M maxsudova muloqot psixologiyasi o'quv qo'llanma toshkent «turon-iqbol» 2006

1.4. Muloqot psixologiyasining maqsadi va vazifalari
O'zbek tiliga davlat maqomi berilganidan keyin davlat va jamiyat 
hayotida birmuncha ijobiy o'zgarishlar yuz berdi, bu borada asosiy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

islohotlar m illiy istiqloldan so‘ ng amalga oshirildi. Ijtim oiy hayotdagi 
katta yutuqlar bilan b ir qatorda, shaxslararo munosabatlarda til odobi, 
nutq madaniyatida buzilishlar davom etmoqda, o‘ zbek tilin in g
musaffoligi, aniq va lo'ndaligi, mantiqiyligi, ohangdorligi va silliqligi 
muloqotda o'z ifodasini topa olmayapti. Natijada uzatilayotgan fikrlami 
idrok qilish qiyinlashmoqda. Muloqot psixologiyasining asosiy maqsadi, 
awalo yoshlarda nutq madaniyatini shakllantirishdir. Shuningdek, 
o‘qitish jarayonida bo'lajak mutaxassislarga muloqot madaniyati, 
muomala odobini singdirish, guruh va jamoalarda o'zaro munosabatlami 
muloqotni shakllantirish orqali yaxshilashdir.
M uloqot psixologiyasining asosiy vazifalari quyidagilarda o'z 
ifodasini topadi:
1) hamkorlikdagi faoliyat jarayonida shaxslararo o'zaro ta’sir va 
muloqot qonuniyatlarini o'rganish;
2) Sharq allomalarining muloqot haqidagi qarashlarini tahlil qilish;
3) o 'q u vch in i faollikka undovchi muomalaviy im koniyatlar 
mavjudligini ta’ kidlab o'tish;
4) o'quvchilarda kasbiy layoqatni faollashtirishga qaratilgan 
muloqotni shakllantirish;
5) shaxslararo munosabatlami muvofiqlashtirishda muloqotning 
ro lini orttirish;
6) o'zaro ta’sir etishning ayrim oqibatlarini hisobga olish.
Bundan tashqari muloqotning inson ijtim o iy hayotida bajaradigan
vazifalari (funksiya) ham mavjud. M uloqot funksiyalari xilm a-xil 
bo'lib, eng keng tarqalgan tasnifga ko'ra ular quyidagilardan iborat: 
(B.F. Lomov ta k lif etgan tasnif):
l.Informatsion-kommunikativ funksiya — axborot almashinuvini 
ta’ minlash vazifasi. Axborot almashinuvi turli belgilar, tizimlar orqali 
amalga oshiriladi. Odatda verbal (unda belgilar tizimi sifatida nutq ishlatiladi) 
va noverbal (unda nolisoniy belgilar tizim i ishlatiladi) kommunikatsiya 
farqlanadi. Noverbal kommunikatsiya bir necha shakldan iborat:
— kinetika (imo-ishora, mimika, pantomimika);
— paralingvistika (ovoz lokalizatsiyalari, pauzalar);
— proksemika (masofa va vaqt me’yorlari);
— vizual aloqa (ko'zlar orqali aloqa);
— takesika (jismoniy aloqa).
Ba’zida muloqotdagi individlaming hidlari ham o'ziga xos belgilar 
tizim i sifatida baholanadi.
2. 
Regulatsion-kommunikativ funksiya — suhbatdoshlar xulq- 
atvorining regulatsiya qilinishi (boshqarilishi)ni ta’minlash vazifasi. Kishilar 
muloqot jarayonida verbal, jismoniy, noverbal yo'llar bilan bir-birining 
motivlariga, maqsadlariga, qaror qabul qilishiga ta’sir o'tkazishi, biror
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

harakatga undashi va harakatini nazorat qilishi, bir-birining xulq-atvoriga 
stimullashtiruvchi va korreksiyalovchi tarzda ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
3.Affektiv-kommunikativ funksiya — inson emotsional sohasining 
regulatsiya (boshqarish) qilinishini ta’minlash vazifasi. Muloqot inson 
emotsional holatlarining eng muhim determinantasidir. Chunki tu rli- 
tuman emotsional holatlar muloqot jarayonida paydo bo'ladi va o'zgaradi.
L. A. Karpenko ta klif etgan tasnifga ko'ra muloqotning quyidagi 
vazifalari ajratiladi:
— aloqa o'rnatish vazifasi — suhbatdoshni aloqaga kirishish uchun 
tayyorlash;
— informatsion vazifa — suhbatdosh bilan muayyan ma’ lumotlar, 
fikrlar va rejalami almashish;
— faoliyatga undash — suhbatdoshni biror harakatni bajarishga 
stimullashtirish (rag'batlantirish);
— koordinatsion vazifa — suhbatdosh bilan ham korlikdagi 
faoliyatni tashkil etish va uni amalga oshirishdagi harakatlarni 
muvofiqlashtirish;
— tushunishni ta’minlash vazifasi — suhbatdoshning fikrla ri va 
hissiyotlarini tushunish;
— amotiv vazifa — suhbatdoshda muayyan hissiyotlami uyg'otish 
hamda ularni o'zgartirish;
— munosabat o'rnatish vazifasi — munosabatlar tizimidagi shaxsiy 
o 'rin n i, mavqeni aniqlash;
— ta’sir ko'rsatish vazifasi — suhbatdoshning xulq-atvori, shaxsiy 
xususiyatlari, maqsadlarini o'zgartirish.
Demak, muloqot murakkab polifunksional ya’ni ko'p vazifali 
hodisadir.
Biz bo'lajak mutaxassislarda quyidagi muomala xususiyatlarini 
shakllantirishimiz zarur:
— muomala madaniyatining nazariy asoslari;
— shaxslararo munosabatlar qonuniyatlari;
— pedagogik muloqotning qonuniyatlari;
— oilada, guruh va jamoalarda muloqotga qo'yiladigan asosiy 
talablar haqida tasawurga ega bo'lish;
— shaxsda muloqot shakllanishini o'rganish;
— muomala madaniyatini barcha guruh va jamoalarda shakllantirish;
— shaxslararo munosabatlarda muloqotning ahamiyatini kuzatish;
— muloqot xossalarini bilish va qo'Ilay olish;
— guruhlarda m uloqotni shakllantirish metodikalarini o'tkazish;
— oilada muloqot madaniyati, muloqot xossalaridan boxabar bo'lish;
— muloqot madaniyatini shakllantirish maqsadida psixologik 
maslahatlar tashkil etish yuzasidan ko'nikmalar hosil qilish.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---