M. F. Ziya yeva, G. X. Ma VL yano va ginekologiya

 
o s i l i b
t u r a d i .
T u x u m d o n 4 q a v a td a n iborat: ustki ep itelial q avat, o q p a r d a
(tunica albuginae)
 
p o ‘s tlo q va 
m iy a q a v a t l a r i d a n
ib o ra t. 
T u x u m d o n n i n g p o ‘stlo q q a v a tid a b irla m c h i fo llikula lar jo y l a ­
sh g a n , u la r yangi t u g i l g a n qiz b o la la r d a 45 0 0 0 — 50 000 
t a g a c h a b o i a d i .
B alo g la tg a yetish j a r a y o n id a fo llik u la larn in g b ir qism i a tr o -
f iy a la n sa -d a , b a ’zilari yetarli d a r a ja d a riv o jla n m a y , atre ziy ag a 
u c h ra y d i. A g a r ayol b u tu n hayoti d a v o m i d a b ir o r m a r ta h a m
h o m i l a d o r b o l m a g a n b o i s a , u n d a 4 5 0 — 5 0 0 ta fo llik u la
y etishadi. B u tu n jin siy ta ra q q iy o t d a v o m i d a fo llikulalar asta- 
s ekin yetila b o ra d i. B a lo g 'a tg a y e tg a c h , u la r k e t m a - k e t yetilib, 
y o rilg a n id a n keyin (ovulatsiya) 
13— 14 k u n o l i b , qiz b o la 
h a y z k o T a d i. B a’zi p a to lo g ik h o la tla r d a ovulatsiyasiz h a m hayz 
k o ‘rish m u m k in . Bu hoi q u y id a batafsil k o ‘rib chiqiladi.
T u x u m d o n n i n g m iy a q a v a tid a q o n , limfa to m ir la ri va nerv 
tolalari jo y lashgan.
H ay z k o ‘rish 
(oy k o ‘rish — 
mensis)
 
d e b , b a lo g ‘a tg a y etgan 
q iz la r n in g b a c h a d o n i d a n v a q t-v a q ti bilan q o n kelishiga aytiladi. 
M a ’lu m k i, h a y z b a lo g ‘atga yetish d a v r in in g o x irid a 
menarxe
sifatida b o s h la n a d i.
H a y z k o ‘rish o r a l i g l k  p i n c h a 24 k u n , k a m d a n - k a m
h o lla r d a 21, 26, 30, 32 k u n b o l i b , 3—4 , g o h o 7 k u n d a v o m
etishi m u m k in . Q iz la r 16— 17 y o s h la rid a jin siy j i h a t d a n t o l a
y etiladilar. B irinchi h a y z — m e n a r x e 13— 14, b a ’z a n 11— 
12 y o s h d a n b o s h l a n a d i .
B a ’z i l a r d a t a r t i b sik lik h o l a t d a
b o i m a y d i . Avval a n o v u l a t o r h o la ti k u z a tila d i, s e k in - s e k in
n o r m a l h o lg a tu s h ib ketishi y oki b ir o r p ato lo g ik sab a b g a k o ‘ra,
189

---

a n c h a v a q tg a c h a v a h a t t o b u t u n h ay o ti d a v o m i d a sh u h olat 
d a v o m etishi m u m k in .
Q iz b o la h a r gal h a y z k o ‘rg a n id a 4 0 — 70 m l g a c h a q o n
y o ‘q o ta d i. 
H a y z v a q tid a a jra lg a n m assa fa q at q o n d a n g i n a
ib o r a t b o ‘l m a y , u n d a b a c h a d o n s h illiq q a v a ti f u n k s io n a l 
qism i n in g k o ‘c h i b tu s h g a n boM akchalari h a m boMadi. H a y z
q o n i ish q o riy reaksiyali, q o ‘ngMr r a n g d a boMib, u n d a ivish 
ja r a y o n i sust k ec h a d i. T a r k ib id a g lik o g en , y o g ‘ m o d d a l a r i va 
f e r m e n t l a r h a m boMadi.
Q iz b o la la r b ir in c h i m a r t a h a y z k o ‘ra b o s h la g a n la rid a u la r 
o r g a n iz m id a , sh u j a r a y o n d a ish tiro k e ta d ig a n a ’z o l a r d a ritm ik
ra v ish d a o ‘z g a ris h la r y u z b e r a d i, xususan:
• t u x u m d o n d a — t u x u m d o n n i n g h a y z sikli y u z b e ra d i;
• 
b a c h a d o n d a — b a c h a d o n n i n g h a y z sikli y u z b eradi;
• 
o r g a n i z m d a — b u t u n o r g a n iz m n in g h a y z sikli y u z
beradi.
H a y z sikli fiziologik j a r a y o n boMib, b u sikl oxirgi h a y z n in g
b irin c h i k u n i d a n to keyingi h a y z n in g b o s h la n is h k u n ig a c h a
boMgan d a v rn i o ‘z ichiga oladi. U n i m u r a k k a b n e y r o g u m o r a l 
sis te m a b o s h q a r a d i. H ozirgi t u s h u n c h a la r g a b i n o a n , h a y z sikli 
5 ta b o s q i c h d a oMadi: 1) b o sh m iy a p o ‘stlogM; 2) g ip o ta la m u s ; 
3) gipofiz; 4) jin s iy b e z la r — t u x u m d o n ; 5) periferik a ’z o la r 
( b a c h a d o n
n a y c h a l a r i ,
b a c h a d o n ,
q i n ) d a .
B u 
a ’z o l a r
t u x u m d o n d a n a jra la d ig a n g o r m o n l a r t a ’sirida s h u h a y z siklida 
ish tiro k eta d i va u n g a t a ’sir k o ‘rsatadi.
Q iz b o l a n i n g riv ojlanishida quyidagi d a v r la r m u h i m h i s o b ­
lanadi:
• 
c h a q a lo q lik d av ri (1 — 10 k u n );
• 
e m is h y o s h i davri (10 k u n d a n
1 yilgacha);
• 
yosh b o la lik d av ri (1 — 3 yil);
• 
b ir la m c h i b o lalik yoshi (4 — 7 y o sh );
• 
ik k ila m c h i bolalik y o sh i (8 — 11 yosh);
• 
o ‘sm irlik yoshi (1 2 — 15 y o sh );
• 
0
‘sp irin lik yoshi (1 6 — 20 yosh).
K o ‘p o l i m l a r m u o la ja oM kazishda quyidagi tasniflarga a m a l 
qiladilar:
1. 
Q iz b o la n in g o n a q o rn id a g i ta r a q q iy o t davri.
2. 
C h a q a lo q lik davri.
3. „ N e y t r a l " d a v r — 7 y o sh g a c h a .
190

---

4. P r e p u b e r ta l, b a lo g 'a tg a y e tis h d a n oldingi — 7 y o s h d a n
h a y z k o ‘r g u n c h a b o l g a n davr.
5. 
P u b e r t a t d a v r — h a y z k o ‘rish b o s h l a n g a n i d a n
16 
y o s h g a c h a .
6. 0 ‘sm irlik davri — 16 d a n 18 y o sh g a c h a .