"Lyuis Koserning konflikt nazariyasi"

1.2 Lyuis Koserning konfliktlar sotsiologiyasini rivojlantirish va boyitishdagi hissasi
Kozer mojarosi
Insoniyatga uzoq vaqtdan beri ma'lum bo'lgan ziddiyatli qarama-qarshilik shakllariga, qurolli to'qnashuvlar va inqiloblargacha, 20-asr global psixologik ("sovuq" deb ataladigan) urush kabi yangi, unchalik sezilmaydigan, ammo ancha murakkab bo'lganlarini qo'shdi. bu o'zi bilan yangi, shuningdek, ziddiyatli raqobatning ilgari ma'lum bo'lgan usullarini sezilarli darajada modernizatsiya va kuchaytirdi. Bularning barchasi bir-biriga qarama-qarshi qarama-qarshiliklar, raqobat va murosalarning shunday kuchli doirasini keltirib chiqardiki, sotsiologlar ularni empirik tahlil va nazariy tushunish va umumlashtirish doirasidan tashqarida qoldira olmadilar. Turli mamlakatlarda shaxslararo, guruhlararo va shaxslararo ziddiyatlarning ulkan xilma-xilligi bilan murakkablashgan global, mintaqaviy, mamlakat va mahalliy mojarolarga keng jamoatchilik e'tiborining kuchayishi munosabati bilan 20-asrning ikkinchi yarmida sotsiologik hamjamiyatda yangi, har qachongidan ham kuchliroq, ijtimoiy mojarolarga qiziqish to'lqini qo'zg'atildi.
Bu davrda konfliktning sotsiologik nazariyasiga Lyuis Kozer tomonidan bir qator muhim yangiliklar kiritildi. Uning fikricha, ijtimoiy jarayonlarning xilma-xilligi orasida eng sezilarli va ahamiyatlisi ijtimoiy ziddiyatdir. U ikkinchisini "qadriyatlar va ma'lum bir maqom, kuch va resurslarga da'vo qilish uchun kurash, raqiblarning maqsadlari raqibni zararsizlantirish, zarar etkazish yoki yo'q qilish bo'lgan kurash" deb ta'riflagan. sakkiz]
Lyuis Kozer - amerikalik sotsiolog va konfliktolog. Asosiy asarlari: “Ijtimoiy ziddiyat funksiyalari” (1956); "Ijtimoiy ziddiyat va ijtimoiy o'zgarishlar nazariyasi" (1956); Ijtimoiy ziddiyatni o‘rganish bosqichlari (1967); "Mojarolar: ijtimoiy jihatlar" (1968). L. Koser Gʻarb sotsiologiyasi uchun anʼanaviy boʻlgan konfliktlarni odamlarning ijtimoiy hayotidan olib tashlab boʻlmaydi, degan pozitsiyaga, shuningdek, subʼyektlararo toʻqnashuvlar birlashtiruvchi va barqarorlashtiruvchi funksiyalarni bajarishi mumkinligi haqidagi tezisga tayanadi. [o'n to'rt]
1913 yil 27 noyabrda Berlinda tug'ilgan. Uning otasi, millati yahudiy, juda badavlat bankir edi. Yoshlikning bolaligi 1933 yilda Germaniyada fashistlar hokimiyat tepasiga kelguniga qadar bulutsiz o'tdi. Bundan biroz oldin yigit o'rta maktabni tugatib, chap harakatda faol ishtirok eta boshladi. Ishlar qayerda ketayotganini yaxshi ko'rib, allaqachon shakllangan shaxs sifatida 20 yoshida vatanini tark etishga qaror qildi va Parijga ketdi.
Yangi joyda birinchi yillarni Koser qashshoqlikda va doimiy ish qidirishda o'tkazdi. Bir martalik daromad bilan tirik qolgan, u bir nechta kasblarni o'zgartirdi, o'zini jismoniy mehnatda (sotiqchi) ham, aqliy mehnat sohasida ham (shveytsariyalik yozuvchining shaxsiy kotibi) sinab ko'rdi. Uning sinovi 1936 yilda tugadi - u doimiy ish huquqini oldi va Amerika brokerlik firmasining Frantsiya vakolatxonasiga ishga joylashdi.
Ish bilan bir qatorda u Sorbonnadagi darslarga qatnasha boshladi. Hech qanday maxsus ilmiy imtiyozlarga ega bo'lmagani uchun u qiyosiy adabiyot bilan shug'ullanishga qaror qildi - faqat nemis tilidan tashqari frantsuz va ingliz tillarini ham bilganligi uchun. Bir necha semestrdan so'ng u o'sha davrdagi ingliz, frantsuz va nemis qisqa hikoyalarini taqqoslaydigan dissertatsiya ustida ishlay boshladi. Jamiyat ijtimoiy tuzilishining muayyan milliy adabiyotning o‘ziga xos xususiyatlari shakllanishiga ta’sirini o‘rganish bu ishning eng muhim jihati bo‘ldi. Koserning kuratori ijtimoiy tuzilish masalalari adabiy tanqidning vakolatiga kirmasligi, balki sotsiologiyaning vakolati ekanligini e'lon qilganidan so'ng, talaba o'z mutaxassisligini o'zgartirdi va sotsiologiya bo'yicha ma'ruzalarga qatnasha boshladi. Shunday qilib, deyarli tasodifan kelajakdagi buyuk sotsiologning ilmiy sohasi aniqlandi. [o'n besh]
L. Kozerning konflikt muammosiga murojaat qilishi uning jamiyatni o‘zgartirishda sotsiologiyaning maqsadini tushunishi bilan bog‘liq. Amerikalik sotsiolog konflikt va tartibni ikkita ekvivalent ijtimoiy jarayon deb hisobladi. Shu bilan birga, konfliktning faqat salbiy oqibatlarini ko'rgan boshqa sotsiologlardan farqli o'laroq, L. Koser konflikt bir vaqtning o'zida ham salbiy, ham ijobiy oqibatlarni keltirib chiqarishini ta'kidladi. Shuning uchun u konflikt oqibatlari salbiy yoki ijobiy bo'lishi mumkin bo'lgan shart-sharoitlarni aniqlash vazifasini o'z oldiga qo'ydi. [o'n to'rt]
L. Koserning konflikt muammosiga yondashuvi G. Simmelning “Konflikt” asari “Konflikt sotsializatsiya shaklidir” degan asosiy tezis atrofida qurilgan asari bilan ancha mos keladi. L. Koser uchun konfliktlar ijtimoiy anomaliyalar emas, balki ijtimoiy hayotning mavjudligi va rivojlanishining zaruriy, normal tabiiy shakllaridir. Ijtimoiy o'zaro ta'sirning deyarli har bir aktida konflikt ehtimoli yotadi. U konfliktni ijtimoiy sub'ektlar (individlar, guruhlar) o'rtasidagi qarama-qarshilik, kuch, maqom yoki qiymat talablarini qondirish uchun zarur bo'lgan vositalarning etishmasligidan kelib chiqadigan va dushmanni zararsizlantirish, buzish yoki yo'q qilish (ramziy, mafkuraviy, amaliy) bilan bog'liq qarama-qarshilik sifatida belgilaydi. L.Koser konfliktlar jamiyatda integratsiya va barqarorlashtiruvchi rol o‘ynaydi, deb hisoblagan. Uning ta'kidlashicha, sotsiolog ijtimoiy ziddiyat "jamiyat yoki uning tarkibiy qismlarining parchalanishiga emas, balki tiklanishiga" yordam beradigan ijtimoiy kontekst va ijtimoiy sharoitlarni aniqlashi kerak. Konfliktni L. Koser odamlar o‘rtasidagi ijtimoiy o‘zaro ta’sir jarayoni, uning yordamida ijtimoiy tuzilmani shakllantirish, standartlashtirish va saqlab qolish mumkin bo‘lgan vosita sifatida tushungan. Uning fikricha, ijtimoiy qarama-qarshilik guruhlar o'rtasidagi chegaralarni o'rnatish va saqlashga, guruhning o'ziga xosligini qayta tiklashga va guruhni assimilyatsiya qilishdan himoya qilishga yordam beradi.
L. Koser marksizm haqida.
L.Koser bir vaqtning o‘zida K.Marksning tanqidchisi va izdoshi bo‘lgan, unga tayangan holda o‘z qarashlarini rivojlantirgan. Shuningdek, u jamiyatni ijtimoiy keskinlik va kurashni keltirib chiqaradigan qarama-qarshi kuchlarning suyuq muvozanati deb biladi. U kapitalizmning himoyachisi. Sinfiy kurash taraqqiyotning manbaidir. Ijtimoiy mojaro esa asosiy hisoblanadi. Jamiyatning asosini odamlarning moddiy ishlab chiqarish jarayonida yuzaga keladigan munosabatlari emas, balki ustki tuzilma ijtimoiy, siyosiy va ma’naviy jarayonlarni o‘z ichiga olgan madaniy ustki tuzilmadir. Tug'ilish faktiga ko'ra, odamlar turli sinflarga mansub, ular o'zlarining ijtimoiy mansubligini tanlay olmaydilar yoki o'zgartira olmaydilar. Sinflar kurashi va sinf rollari oldindan belgilab qo'yilgan va ijtimoiy harakatchanlik mumkin emas. L. Koser konfliktning marksistik nazariyasining ko‘pgina qoidalari ilk kapitalizm uchun to‘g‘ri keladi, zamonaviy kapitalizm esa yuzaga kelayotgan konfliktlarni tartibga solish imkonini beruvchi qator yangi xususiyatlar bilan tavsiflanadi, deb hisoblagan.
Shunday qilib, konfliktologiya - bu konfliktlarning paydo bo'lishi, rivojlanishi va tugashi qonuniyatlari, shuningdek ularni konstruktiv tartibga solish tamoyillari, usullari va usullari haqidagi fan. Ilmiy konfliktologik bilimlar faqat olimlar tomonidan konfliktlar bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar natijasi bo'lishi kerak emas. Ular uzoq davom etgan gumanitar fanlar evolyutsiyasi jarayonida to'plangan, barcha diniy ta'limotlarda, san'at, madaniyat, ijtimoiy-siyosiy amaliyotda mavjud bo'lgan konfliktlar to'g'risidagi ma'lumotlarning, insonning kundalik hayotida foydalanadigan kundalik bilimlariga asoslanishi kerak.
Shunga ko‘ra shuni aytishimiz mumkinki, sotsiologiya ilmiy bilimlarning mustaqil tarmog‘i sifatida paydo bo‘lgan dastlabki davrdanoq, psixologiya esa o‘tgan asrda ijtimoiy konfliktlarni o‘z tadqiqotining muhim ob’ekti sifatida ajratib ko‘rsatgan.