kasb –hunarga oid turli xil so’zlar qo’llangan.
Asarni o’qish jarayonida bunday so’zlar haqida o’quvchilarga bunday so’zlar haqida
izoh yoki tushuncha berib o’tish zarur. Quyida etikdo’zlikka oid ayrim so’zlar va
ularning ma’no xususuyatlari haqida fikr yuritamiz:
Tanish eshikka hammadn ilgari yuguraman-da, to’ppa- to’g’ri do’konxonaga
kiraman. Kichkina, siniq ko`zli deraza tagida beti yeyilib silliqlangan qalin to`nka --
kunda yonida charm kesib o`tirgan bobom menga qaradi. ( 11-bet).
To’nka bosh ma’noda: “kesilgan yoki sinib tushgan daraxtning yerdan chiqib
turgan uchi” demakdir . Uning ma’nodoshi kunda so’zi ham aynan shu ma’noni
ifodalaydi. Kunda so’zining 2-ma’nosi esa “ ustida biror narsani chopish, qirqish va
sh.k.lar uchun qilingan maxsus g’o’la” ni ifodalaydi Qassob kundasi kabi.(O’TIL.2.
430). To’nka so’zi bu ma’noda kam qo’llanadi. Yuqoridagi misolda to’nka aynan“
ustida biror narsani chopish, qirqish uchun qilingan maxsus g’o’la ” ma’nosida
etikdo’zlik uchu maxsus ashyo, moslamani ifodalagan.
Men ivirsiq do`konxonada titina boshlayman: shonlar, qoliplarni taraqlatib
qo`yaman.( 12-bet). Shon-“ mahsi yoki etik qo`njiga qo`yiladigan tayoq-qolip”.
(O`TIL. 4. 594-bet). Qolip-“tikiladigan poyabzalning ichiga qo’yiladigan va uning
katta-kichikligini, shaklini belgilaydigan moslama”.(O’TIL.5.325)
Bor suv olib kel, shirach qoqamiz,
deydi bobom.(25-bet). Shirach aynan
Dostları ilə paylaş: |