T ƏHSİ L nazi rli Yİ G
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- EL03 0032 Qrifli n əşr 032.06.06.2012
- ÖN SÖZ
- V ətəndi
- V ətənimə dəyməsin
- Pirsultanlının elmi-n əzəri ideyası
|
AZ ƏRBAYCAN RESPUBLİ KASI T ƏHSİ L NAZİ RLİ Yİ G ƏNCƏ DÖVLƏ T UNİ VERSİ TETİ Abbas S əmədov Filologiya v ə pedaqoji elmləri doktoru, professor F İLOLOGİYA ELMLƏRİ DOKTORU, PROFESSOR SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLININ ELMİ-NƏZƏRİ İDEYASI
əncə Dövlət Universitetinin Elmi Şurasının 30 may 2012-ci il tarixli q ərarı ilə nəşr olunur Bakı, “Azərnəşr”- 2012 2 Elmi redaktor: Qara Namazov, Bakı Dövlət Universitetinin Mir C əlal Paşayev adına Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının müdiri, filologiya elml əri doktoru, professor. R əyçi: Sadıq Şükürov, Filologiya elml əri doktoru, G əncə Dövlət Universitetinin professoru. Professor Abbas S ə m ə dov
ə ri doktoru, professor S ədnik Paşa Pirsultanlının elmi-n ə z əri ideyası.
Az ərbaycan ədəbiyyatı tarixində görkəmli folklorşünas alim, iste- dadlı şair, məsuliyyətli publisist, mahir pedaqoq, əməkdar müəllim, əmək v eteranı, qabaqcıl təhsil işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor S ədnik Paşa Pirsultanlı yetmişdən artıq kitabın, dərsliyin, dərs vəsaitinin, üç yüzd ən artıq elmi və metodik məqalənin müəllifidir. Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının ədəbi irsində elmi-nəzəri ideyası çox zəngin və təlim- t ərbiyəvi mahiyyətli, yüksək əxlaqi keyfiyyətlidir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının elmi-nəzəri ideyası ümum- milli liderimiz Heyd ər Əliyevin Azərbaycançılıq ideyasından bəhrə- l ənmiş, onun əsasında formalaşıb inkişaf etmiş və bu kitab vasitə- sil ə oxuculara hədiyyə verilir və müəllifə parlaq uğurlar qazan- dırılır. EL03 0032 Qrifli n əşr 032.06.06.2012 3
ÖN SÖZ Az ərbaycan xalqının bədii söz sənəti onun tarixi q ədər qədimdir. Azərbaycan şifahi xalq yaradıcılığı, Azərbaycan folkloru Azərbaycan xalqının, Azərbaycan dilinin yarandığı gündən meydana g əlmiş, yüzilliklər boyu nəsildən-nəsilə keç ərək inkişaf etmiş, zənginləşmiş, müasir müst əqil dövrümüzə gəlib çatmışdır. Az ərbaycan xalqı istək və arzularını şifahi yaradıcılığında, yəni folklorunda bildirmiş, poetik şəkildə ifadə etmişdir. “Folklor” istilahını 1846-cı ildə ingilis tarixçisi Vilyam Toms işlətmiş və mərasim nəğ- m ələrini toplayıb nəşr etdirməyin əhəmiyyətini göst ərmişdir. “Folklor” sözünün hərfi mənası xalq biliyi, xalq hikm əti deməkdir. Ümummilli liderimiz Heyd ər Əliyev şifahi xalq ədəbiyyatını Azərbaycan xalqının milli ədə- biyyatının əsas və ayrılmaz tərkib hissəsi, həm də ədəbiyyatın başlanğıcı adlandırır. Az ərbaycan xalqının şifahi xalq ədəbiyyatı, folkloru xalqın danışıq dilinin incəliklərini poetik şəkildə ifadə edən zəngin xəzinədir. Şifahi xalq yaradıcılığı, folklor söz sənətinin başlanğıcıdır, xalqın hafizəsində yaşayan misilsiz dəryadır. 4 Ulu önd ərimiz Heydər Əliyev qədim və z əngin tarixə malik Azərbaycan xalqını yaşadan v ə müasir dövrümüzə gətirib çıxardan ədəbiyyatı yüks ək qiymətləndirir və deyir: “Çox əsrlik tariximizdə xalqımızı yaşadan, qoruyan v ə bugünkü günlərə gətirib çıxaran amill ərdən biri, ola bilər ki, ən əsası bizim m ədəniyyətimiz, ədəbiyyatımız, deməli, şairləri- miz, yazıçılarımızdır. Az ərbaycan xalqı tarix boyu insan həyatının bütün sah ələrində öz istedadını, biliyini, bacarı- ğını göstərmiş, elmi ixtiraları, qəhrəmanlıq nümun
ələri, böyük tarixi-memarlıq abidələri və b ədii əsərləri, musiqisi ilə parlaq səhifələr yaz- mışdır. Bunların arasında şairlərimizin, yazıçı- larımızın xidməti və tariximizin yaranmasında, saxlanmasında onların əsərlərinin qiyməti çox böyükdür”. Tarixi m ənbələr aydın göstərir və təsdiq edir ki, Az ərbaycan xalqı fitrətən şair xalq olmuş, müq əddəs ana laylasından başlamış şeirlə qida- lanmış, şifahi poeziya Azərbaycan xalqı üçün gün
əş, hava və su qədər zəruri olmuşdur. Az ərbaycan xalqına şifahi xalq yaradıcılığı, folklor (xalq biliyi, xalq hikm əti) həmişə əsas qüvv ə vermiş, onun qəlbini pərvazlandırmış, ona parlaq inam v ə ümid vermişdir. Azərbaycan tor- 5 pa ğının barı şeirlə, musiqi ilə toplanır. Zəh- m ətkeşlərin əməyini şeir, nəğmə yüngülləşdirir, ona şərəfli təkan verir. Azərbaycan folkloru ideya m
əzmunu, ictimai əhəmiyyəti, təlim- t ərbiyəvi və bədii-estetik mahiyyəti ilə gənc n əslə yüksək əxlaqi keyfiyyətlər aşılayır. Ulu önd ərimiz Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının qədim dövrdən ədəbiyyata dərin məhəb- b ət bəslədiyini, onu öyrəndiyini yüksək qiymət- l əndirmiş və yazmışdır: “Bizim xalqımız ən qədim zamanlardan ədəbiyyatla, ədəbiyyat nümunələri ilə tanınıbdır. Xalqımızın tarixində ədəbiyyat qədim dövrlərdən öz yerini tutubdur v ə inkişafında çox böyük rol oynayıbdır”. M əlumdur ki, dahiləri, tarixi şəxsiyyətləri dövr, zaman yetişdirir. Heydər Əliyev ümum- b əşəri duyğulara sədaqətlə xidmət edən, parlaq düha, yetkin kamal, d ərin zəka sahibidir, əvəzsiz, t əkrarolunmaz tarixi şəxsiyyətdir, dünya şöhrətli siyas ətçidir. B əşəriyyət tarixində Heydər Əliyev ucalığı v ə parlaq zirvəsi ona ümumxalq məhəbbəti qazandırmış, onun bəşər nəslinin zinəti, böyük nailiyy
əti və qızıl fondu olduğunu təsdiqləmişdir. Görk
əmli folklorşünas, filologiya elmlər doktoru, professor S ədnik Paşa Pirsultanlı elmi-
6 n əzəri ideyasında həmişəyaşar, dahi Heydər Əliyevin zəngin azərbaycançılıq ideyasından b əhrələnmiş, ondan ilham almış, dərin məzmunlu v ə parlaq ideyalı əsərlər yazıb oxuculara hədiyyə vermişdir. Polşa prezidenti Aleksandr Kvas Nevski demişdir: “Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan dövl
ətinin rəhbəri olmaqla yanaşı, həm də zəma- n əmizin görkəmli liderlərindən biridir”. Türkiy ə Böyük Millət Məclisinin millət v əkili Aysel Köksoy iftixarla yazmışdır: “Türki- y əlilərin Atatürk kimi lideri vardır, azərbay- canlılar da xoşbəxtdirlər ki, onlar Heydər Əliyev kimi bir liderin ətrafında sıx birləşmişlər. Məhz buna gör
ə də həm türkiyəlilər, həm də azər- baycanlılar öz talelərinə minnətdar olma- lıdırlar”. Az ərbaycan xalqının ulu öndəri Heydər Əliyevin fikir dünyası Azərbaycan xalqının bu günün
ə, sabahına aydın yol göstərən mayaq olduğuna görə professor Sədnik Paşa Pirsultanlı ondan öyr ənməyi, ilham almağı və gözəl sənət incil əri yaratmağı özünə şərəf bilmiş, bu yolda parlaq uğurlar qazanmışdır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının yazıb çap etdirdiyi yetmişdən artıq kitabı ulu öndərimiz Heyd ər Əliyev dünyasının şərəfli və səmərəli 7 t əsirinin bəhrəsidir. Görkəmli şair Əli Tudə on iki b
ənddən ibarət “Azərbaycan” adlı qoşma- sında Azərbaycanı poetik dillə tərənnüm edir və yazır: “Azərbaycan bir qaladır”, “Azərbaycan bir anadır, süfrədir, ocaqdır, xalıdır, zəmidir, dəniz- dir, gülşəndir, nəğmədir, dastandır, dünyadır”:
Az ərbaycan bir anadır, H ər övladı bir qürur. Alovların içində də, Uğur qazanmış, uğur!
Az
H ər alovu bir bayraq. Hüsnün ə əl uzadanı, Yandırıb yaxır ancaq!
Görk əmli folklorşünas, fitri istedadlı şair, m əsuliyyətli jurnalist, görkəmli maarif xadimi, mahir pedaqoq, filologiya elml ər doktoru, pro- fessor S ədnik Paşa Pirsultanlı humanist, vətən- p ərvər, əməksevər, tələbkar, qayğıkeş, vətən və xalq eşqi ilə folklor toplayan, tədqiqat əsərləri, monoqrafiyalar, d ərsliklər, dərs vəsaitləri yazıb çap etdir ən müdrik tarixi şəxsiyyətdir. Görk
əmli alim, mahir pedaqoq, şair, iste- dadlı folklorşünas, professor Sədnik Paşa Pirsul- 8 tanlı (Paşayev Sədnik Xəlil oğlu) 1929-cu ildə Daşkəsən rayonunun Qazaxyolçular kəndində anadan olmuşdur. S ədnik Paşa Pirsultanlının nəslinin ilk mən- şəyi Gəncədən başqa, Türkiyənin Sivası, Güney Az ərbaycanın Pirsultan kəndi və Qazax rayo- nunun Kosalar k əndi ilə sıx əlaqəlidir. S ədnik Paşa Pirsultanlı Dəstəfur internat m əktəbini 1949-cu ildə qurtarıb, 1950-ci ildə G əncə Dövlət Universitetinin Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fakültəsinə qəbul olub, 1954-cü ildə fakült
əni yüksək qiymətlərlə bitirmiş, institutun elmi şurası asbiranturaya daxil olmaq üçün t əqdimat vermişdir. S ədnik Paşa Pirsultanlı 1955-ci ildən 1970- ci il ə qədər Daşkəsən rayonunda “Yeni Daş- k əsən”, Goranboy rayonunda (rayonlararası) “Mübariz”, K əlbəcər rayonunda “Yenilik” adlı q əzetlərin redaktoru, “Kirovabad kommunisti” q əzetində isə məsul katib vəzifəsində səmərəli işləmiş, həmişə mükafatlandırılmışdır. S ədnik Paşa Pirsultanlı rayon qəzetlərinin redaktoru v əzifəsində işləməklə kifayətlənmə- miş, həmişə arxivlərdə, Əlyazmaları İnstitutunda, dövl
ət və şəxsi kitabxanalarda çox səmərəli ax- tarışlar aparmış, elmi-nəzəri və pedaqoji-metodik 9 materialları toplamış, tədqiqat əsərləri yazmaq üçün hazırlamışdır. S ədnik Paşa Pirsultanlının bu materialları toplamaqda əsas məqsədi dissertasiya yazmaq, professor s əviyyəsinə yüksəlmək olmuşdur. Xoşbəxtlikdən səmərəli tədqiqatçı və məsu- liyy
ətli publisist Sədnik Paşa Pirsultanlı bu mü- q əddəs arzusuna çatmış, filologiya elmləri doktoru, professor s əviyyəsinə yüksəlmiş, faydalı elmi-t ədqiqat əsərləri yazıb çap etdirmiş, oxu- cuların mütaliəsinə verib parlaq uğurlar qazan- mış, yalnız Azərbaycanda deyil, Türk dünyasın- da, Yaxın və Orta Şərqdə görkəmli folklorşünas alim kimi tanınmış, sevilmiş, dərin hörmət qazan mışdır. S ədnik Paşa Pirsultanlı 1970-ci ildən Gəncə Dövl ət Universitetində pedaqoji fəaliyyətə başla- mışdır. Hazırda universitetin professorudur. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Azərbay- can Jurnalistl ər Birliyinin (1960), Aşıqlar Bir- liyinin (1989), Yazıçılar Birliyinin (2004), Yeni Az ərbaycan Partiyasının (2003) üzvüdür. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı yüzlərlə elmi-n əzəri, pedaqoji-metodik məqalənin və yetmiş kitabın müəllifidir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı “Əmək ve- te ranı” (1988), “Əməkdar mədəniyyət işçisi” 10
(1992), “Qabaqcıl təhsil işçisi” (2007), “Əmək- dar mü
əllim” adına layiq görülmüş, “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilmişdir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı “Yurddan s əslər” jurnalının və “Xalq ozanı” qəzetinin təsis- çisi v ə redaktorudur. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı humanist, v ətənpərvər, əməksevər, tələbkar və qayğıkeş, müdrik v ə gözəl insandır. Onun “Vətəndi” və “V ətənimə dəyməsin” adlı poetik kəlamları fikri- mizi t əsdiqləyir. Buna görə də hər iki şeiri oxucuların mütaliəsinə veririk:
V ətəndi
Bir çiç ək də vətəndi, Bir l
əçək də vətəndi, Bir budaq da v ətəndi, Bir yarpaq da v ətəndi. Bir topa gül v ətəndi, Bir yuva da v ətəndi, Bir koma da v ətəndi.
Qurban olum, Bir yanı Dərbənd vətənə. 11
Qurban olum, Bir yanı qürbət vətənə. Qurban olum, T əbrizimə, Göyçəmə, Q əlbim büründü qəmə, Bir q əmim də vətəndi, Ür əyim də vətəndi.
V ətənimə dəyməsin
Düşmənin mərmisi, güll əsi,
Qoy m ənə dəysin, V ətənimə dəyməsin. Analar S
ədnik adlı oğulu, bir d ə doğar. V ətəni heç k əs doğa bilməz. V ətənim
salamat olsa, özümün olsa, heç k əs məni
12
boğa bilməz. Əsil türkəm,
əcdadım doğulan yerdi m
ənim Vətənim. Tör
əmə türk olsaydım,
harda olsa yaşardım, V ətəndən uzaqlaşardım. Yox, yox, birc ə günüm V ətənsiz olmasın. Ancaq bu torpağın Günəşi m əni qızdırar, m əni yaşadar, m əni mənə oxşadar. Analar
S ədnik adlı oğlu, Bir d ə doğar, V ətəni
heç k əs doğa bilməz. “Filologiya elml əri doktoru, professor S ədnik Paşa Pirsultanlının elmi-nəzəri ideyası” kitabı on dörd fəsildən ibarət, tarixilik, elmilik, müasirlik, pedaqoji v ə metodik prinsiplər əsa- sında yazılmış, ümummilli liderimiz Heydər 13
Əliyevin Azərbaycançılıq ideyası rəhbər tutul- m uş, ondan səmərəli istifadə olunmuşdur. Bu monoqrafiyada filologiya elml əri dok-
toru, professor S ədnik Paşa Pirsultanlının gör- k əmli və əməksevər folklorşünas tədqiqatçı ol- duğu, zəngin Azərbaycan folklorunu çox diqqətlə araşdırdığı və yetmişdən artıq kitab yazıb çap etdirdiyi v ə oxuculara ərməğan verib parlaq uğurlar qazandığı göstərilir. Şübhəsiz ki, görkəmli folklorşünas alimin z əngin yaradıcılıq yolunu, xüsusilə elmi-nəzəri az ərbaycançılıq ideyasını bir monoqrafiyada ətraflı təhlil etmək mümkün deyildir. Ola bil
ər ki, ilk təşəbbüs olan bu kitabda mü əyyən çatışmayan cəhətlər olsun. Buna görə d ə oxuculara dərin minnətdarlığımızı bildirir, onlara uzun ömür, şərəfli fəaliyyətlərində parlaq uğurlar arzulayırıq ki, ədəbi-tənqidi qeydlərini, arzu v ə istəklərini bizə yazsınlar, bizdən kömək- l ərini qətiyyən əsirgəməsinlər.
14
I FƏSİL Filologiya elml əri doktoru, professor S ədnik Paşa Pirsultanlının elmi-n əzəri ideyası M ənalı ömrünün qırx ildən artıq müddətini Az ərbaycan folklorunun toplanması, nəşri və təd- qiqi probleml ərinə həsr etmiş professor Sədnik Paşayev Türk dünyasının çox gözəl tanıdığı və s əmimi hörmət bəslədiyi görkəmli folklorşünas alimdir. Az ərbaycan folklorşünaslığında əsatir və əfsanələrin bir küll halında toplanması, nəşri və t ədqiqi sahəsində, həm də Azərbaycan aşıq yara- dıcılığı haqqında dərin məzmunlu, tərbiyəvi mahiyy
ətli, parlaq ideyalı, faydalı kitablar yazıb n əşr etdirməkdə professor Sədnik Paşa Pirsul- tanlının şərəfli fəaliyyəti təqdirə layiqdir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Gəncə şəhərində “Çeşmə” folklor teatrını yaratmış, “Ozan” v ə “Bulaq” verilişlərində xalq mahnıla- 15
rına yeni həyat vermiş, xalqa şərəfli xidmət et- m əyin carçısı olmuşdur. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Gəncə şəhərində “Çeşmə” folklor teatrını və “Ozan aşıq muzeyi”ni yaratdığına, yəni aşıq yaradıcılığının inkişafı sahəsində xidmətlərinə görə Respubli- kanın əməkdar mədəniyyət işçisi adına layiq görülmüşdür. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının folk- lorşünas alim kimi səmərəli əməyini elm və sənət adam ları yüksək qiymətləndirirlər. Onun əsər- l ərini mütəxəssis tənqidçilər, elm və mədəniyyət xadiml əri dövrü mətbuatda yüksək qiymət- l əndirir, ona şərəfli fəaliyyətində parlaq uğurlar arzulayırlar. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlıya xarici ölk
ələrdən, Türkiyədən, Qazaxıstandan və Orta Asiyadan, Dağıstandan, qonşu ölkələrdən həmişə m əktublar göndərilmiş və göndərilir. Onun kitab- larını istəyirlər və yaradıcılığına səmərəli müna- sib
ət bildirirlər. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı müstəqil Respublikamızın hüdudlarından kənarda olan elm v ə mədəniyyət, sənət və incəsənət, maarif və t əhsil xadimləri, mütəxəssislər, gözəl tarixi şəx- siyy ətlər, şairlər, nasirlər, tərcüməçilər, pub- lisistl ər, ümumiyyətlə, ziyalılarla səmimi əlaqə 16
saxlayır, onlarla görüşür, qarşılıqlı münasibət- l ərini bildirir. H əmin görkəmli şəxsiyyətlər də professor S ədnik Paşa Pirsultanlı haqqında xeyirxah müna- sib ətlərini, arzu və istəklərini yazır, ona uzun ömür, cansağlığı və parlaq uğurlar arzulayırlar. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının yaradı- cılığının, əsərlərinin əsasən vətənə və xalqa, azad lığa, xoşbəxtliyə, xalqlar dostluğuna, sülhə, mehribanlığa, ağsaqqallara, ağbirçəklərə, ana- lara, övladlara, g ələcəyin şərəfli qurucuları olan g ənc nəslə dərin sevgi və məhəbbət təşkil edir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının elmi- n əzəri ideyası çox dərin məzmunlu, təlim-tərbi- y əvi mahiyyətli, bədii-estetik və yüksək insani keyfiyy ətlərlə zəngindir, rəngarəngdir, misilsiz elmi-n əzəri ideya salnaməsidir. Ümumiyy ətlə, professor Sədnik Paşa Pirsul- tanl ının məqalələri, əsərləri, monoqrafiyaları, t ədqiqat kitabları, çıxışları, nitqləri, müsahibə- l ərinin və tövsiyyələrinin məzmunu, ideyası qiym ətli əxlaqi keyfiyyətlər çələngi, maraqlı və faydalı ideya mənbəyidir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının ilk ki- tabı “Lalə” (Aşıq Bəsti) 1969-cu ildə Bakıda nəşr olunmuşdur. Onun Aşıq Bəstinin ədəbi ictimaiy- y ətə məlum olmayan əsərlərini “Lalə” adı ilə 17
“G ənclik” nəşriyyatında çap etdirib oxuculara h ədiyyə verməsi folklor aləmində cəsarətli və parlaq uğurlarının nəticəsi olmuş, ona dərin hör- m ət qazandırmış, onu məsuliyətli folklorşünas kimi tanıtmışdır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının “Yaşa- yan
əfsanələr” (1973), “Xəstə Qasım” (1975), “Yurdumuzun əfsanələri” (1976), “Nizami və folklor” (1976), “Yanardağ əfsanələri” (1978) adlı kitabları görkəmli mütəfəkkir alimlər M.H.T
əhmasib, H.Araslı, Qara Namazov, P.Əfəndiyev və başqaları tərəfindən yüksək qiym ətləndirilmiş, ciddi axtarışların və səmərəli t ədqiqatın nəticəsi olduğu göstərilmişdir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının “Ağda- banlı Qurban və müasirləri” adlı elmi əsəri tarixilik, müasirlik v ə elmilik prinsipləri əsasında yazılmış, ətraflı elmi-nəzəri təhlil aparılmışdır. Folklorşünas Sədnik Paşa Pirsultanlı 1970- ci ild
ə “Ağdabanlı Qurban və onun müasirləri” mövzusunda namiz ədlik, 1990-cı ildə “Azərbay- can xalq əfsanələri və onun tədqiqi problemləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş, filologiya elmləri doktoru adını almış, 1992-ci ild ə professor elmi adına layiq görül- müşdür.
18
Folklorşünas Sədnik Paşanın professor s əviyyəsinə yüksəlməsi oxucuların qəlbini pər- vazlandırmış, ona parlaq uğurlar qazandırmışdır. Əmək və müharibə veteranı, “Əməkdar m ədəniyyət işçisi”, “Elm tədrisi”, “Fəxri ziyalı” diplomları laureatı Sədnik Paşa Pirsultanlı doq- quz d
ərsliyin, on şeir kitabının, beş dərs vəsa- itinin mü əllifidir. O, Türkiyədə nəşr edilən “Dost-dost” v ə “Milli folklor” jurnallarının Az ərbaycan təmsilçisidir. Professor S ədnik Paşayev Xəlil oğlunun ulu əcdadı şair-aşıq Pirsultan Abdalın nəsil-soyudur. M əhz buna görə də istedadlı şair və folklorşünas, S ədnik Paşayevin zəngin mənəviyyatlı ömür-gün yoldaşı Səfurə xanım “Pirsultanlı” təxəllüsünü seçmiş, haqlı olaraq Səfurə xanım Pirsultanlı yazmışdır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının folk- lorşünaslıq fəaliyyətinə parlaq uğurlar işığını m ərhum şair, xalq yaradıcılığının kamil bilicisi kimi şöhrət qazanan, üç oğul, üç qız anası Səfurə xanım Pirsultanlı yandırmışdır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Ağrı- dağ, Şahdağ, Uludağ, Babadağ, Göyçə, Borçalı, Qazax, D
ərəçiçək, Dərələyəz, Zəngibasar maha- lını, Təbriz, İstanbul, İzmir və s. cənnət mə- kanlarını qarış-qarış gəzmiş, xalq yaradıcılığının
19
nadir nümun ələrini toplamış, sinədəftərinə, könül zirv ələrinə cilalamış, diqqətlə nəzərdən keçirib t ədqiq etmiş, faydalı kitablar çap etdirmiş, oxucuların mütaliəsinə hədiyyə vermiş, dünyada fitri istedadlı folklorşünas kimi tanınıb sevilmişdir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı səmərəli f əaliyyəti ilə parlaq uğurlar qazanmış və müasir müst əqillik dövrümüzdə də qazanır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının “Azər- baycan folkloru v ə aşıq yaradıcılığı”, “Ozan-aşıq yaradıcılığının nəzəri məsələləri”, iki cilddən ibar
ət “Ozan-aşıq yaradıcılığına dair araşdır- malar”, “Ağdabanlı şair Qurban”, “Azərbaycan eposunun əfsanə qaynaqları”, “Xalqın söz mirvaril əri”, “Lətifələr”, “Tapmacaların inkişafı” v ə s. kitabları Azərbaycan folklor xəzinəsini z ənginləşdirən sənət inciləridir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının zəngin elmi-n əzəri, pedaqoji-metodik və ədəbi irsi Azər- baycan ədəbiyyatının nadir incisidir, gənc nəslin dünyagörüşünü, bilik dairəsini, əxlaqi-estetik zövqünü z ənginləşdirən xəzinədir. Bu xəzinəni yaratmağa gənc yaşlarından başlayan Sədnik Paşa on beş yaşında yazdığı ilk şeiri oxuculara h ədiyyə verməyi faydalı bilirik: 20
Daşkəsəni görən könül, F ərəhlənir, coşa gəlir. At keçm əzdi bu yerlərdən, Avtomaşın qoşa gəlir.
Professor S ədnik Paşa bu dövrdən sazla- sözl
ə maraqlanır, poeziyanı, musiqini sevir, onun vurğunu olur. Qədim və zəngin Azərbaycan poe- ziyası professor Sədnik Paşa Pirsultanlını cavan- lığından ilhamlandırır. Onun ana n ənəsi Leyli qarının çəkdiyi baya- tılar, dayısı Əbdülkərimin düzüb-qoşduğu qoş- malar, g
əraylılar qəlbini pərvazlandırır, xalq yaradıcılığının vurğunu olmağa təkan verir. G əncəbasar aşıq məktəbinin inkişafında Xoşbulaq yaylağı məşhur xalq sənətkarlarının dayancaq m əskanı, şer-sənət yurdu olmuşdur. Aşıq Ələsgər iftixarla demişdir:
H
Xoşbulaq yaylağı xoş tamaşadı. Arsız aşıq elsiz niyə yaşadı? Ölsün Ələsgərtək qulların dağlar.
Aşıq Ələsgər dağlara baxıb sarsılmış, nan- kor erm ənilər, ziyankar erməni daşnakları qırğın 21
salmış, talançılıq etmişdir. Buna görə də Aşıq Ələsgər 1905-ci ildə deyir:
Hanı bu dağlarda yaylayan ellər? Gör əndə gözümdən car oldu sellər... Seyr etmir köksünd ə türfə gözəllər, Sancılmır buxağa güllərin dağlar!
Göz əllər çeşməndən götürmür abı, Dad ver
ə dahanda kövsər şərabı. Xaçp
ərəstlə düşdü pund inqilabı, Onunçün bağlandı yolların, dağlar!
K
Üstün ə nur yağsın, ay dəli Qoşqar! Yayın ortasında yağdırırsan qar, S əf çəkib üstündə Sərdarın, dağlar! Az ərbaycan şifahi və yazılı ədəbiyyatını öyr ənən Sədnik Paşa jurnalist, şair, folklorşünas kimi s əmərəli fəaliyyət göstərməyə başlayır. O, “Ağdabanlı Qurban və müasirləri” adlı elmi- t ədqiqat üzərində işləyərkən onun müasirləri Aşıq Ələsgər, sənətkar Abdulla, Növrəs İman, Aşıq Bəsti kimi sənətkarların yaradıcılığı ilə ətraflı tanış olmuşdur.
22
S ədnik Paşa Pirsultanlının Göyçə mahalına s əfərləri onun parlaq zəkasını zənginləşdirmiş, aşıq poeziyasını və əfsanələri öyrənməyə baş- lamış, bu zəngin ədəbi-bədii mənbə onda dərin maraq oyatmışdır. S ədnik Paşa “Bir əfsanənin izi ilə” (1976), “D ədə Qorqud dastanı və xalq əfsanələri” (1982), “D əli Domrul boyu və xalq əfsanələri” (1985), “S əməd Vurğun və xalq əfsanələri” (1982), “Əsli-Kərəm” dastanı və xalq əfsanələri” (!983) adlı məqalələr yazıb dövrü mətbuatda çap etdirir. Bu m
əqalələr dərin məzmuna və tərbiyəvi mahiyy
ətə malik sənət inciləridir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı yalnız Az ərbaycanda deyil, bir sıra ölkələrdə çox mə- nalı səfərlərdə olmuş və bu yerlərə səyahət edib g əzdiyi zaman yazmışdır: M ənim Təbriz həsrətim var, Üstünd ən keçimmi, Araz? Ayrılığın göz yaşısan, Suyundan içimmi, Araz?
S
münasib ətlərini “Əylən durnam”, “Ay ana bül- bül”, “Did ərgin demə”, “Köçkün durnalar” və.s. 23
şerlərində əks etdirir, indiki tarixi hadisələri inan
dırıcı verir. Ona görə ki, onun alovlu qəlbin- d ə vətən həsrəti, ana torpaq sevgisi, xalq mə- h əbbəti çox qüvvətlidir. S ədnik Paşa Pirsultanlının “Sevincim, kə- d ərim” silsiləsindən yazdığı “İnciçiçəyim”, “Sən- siz”, “Gözl əyir”, “Xoş gəldin”, “Pünhan-pün- han”, “Qoşa yarpaq”, “Bənövşə”, “Dağların”, “Yuxuya h əsrət” və s. şerləri sevimli həyat yol- daşı, folklorşünas Səfurə xanım Pirsultanlıya h əsr edilmişdir: Gündüzl
ər gözümdə, xəyalımdasan, Gec
ələr qəribəm, qəribəm sənsiz. Yuxum yox, yuxuma g ələsən gülüm, Gec
ələr qəribəm, qəribəm sənsiz.
Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı zəngin m ənəviyyatlı, incə və ülvi keyfiyyətli ömür-gün yoldaşı Səfurə xanımı alovlu qəlbində əbədi ya- şadır. Ona görə də Səfurə xanım haqqında poetik s ənət inciləri yaratmağı özünə şərəf bilir. S ədnik Paşa Pirsultanlının 1996-cı ildə nəşr olunan “İnciçiçəyim” adlı şeirlər kitabı həqiqi m ənada amansız fələyin vaxtsız apardığı Səfurə xanımın mənalı ömrünün poetik çələngidir. 24
Bu kitabda mü əllifin elmi-nəzəri ideyasının poetik ifad əsi bədii lövhələrlə çox təsirli ifadə- sini tapır. Onun şeir dünyası məzmunlu, mənalı v ə müdrikdir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının “Tale ulduzu”, “Mayaklar”, “Dağlar qızı”, “Murov dağının ətəklərində”, “Gülüstanda bir gün”, “Dağda dəryaça”, “Yazılmamış kitab”, “Günəşə doğru” oçerklər kitabını ictimai həyat və təbiət hadis ələri ilə vəhdətdə yazmış, oxucuya gözəl əxlaqi keyfiyyətlər aşılamışdır. S ədnik Paşanın “Ədəbiyyat və incəsənət” q əzetinin 1955-ci il 2 sentyabr tarixli nömrəsində verdiyi “Aşıq havalarını diqqətlə toplamalı” adlı m əqaləsi çox ciddi təsir edir, saz havalarının kütl əvi şəkildə lentə köçürülməsi göstərilir. S ədnik Paşa aşıq şerinin bir növü sayılan divanisinin yazılı şerimizin qəzəl janrından törə- diyini v
ə aşıq poeziyasında əbədi yer tutmasını düzgün göst ərmişdir. T ədqiqatçı professor, Sədnik Paşa Pirsul- tanlı “Ağdabanlı Qurban və Göyçə mühiti” adlı m əqaləsində Göyçə aşıq məktəbinin və Kəlbəcər aşıq mühitinin tarixini mənbələr əsasında şərh edir v
ə yazır: “Göyçə aşıqlarının inkişafı Aşıq Ələsgərlə bağlı olduğu kimi, Kəlbəcər aşıqla- rının, el şairlərinin yetişməsi də Ağdabanlı Qur-
25
ba nın adı ilə bağlıdır. O, Kəlbəcərə qayıdandan sonra “Qur ban bulağı” məclisini yaradır. M əclisdə şeir oxuyub müzakirə edirlər. Klassikl ərin əsərlərindən parçaları oxuyub qulaq asırlar. Ağdabanlı Qurban, Aşıq Ələsgər, Aşıq B əsti və Usta Abdulla bu məclisin ilk iştirakçıları olmuşlar” 1 . Bu zaman K əlbəcərdəki “Qurban bulağı” m əclisi ilə paralel Şəmkirdə də “Dilqəm bulağı” m əclisi səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Bu məc- lis Şəmkirli Hüseynin təşəbbüsü ilə yara- dılmışdır. M əclisdə Qaracəmirli Qasım, Molla Əhməd, Uğurlu oğlu Cəfər, Dəmirçi Məcnun, Aşıq Ço- ban, Seyf əli Pənah və başqa istedadlı sənətkarlar f əal iştirak etmişlər. “Qurban bulağı” məclisində Aşıq Ələsgərin oğlu Talıb, qardaşı oğlanları Nəcəf, İman, kürə- k əni Qurban, Ağdabanlı Qurbanın oğlu Şəmşir f əal iştirak etmiş, tanınıb hörmət qazanmışdır. “Dilq əm bulağı” məclisində Aşıq Çoban, Morullu Teymur v ə başqa sənətkarlar toplanıb f əaliyyət göstərmişlər. S ədnik müəllim mənalı fəaliyyətində nankor erm ənilərə həmişə nifrət yağdırmışdır. 1 “Kirovabad kommunisti”, 6 aprel, 1967-ci il. 26
1918-ci ild ə erməni daşnaklarının törət- dikl əri cinayətlər nəticəsində Göyçə mahalından bir çox ail ələr Kəlbəcərdə məskunlaşmışlar. Aşıq Ələsgərin ailəsi də Kəlbəcərə köçür, Qalaboy- nun
da yurd salıb yaşayır. Aşıq Ələsgər də dəyirmançılıqla məşğul olur. Bu ərazi Aşiq Ələsgərin qadını Anaxanımın doğulduğu Yanşaq kəndinin yaxınlığındadır. Hər iki m
əclis arasında Aşıq Ələsgərlə Şəmkirli Hüseyn s
əmimi dostluq yaradır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı yazır ki, “Göyç
ə şərilisi”, “Göyçəgülü”, “Nəcəfi”, “Göyçə qaytar
ması”, “Qurban bulağı” məclisinin, “Aşıq Hüseyni”, “Dilq əmi”, “Aran gözəlləməsi” kimi havalar is ə “Dilqəm bulağı” məclisinin iştirak- çıları tərəfindən yaradılmışdır. Folklorşünas Sədnik Paşa Pirsultanlı “Qur- ban bulağı” və “Dilqəm bulağı” məclislərinə M.P.V aqif, Ə. Nəbati, Q.Zakir kimi sənətkarların t əsir etdiyini elmi şəkildə əsaslandırmışdır. Professor S ədnik Paşa Ağdabanlı Qurbanın Aşıq Bəstiyə təsirini göstərir və nümunələrlə t əsdiqləyir. Aşıq Bəsti deyir:
Çox axtardıq, tapammadıq bir çara, B əylər günümüzü eylədi qara. 27
Bunlar ki, var, B əsti, daha dağlara, N ə yaz gəlməz, nə yay olmaz, ay olmaz. 2
Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Xəstə Qasım, Növrəs İman, Aşıq Şəmşir kimi görkəmli s ənətkarların yaradıcılıq yolunu ətraflı araş- dırmış, əhəmiyyətli tədqiqat əsərləri yazmışdır. Onun Göyç ə aşıqları, ümumiyyətlə, Azərbaycan aşıqları haqqında apardığı araşdırmalar və yazdığı tədqiqat əsərləri çox qiymətlidir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının 1990-cı ild
ə çap etdirdiyi “XIX əsr azərbaycan aşıq yaradıcılığı” adlı monoqrafiyası çox səmərəli t ədqiqatın nəticəsidir. Tədqiqatçı Sədnik Paşanın “Miskin Ab dal” (1985), “Ağqızoğlu Piri” (1984), “M əlikballı Qurban” (1987), “Məcnun təxəllüslü şair” (1987), “Uğurlu oğlu Cəfər” (1987), “Növ- r əs İman” (1869), “Sənətkar Abdulla” (1989), “T ifil Əsəd” (1988), “Ağbulaqlı Aşıq Aqil” (1988) m əqalələri dərin məzmunlu, zəngin ide- ya lı, sənətkarlıqla yazılmış sənət inciləridir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının “Kitabi-D ədə Qorqud” və “Koroğlu” abidələri ilə bağlı əfsanələri araşdırıb tədqiq etməsi əhə- miyy
ətlidir. Onun gəldiyi nəticə bundan ibarətdir
2
28
ki, “V əkil oğlu İmran”, “Təpəgöz” və “Domrul” boyları “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun ilkin boylardır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlının “Niza- mi v ə xalq əfsanələri” monoqrafiyasını tədqi- qatçılar yüksək qiymətləndirmiş, səmərəli əmə- yin n
əticəsi, misilsiz elm mənbəyi adlandır- mışlar.
Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Nizami G əncəvinin “Sirlər Xəzinəsi”, “Xosrov və Şirin”, “Leyli v ə Məcnun”, “Yeddi Gözəl”, “İsgən- d ərnamə” poemalarında xalq əfsanələrinin təsir dair əsini düzgün tədqiq etmiş, düzgün yekun- laşdırmışdır. S ədnik Paşa Pirsultanlının aşıq yaradıcı- lığına meyli çox güclü olmuşdur. Aşıq Pəri, Aşıq H əməyıl, Aşıq Nabat, Sarı Aşıq və başqa aşıqlar haqqında qiymətli əsərlər yazmışdır. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı 1990-cı ild
ə Almaniyaya səfər etmiş, orda türk və Azər- baycan kültür d ərnəklərində çoxsaylı mühazirələr oxumuşdur. Onun “Türkdilli xalqların ozan-aşıq s ənəti”, “Əski türk soyları və əfsanələri”, “Güney v ə quzey Azərbaycanında milli şüurun oyanışı və din ə münasibət məsələləri” adlı məruzələri yüks ək qiymətləndirilmişdir. 29
Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı Frankfurd Mayns şəhərində “Yunis İmrəyə sevgi ili” devizi altında türk aşıqlarının yarışında iştirak etmiş, bu yarışdakı məruzəsi yaxşı qarşılanmışdır. Ona gör ə ki, professor Sədnik Paşa Pirsultanlı tarixi m ənbələri ətraflı araşdırmış, məruzəsinin mətnini tarixilik v ə elmilik prinsipləri əsasında yazıb ümumil əşdirmişdir. Bu da çox t əbiidir. Ona görə ki, professor S ədnik Paşa Pirsultanlı filologiya elmləri dokto- rudur, mahir t ədqiqatçı və folklorşünas alimdir. S ədnik Paşa Pirsultanlı Türkiyəyə yaradı- cılıq ezamiyyətinə göndərilmiş, Nevşəhrdə Hacı V əli Bəktaşi törəninə (toplantısına) dəvət olunmuş, orada “Hacı Vəli Bəktaşi və ozan-aşıq s ənəti” mövzusunda məruzə etmiş, sonra Gül- şəhrdə dolanmış, Qırşəhrdə adı əbədi aləmdə əfsanələşmiş Yunis İmrənin məzarını ziyarət et- miş və burda “Sarı çiçək” adlı bu şeri yazmışdır:
M ən qaraman dağlarını dolaşdım, Bilm
əm hansı çəmənzarda bitmisən. Ay Y
unis İmrənin Sarı çiçəyi, Nec
ə olub ürəyimdə bitmisən?
Göz əlliyin valeh edir insanı, İlqara düz, sənin kimi dost hanı? 30
Ay Yunis İmrənin dini-imanı, El ə bilmə xəyalımdan getmisən. Qırşəhrində boz təpənin başında, Sarı çiçək gördüm məzar daşında. S ədnik kimi baş əyən çox qarşında, Yunis İmrəm, xoş vüsala yetmisən. 3
Bu poetik ç ələngdə dərin məna və Yunis İmrəyə misilsiz məhəbbət bədii ifadəsini çox t əsirli tapmışdır. Yaxın və Orta Şərqin mədəniyyət mərkəz- l ərindən biri olan Gəncə şəhərində “Çeşmə” folk- lor ansambılı yaratmaq vətənə məhəbbətin n əticəsidir. Professor S ədnik Paşa Pirsultanlı yaratdığı “Çeşmə” folklor ansamblının poetik tərifini bu misralarda real ifad ə etmişdir:
“Çeşmə” gəlir, “Çeşmə” gəlir, Ayaq saxla, keçm ə, gəlir, “Çeşmə” hara çeşməsidir, Çeşmələrin çeşməsidir. Ruhu inci çeşməsidir,
Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|