M a t m u r o d o V f. M

1.4. Ma’muriy boshqaruv samaradorligi ko‘rsatkichIari va ularni
baholash usullari
M a ’m uriy boshqaruv sam aradorligi uning faoliyat natijaviyligi orqali 
nam oyon b o ‘ladi.
Tashkilot faoliyati natijaviyligining asosiy mezonlari quyidagilardan iborat:
1. T a ’sirchanlik — tashkilot m aqsadlariga erishish darajasi.
2. Tejamlilik — zaruriy va sarflanayotgan resurslar (xarajatlar)ning nisbati.
3. Foydalilik — jam i xarajatlar va darom adlar o'rtasidagi nisbat.
4. M eh nat faoliyati sifati — xodirnlam ing m ehnat sharoitlari.
5. Innovatsioi faolligi — tashkilot faoliyatining turli sohalariga yangilik- 
larni joriy qilish va boshqalar.
M a’muriy boshqaruvning asosiy resurslari quyidagilardan iborat: insoniy, 
m oddiy, moliyaviy, ekologik, axborot-texnologik, m akon va zam on; tashqi 
aloqalar va kom m unikatsiyalar; ichki m uhit va kom m unikatsiyalar.
M a ’m uriy m enejm ent samaradorligi quyidagi yo'nalishlarda baholanadi:
— baholash m aqsadini aniqlash va asoslash;
— baholash ko ‘rsatkichlari m ezonlarini tanlab olish;
— oxirgi natija va m aqsadni hisoblash;
— m a ’m uriy boshqaruv natijaviyligini aniqlash;
— m aqsadlarning resurslar bilan ta ’m inlanganligini aniqlash;
22

---

— oxirgi natijaning resurslarga nisbati (resurslar tejamliligi);
— iqtisodiy sam ara m iqdorini aniqlash;
— iqtisodiy sam araning h a r bir resurs (xarajat) m iqdoriga nisbati;
— iqtisodiy sam arani boshqarish xarajatlariga nisbati;
— h ar b ir foydalanilgan resurslar (xarajatlar) turi m iqdorining tegishli 
resurslar salohiyatiga nisbati;
— t a ’sir etish vositalarini ishlab chiqish va am alga oshirish b o 'y ic h a
boshqarish jarayonlari sam aradorligini aniqlash: strategiya, m ehn at m oti- 
vatsiyasi, boshqarishni tashkil etish shakllari;
— saloh iyatning h a r b ir tu ri b o 'y ic h a m iq d o rin i aniqlash: resursli, 
tashkiliy, axborot, ilm iy-texnikaviy, ekologik, kadrlar bo'yicha;
— sam aralarni aniqlash: iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik, tashkiliy, ilmiy- 
innovatsion;
— ijtim oiy-iqtisodiy tizim salohiyatining h a r bir tu rid an foydalanish 
sam aradorligini aniqlash.
M a’m uriy boshqaruv sam aradorligining asosiy iqtisodiy ko'rsatkichlari 
quyidagilardan iborat bo'lishi m um kin:
I. M ikroiqtisodiy darajada:
1. Sh=F:X b: bunda Sb — sam aradorlik ko'rsatkichi; F — tashkilot foy- 
dasi (darom adi); X b — boshqarish xarajatlari.
2.Kx= Isb :IS ; bu yerda K x — boshqaruv xodimlari koeffitsienti; I s6 — 
boshqaruv xodim lari soni; Is — tashkilot xodim larining um um iy soni.
3. Kx = X b:X; Kx — boshqarish xarajatlari koeffitsienti; X b — boshqaruv 
xarajatlari; X — tashkilotning um u m iy xarajatlari.
II. M akroiqtisodiy darajada:
1. Sb= D Y IM :X bm; Sbm= D Y M M :X bm; Sbm= D M D :X bm; b u n d a Sbm -
m akrodarajada boshqaruv sam aradorligi; D Y IM — yalpi ichki m ahsulotning 
o'sishi; D Y M M — yalpi milliy m ahsulotning o'sishi; D M D — milliy daro- 
m adning o'sishi; Xbm — m akrodarajadagi boshqarish xarajatlari.
2. K m= I sb:Ism; bu yerda Ksra — m akrodarajadagi boshqaruv xodim lari 
soni bo'yicha sam aradorlik koeffitsienti; Isb — m akrodarajadagi boshqaruv 
xodim lari soni; Ism — m akrodarajadagi ishlovchilarning um um iy soni.
M akroiqtisodiy darajadagi an iq lan g a n boshqarishning sam arad o rlik
k o 'r s a tk ic h la r i m iq d o rin in g ijo b iy yoki salb iy lig i avvalgi y illa rd a g i 
k o 'r s a tk ic h la r b ila n yoki b o s h q a m a m la k a tla rd a g i sh u n g a o 'x s h a s h
ko'rsatkichlar bilan taqqoslash orqali aniqlanadi.
H ar qanday darajadagi tashkilotning muvaffaqiyatlari yoki inqirozi boshqarish 
jarayonining maqsadga muvofiq tashkil etilganligiga, unda ishlovchi rahbarlar, 
xodimlar va mutaxassislaming faoliyatiga bevosita bog'liq ekanligi «Menejment» 
fanidan m a’lum. Tashkilotning ijtimoiy-iqisodiy va siyosiy barqarorligi esa 
m a’muriy boshqaruvning samaradorligiga, ishlovchi rahbar kadrlaming oqilo- 
na faoliyat ko'rsatishiga bog'liq. Shuning uchun m a’muriy boshqaruv sam ara­
dorligini oshirish masalalari tizimli yondashishni talab etadi.
23

---

M a ’m uriy faoliyat natijalarini tahlil etish va uning boshqarish tizim ini 
o ‘rganish asosida m a’muriy boshqaruv samaradorligini oshirish bo'yicha quyi- 
dagi tadbirlam i ishlab chiqish va am alga oshirish maqsadga muvofiq bo‘ladi:
1. Boshqarish tizimini takomillashtirish, uni maksimal darajada soddalash- 
tirish, undagi ko‘p faoliyatlami m arkazdan joylarga berish, m alaka va shaxsiy 
sifatlarini inobatga olib rahbarlar vakolatlarini aniq belgilash va boshqalar.
2. T ashkilotning rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish. U shbu tadbir 
kuchli va b o ‘sh tom on lam i tahlil etish asosida ham d a uning barcha funk- 
sional sohalarning o ‘z ichiga oluvchi siyosati va falsafasini ishlab chiqish 
orqali am alga oshiriladi.
3. Bo‘g‘inlar, b o ‘lim lar va xodim lar o ‘rtasidagi samarali kom m unikatsiya 
aloqalarini t a ’m inlovchi axborot tizim ini ishlab chiqish. R ag'batlantirish 
m exanizm i, boshqarish tartib -q o id alari va q aro r qabul qilish tizim larini 
shakllantirish.
4. R ahbar va xodim larni m un tazam o ‘qitish, tayyorlash va qayta ta y ­
yorlash orqali ulam i malakasini oshirib borish, ularda ishga ijodiy yondashish, 
yangilikka intilish, izlanish, tashabbuskorlik, om ilkorlik va uddaburonlik 
ko 'nikm alarini rivojlantirish.
5. R ahbar kadrlarni to ‘g‘ri tanlash, o ‘qitish, baholash va ulam i lavozim 
b o 'y ic h a o 'tk a z ish (ko 'tarish ) tizim in i ishlab chiqish, rahb arlar lavozim
(m ansab)larini rejalashtirish. Tashkilotga ta ’sir etuvchi ichki va tashqi omillar- 
ga m os bo'lgan rahbarlik uslublarini (avtokratik, demokratik va liberal) qo'llash.
6. Xodimlar tarkibini ishchanlik qobiliyatlari va moslashuvchanlik xususiyatlari 
bo‘yicha shakllantirish, ulami baholash va tanlashning eng samarali usullarini 
qo'llash asosida tashkilotda qulay ijtimoiy-psixologik m uhitni yaratish.
7. B archa rahbarlar va xodim lar to m o n id a n tan olinuvchi va q o ‘llab- 
q u w a tla n u v c h i birgalikdagi q a d r-q im m a tla rn i ishlab ch iq ish tash k ilo t 
m adaniyatini sabot bilan shakllantirish
Y uqoridagilar bilan bir qatorda m a’m uriy boshqaruv tizimi tejam liligi- 
ga erishish ham da uning samaradorligini oshirish, tashkilot iqtisodiy barqaror- 
ligini t a ’m inlashning m uhim belgilaridan hisoblanadi.