M a t m u r o d o V f. M

tay- 
yorgarligini baholash am alga oshirilgan edi va u 
mazkur muammoni 
yana­
d a chuqurroq tahlil etish uchun asos b o'ldi. 
Bu 
tadqiqotlar m am lakatda 
AKTni rivojlantirish davlat dasturi, А К Т rivoji bilan bog'liq bo'lg an bir 
qancha yangi qarorlam i o'zid a jam lagan q on unlar chiqarish yo'lida o'ziga 
xos debocha bo'lib xizm at qildi.
U larning asosiylari quyidagilar:
• 2006-yilning 1-yanvariga qadar barcha bojxona to io v la rid an to 'liq
ozod qilish orqali kom pyuter texnikasi va uning tuzuvchi qism larini olib 
kelish u chun qulay bojxona rejimini yaratish;
• b arch a turdagi o 'q u v m uassasalari — m aktab, kollej, litseylar va 
O O 'Y larini kom pyuter texnikasi bilan bosqichm a-bosqich jihozlash uch un
budjet m ablag'i ajratish;
• m ahalliy dasturiy m ahsulotlar ishlab chiqaruvchilar uchun qulay soliq 
va bojxona tizim larini yaratish, ularni vazirlik va m uassasalar uchun lokal

---

elektron tarm oqlar, vebsaytlar ham d a boshqa dasturlar yaratish b o 'y ich a 
buyurtm alar berish orqali q o'llab-quw atlash, shuningdek, dastur m ahsulot - 
larini eksport qilishga ko'm aklashish;
• davlat elektron m a’lum ot resurslari va axborotlar bazalarini yaratish;
• elektron hujjat almashuv, elektron tijorat, elektron im zo kabilar uchun 
qonuniy bazalar yaratish.
D avlat boshq aruv organlarining k o m p y u ter texnikasi b ilan t a ’m in - 
langanlik darajasi 65%ni tashkil etadi, davlat boshqaruvi xodim larining 85%i 
kom pyuter texnikasidan foydalanish malakasiga ega. Davlat boshqaruv o r­
ganlari m arkaziy apparatining 83%i lokal hisoblash m arkazlariga ega.
Elektron hukum atning tarkibiy qismi bo'lgan AKTning joriy etilishi ham
hukum at, ham jamiyat tom onidan m a’lum darajada tayyorgarlikni talab qila­
di. Shu bilan birga qog'ozsiz (elektron) hujjat almashish ulushi hozircha m uas­
sasalar ichida 25%dan oshmaydi, muassasalar orasida esa 7%ni tashkil qiladi.
Bank, shuningdek, soliq va bojxona tizim ining elektron tarm oqlarini 
elektron tizim lar orqali davlat iqtisodiy siyosatini am alga oshiruvchi organ­
lar orasida O 'zbekistondagi eng yaxshi m isollar sifatida keltirish m um kin.
Bugungi kunda AKTni davlat boshqaruviga joriy etish yo'lidagi asosiy 
m uam m o bu jarayonni amalga oshirish bo'yicha yagona muvofiqlashtirilgan 
iqtisodiy, texnik va texnologik strategiyaning mavjud emasligidir. Va eng asosiy- 
si, davlat xizm atining keng doirasi, shu ju m lad an , bu siyosatni bevosita 
belgilovchilar orasida elektron hukum at nim a uch un kerakligining um um iy 
mafkurasi ishlab chiqilmagan va u nim alar berishini tushunish yetishmaydi.
N atijada, davlat boshqaruvi organlarining kom pyuter texnikasi (m a’nan 
tez eskiruvchi) bilan tupik jihozlanishining o 'z i boshqaruv tizim ida chu qu r 
sifat o'zgarishiga olib kelmayapti.
E lektron hukum atni joriy qilish strategiyasi quyidagilam i k o 'zd a tutuv- 
chi bir-biri bilan o 'zaro bog'liq chora-tadbirlardan iborat bo'lishi kerak:
1. Elektron m a’muriyat va muvofiqlashtirilgan o 'z aro bog'liq axborot 
m a ’lum ot bazalari («G to 0 » )n i joriy qilish orqali davlat boshqaruvi (m uas­
sasalar ichida va m uasasalararo) jarayonlarini yaxshilash.
2. Elektron boshqaruv va elektron xizm at im koniyatlari («G to S» va 
«G to V»)ni taqdim etish orqali fuqarolar bilan o 'z a ro aloqani yaxshilash.
M azkur vazifalam i hal etish, shuningdek, O 'zbekistan Respublikasi 
P re z id e n tin in g « K o m p y u te rla sh tirish n i y a n a d a riv ojlan tirish va А К Т
texnologiyalarini joriy qilish to'g'risida»gi F arm onidan kelib chiqqan holda 
0 ‘zbekistonda 2010-yilgacha bo'lgan davrda kom pyuterlashtirish va А К Т
ni rivojlantirish dasturi ishlab chiqildi. U n d a quyidagi talablar qo'yilgan:
1. 
O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida kafolatlangan h u q uq va 
erkinliklam i am alga oshirish bo'yicha axborot xavfsizligini ta ’m inlash m a- 
salalarini tartibga soluvchi А К Т sohasi m a ’m uriy-huquqiy bazasini shakl­
lantirish.

---

Islohot А К Т tarm oqlari faoliyatini samarali tartibga solib, axborot, elek­
tron tijorat, axborot xavfsizligi va shaxsning elektron identifikatsiyasidan ochiq 
foydalanish im koniyatini ta ’m inlovchi huquqiy va m e’yoriy aktlarga asoslan­
gan bo'lishi kerak. H uquqiy va m e ’yoriy aktlar subyektlarining «markaz — 
mintaqalar», «markaz — tarm oqlar» kesimidagi o 'zaro m unosabatlarini sa­
marali tartibga solishi kerak. Shu m unosabat bilan birqancha yangi q onun 
(
majmualari, shu jum ladan, «K om pyuter jinoyatlari haqida», «Elektron to'lovlar 
haqida», «Davlat elektron xizmati haqida» kabi qonunlar ishlab chiqilishi lozim.
2. X o'jalik yurituvchi subyektlar va fuqarolarga um um foydalanishdagi 
davlat axborot resurslaridan foydalanish im konini berish.
Buni am alga oshirish u ch u n birinchi navbatda organ va m uassasalar­
ning funksional faoliyatlarini tahlil qilib chiqish, elektron hujjat alm ashinu- 
vining m uassasalar ichida va m uasasalararo axborot tuzilm alarini shakllan- 
tirish zarur. U shbu vazifalarni am alga oshirishdagi eng qiyin jihat — m uas­
sasalarning hukum at hujjatlari va m uassasalararo axborot alm ashinuv p ro - 
tokollarining tarkibiy stan dartlarni ishlab chiqish, yagona, integrallashgan 
axborot almashinuvi tarm oqlarini yaratishdan iborat. Fuqarolar bilan bevosita 
aloqaga kirishishni talab qiladigan aksar hukum at xizm ati turlarini elektron 
vositalar yordam ida xizm at ko'rsatishga o 'tkazish im koniyatini oxirigacha 
ishlab chiqish lozim (kom m unal xizm at uchun yig'im , soliq deklaratsiya- 
larini topshirish, pensiya to'lovlari va h.k.).
3. A holining keng qatlam lari, shuningdek, davlat xizm atchilarini А К Т
vositalari bilan ishlashga puxta tayyorlash uchun sharoit yaratish.
Bu vazifalarni hal qilishda axborot olish va tarqatish bo'yicha konsti­
tutsiyaviy huquqlarini bilish darajasini oshirish, davlat axborotini olish im ­
koniyatini ko'paytirish va hukum at faoliyatining ijtimoiy nazoratini keng 
yo'lga qo'yish bo'yicha tad b irlar o'tk azish zarur.
4. H am m uassasalar ichida, ham m uassasalararo zam onaviy A K T dan 
foydalanish asosida davlat hokim iyati va boshqaruv organlarining o 'z a ro
aloqasi sam aradorligini oshirish.
Elektron hukum at vositalarini joriy etish jarayonida zaru r А К Т qim - 
m atbaholigini hisobga olib, ularni qaysi tarm oqqa tegishliligiga qarab em as, 
balki funksional, ya’ni zarurligiga qarab joriy etish maqsadga muvofiq. Bunda, 
birinchi navbatda, А К Т vositalari va elektron hukum at m etodlarini qo'llash 
bilan m urojaatlar sonini kam aytirish im konini beruvchi vazifa yoki xizm at - 
larni tanlash lozim bo'ladi. B unga m isol sifatida:
• internet va elektron pochta orqali tender axborotlarini tarqatish va olish;
• olis tum anlarning jam o at joylarida hukum at axborotlarini erkin olish 
punktlarini o'rn atish. Bu yerda parlam ent qonunlari, hukum at qarorlari va 
farmoyishlari, vazirlik m uassasalarning qarorlari ham da instruksiyalari bo'lishi 
lozim . Bu xizm at katta sh ah arlar va yaqin tum anlarda xususiy tarm o q to - 
m onidan ko'rsatilishi m um kin b o'lsada, ular uchun barcha joylarda p u n k t-
17
NAM ANG AN D AVLAT]
UN IV f r.3’T€Tl 
i

---

lar ochish o ‘zini oqlamasligini hisobga olsak, bunga erishish qiyin. Ushbu 
xizm atni ko'rsatish xarajatlarini kam aytirish uchun mavjud infratuzilm ani 
(banklar, pochta b o ‘limlari) ishlatish va foydalanuvchidan m inim al dara- 
jada h aq olish m aqsadga muvofiq;
• qonun loyihalari va hukum atning m uhim qarorlarini ochiq m uhoka- 
m a qilish. B unda m anfaatdor vazirlik va organlam ing javoblari va tavsiya- 
larini um um jam oat e ’tiboriga havola etish t o ‘g ‘ri b o la d i;
• internet orqali turli litsenziya va sertifikatlar berish. Bu istalgan vaqt- 
da so‘rov qaysi darajada va kimning qo‘lidaligini kuzatish imkoniyatini beradi.
5. А К Т vositalarini keng q o ‘llashga asoslangan ta ’lim sohasini takom il­
lashtirish hisobiga kadrlar tayyorlash darajasini oshirish.
А К Т sohasidagi ta ’lim rivojlanishi m uam m olarining kom pleks hal e ti­
lishi kadrlar tarkibini yuqori m alakali m utaxassislar bilan to'ldirish, xodim - 
lam ing kasb darajasini oshirishni ta ’m inlaydi.
6. Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari ishini yanada takom illash­
tirish u ch u n yagona axborot va telekom m unikatsiya tizim ini shakllantirish.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini davlat boshqaruviga joriy etish 
dasturiga muvofiq, 2010-yilga kelib davlat boshqaruvi va hokimligi organ­
larining kom pyuter texnikasi bilan jihozlanganlik darajasi 100%, m uassasa­
lar ichida qog'ozsiz hujjat alm ashish ulushi 70%ga, muassasalararo almashish 
esa 40% ga yetishi kerak.
Texnik jihatdan elektron hukum atni rivojlantirish u chun qoniqarli narx va 
yaxshi xizmat ko‘rsatish darajasida faoliyat yurituvchi telem atik platform a va 
yetarli malakaga ega xodimlar zarur. Bunday sharoitda 0 ‘zbekistonda elektron 
hukum atni keng joriy etish yo‘lidagi asosiy to'siq — jam oat boshqaruvida kerakli 
uquvlarning yo‘qligi va infratuzilmadagi cheklanganlik bo'lishi mumkin.
0 ‘zbekistonda bu tu n m am lakatni qam rab olgan tarm oq lar yo‘q em as, 
am m o ular bir-biri bilan b o g 'lan m ag a n va o ‘z - o ‘zich a faoliyat yuritadi. 
Qolaversa, bu ishga jalb etilgan agentliklarning kam taigina budjetlari aloqa 
va zam onaviy texnologiyalar dasturlarini joriy qilish bo 'y ich a xarajatlam i 
to ‘lashga im kon berm aydi. Shu sababli odatd a AKTni joriy qilish tarqoq 
xarakterda b o ‘lib, elektron hukum at Ь а ф о etishni ta ’m inlam aydi.
B undan tashqari, Internetning tarqalganligi va jam oatchilikning Internet 
pun ktlaridan foydalanish im koniyati cheklanganligi masalasi ham bor. F u - 
qarolar, guruhlar va kom paniyalar turli davlat agentliklari bilan onlayn alo- 
q a g a k irish ish im k o n iy a tig a eg a b o 'lis h i k erak . Bu jih a td a n yaxshi 
ko'rsatkichlarga ega emasligimiz m am lakatda elektron hukum atni barpo etish 
harakatlari shiddatini pasaytiryapti.
Yuqorida qayd qilingan kam chiliklam i b artaraf etish elektron hukum atni 
barpo etish strategiyasini am alga oshirishda o'tkazilayotgan islohotning us- 
tuvor yo'nalishlardan biri bo'lm og'i zarur. Q arorlam i mahalliy darajada qabul 
qilish sam araliroq bo'lsada, zarur salohiyatning yo'qligi, faoliyatni kuzatib

---

borish qiyinligi aksar m asalalarda m arkazlashgan boshqaruv m etodlarining 
k o ‘p tarqalishiga sabab b o ‘lyapti. Shu bilan birga, boshqaruvning b arch a 
darajalarida faoliyat ochiq-oydinligini t a ’m inlovchi elektron hukum at m e- 
todlaridan foydalanish m arkazsizlashtirish jarayonini yanada real va am al­
ga oshirsa b o ‘ladigan voqelikka aylantiradi va shu orqali jam iyat boshqaruv 
ta rk ib in in g sam arad o rlig in i o sh ira b o rib , b a rq a ro r inson ta ra q q iy o tin i 
ta ’minlaydi.
B o sh q a ru v n in g b a r c h a d a r a ja la rid a fa o liy a t o c h iq -o y d in lig in i 
ta ’m inlovchi elektron hukum at m etodlaridan foydalanish m arkazsizlashti­
rish jarayonini yanada real va am alga oshirsa bo'ladigan voqelikka aylanti­
radi va shu orqali jam iyat boshqaruv tarkibining samaradorligini oshira borib, 
b arqaror inson taraqqiyotini t a ’m inlaydi.