il
ə
nizamlandığı üçün kvotalar dövlətə manevr etmək üçün da
207
ha geniş imkanlar verir. Əgər idxal ilə rəqabət vəziyyətində olan
sah
ə təxirəsalınmadan himayə olunmalıdırsa, çox vaxt dövlət
birt
ərəfli qaydada tarifləri artıra bilmir. Ona görə də, sərt İdxal
kvotalarının tətbiqi çox vaxt daha asan olur. Dövlət orqanları
h
əmçinin hesab edirlər ki, onlar xarici ticarətdə yerli firmalara
qarşı ən bölüşdürücü funksiyasını da kvotalar vasitəsilə daha
asan yerin
ə yetirirlər.
Kvotalann ümummilli səmərəliliyi çox vaxt bu kvotaların
icra edilm
əsinin, yəni lisenziyaların kimə verilməsinin dövlət
orqanları tərəfindən necə müəyyən edilməsindən asılı olur.
T
əcrübədə idxal lisenziyalarının bölüşdürülməsinin aşağıdakı
üsulları mövcuddur:
1.
Müsabiqə əsasında hərrac (auksion) keçirilməsi;
2.
Açıq üstünlük verilməsi sistemi;
3.
Lisenziyaların «məsrəf üsulu» ilə bölüşdürülməsi.
İdxal lisenziyaları dövlət tərəfindən ya hərrac vasitəsilə,
ya da gizli şəkildə satıla bilər. Adətən hərrac aşağıdakı şəkildə
h
əyata keçirilir. Dövlət hər üç aydan bir hər hansı bir malın
müəyyən olunmuş miqdarda idxalı üçün lisenziyanın bu və ya
dig
ər konkret vaxtda və yerdə açıq satışı hərracı keçiriləcəyini
elan edir. H
ərrac elə təşkil olunmalıdır ki, azad rəqabətin təmini
üçün kifayət qədər iddiaçı toplansın.
H
ərracda idxal lisenziyasına elə bir qiymət qoyulmalıdır
ki, bu qiym
ət təxminən idxalçının qiyməti ilə həmin malın ölkə
daxilind
əki ən yüksək qiymətinə bərabər olsun. Belə açıq
h
ərracda kvota ölkə üçün tarifə bərabər olan məbləğə başa gəlir.
Bu m
əbləğ istehlakçılardan yüksək qiymət vasitəsilə alınıb dövlət
t
ərəfindən başqa məqsədlərə (vergilərin azaldılması, sosial
proqramların yerinə yetirilməsi və s.) sərf edilən gəlirlərdən
208
ibar
ətdir. Beləliklə, açıq hərracdan toplanan gəlir tarif
g
əlirlərindən heç nə ilə fərqlənmir. Buna baxmayaraq açıq hərrac
üsulu təcrübədə, demək olar az istifadə olunur.
Lisenziyaların bölüşdürülməsində sonuncu üsul onlann
«məsrəf üsulu» əsasında satılmasıdır. Bu halda dövlət iddiaçıları
m
əcbur edir ki, bir-biri ilə qeyri-qiymət üsulları ilə rəqabət
aparsınlar. Bu isə firmaları məcbur edir ki, öz qiymətli vaxtlarını
növbədə durmağa sərf etsinlər. Sənaye xammalının lisenziyaları
çox vaxt daha yüksək istehsal gücünə malik olan firmalara verilir
ki, bu da istehsal güclərinin bir əldə toplanmasına gətirib çıxarır.
Bel
əliklə, açıq hərrac vasitəsilə idxal lisenziyalarının satılması
üsulu bir cəhətdən səmərəlidir. Kvotalar tarif kimi oxşar iqtisadi
n
əticələr doğurur: idxal malın daxili qiymətlərini yüksəldir, idxalı
m
əhdudlaşdırır, idxal malına olan tələbi azaldır və həmin malın
daxili istehsalının artmasına yol açır.
Qeyri-tarif m
əhdudlaşdırmaları üzrə siyasət beynəlxalq
ticar
ətin obyekti olan mal, xidmət və digər mənbələrin dünya
t
əsərrüfatı sisteminin ümumi potensialını artırmasına mane olan
dövlət və ya xüsusi firmalar tərəfindən həyata keçirilən bütün
m
əhdudlaşdırıcı tədbirləri əhatə edir.
Beyn
əlxalq ticarətdə miqdar məhdudlaşdırmalarından
başqa olduqca çox qeyri-tarif məhdudlaşdırma üsulları vardır. Bu
m
əhdudlaşdırmaları «idxal yönlü» və «ixrac yönlü» olmaqla, iki
əsas qrupa bölmək mümkündür. «İdxal yönlü» qeyri-tarif
m
əhdudlaşdırmaları idxal mallarının qiymətlərini ölkə daxilində
artıraraq idxalı əvəz olunan malları İstehsal edən sənayeçiləri
himay
ə edir. Bu məqsədlə aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilir:
1.
Xarici İxracatçılara və ya daxili İstehlakçılara əlavə
vergil
ər qoyulur;
209
2.
İdxal malının miqdarı məhdudlaşdırılır;
3. Xarici ticar
ət həcmini daraltmaq məqsədi ilə idxalçı və
xarici İxracatçıları qarşılaşacağı risk və qeyri-müəyyənlik artırılır;
4. B
əzən yuxarıda göstərilən tədbirlərin bir neçəsi birdən
t
ətbiq olunur.
«İxrac yönl.ü» qeyri-tarif məhdudlaşdırmaları isə ölkə
ixracatını hər vasitə ilə artırmaq üçün ixracata verilən yardımlar
v
ə görülən digər tədbirlərdən ibarətdir.
İdxal mallarının qiymətlərini artırmaqla onların həcminin
azaldılması üçün tarif sisteminə oxşar amillərdən istifadə olunur.
Bu amill
ər arasında dolayı vergilər ən əhəmiyyətlidir. Bu vergilər
h
ər hansı bir mal və xidmətə, onların istehsal və ya satış
m
ərhələsində qoyulan vergilərdir. Bu vergilər arasında ən
mühümü əlavə dəyər vergisidir ki, həmin vergi Azərbaycanda da
idxal mallarına tətbiq edilir.
Son ill
ər beynəlxalq ticarət siyasətində tarif və kvotaların
yerini yeni maneçilik vasitələri tutmağa başlamışdır. Yeni mer-
kantilizm v
ə ya yeni himayəçilik adlandınlan himayəçilik özünü
müxtəlif formalarda göstərirməşğulluğun təmin edilməsi və
s
ənayenin inkişafı üçün subsidiyalar verilməsi, könüllü ixrac
kvotaları, mütəmadi satış müqavilələri, ticarətə mane olma
siyas
əti, referans qiymətlər, dempinq və s. Bunlar arasında ən
mühümü subsidiyalardır.
Dostları ilə paylaş: |