T ƏHSİ L nazi rli Yİ G



Yüklə 2,72 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/25
tarix31.01.2017
ölçüsü2,72 Mb.
#7270
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 

1

 

İsrail Abbasov. “Bayatı ustası Lələ haqqında”, “Ədəbiyyat və 



inc

əsənət” qəzeti, 1 may 1976. 



 

122 


II   

FƏSİL 

 

Az

ərbaycan folklorunun 

toplanmasında professor 

S

ədnik Paşa Pirsultanlı salnaməsi 

 

Az

ərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı qədim və 



z

əngin tarixə malikdir. Dərin dəryaları xatırladan 

az

ərbaycan  şifahi  xalq  yaradıcılığı  gənc nəslin 



t

əlim-tərbiyə, bədii-estetik zövq və yüksək əxlaqi 

keyfiyy

ətlər mənbəyidir.  



Görk

əmli  folklorşünas  Sədnik  Pirsultanlı 

m

ənalı  ömrünü  bu  zəngin xəzinənin tədqiqinə 



h

əsr etmiş, yetmişdən artıq kitab yazıb oxuculara 

ərməğan  vermiş  və  ümumxalq məhəbbəti 

qazanmışdır. 

Mahir pe

daqoq,  istedadlı  tədqiqatçı  Sədnik 

Paşayev  (Pirsultanlı)    apardığı  səmərəli axtarış-

ların  nəticəsində  “Novruz və  Qəndab”, “Səyyad 

v

ə  Sədət”, “Abdulla və  Cahan”, “Məsim və 



Dil

əfrüz”  dastanlarını  “qəhrəmanlığın  hüdud-

larında  dayanan  məhəbbət  dastanları”  adlandır-

maqda tamamil

ə  haqlıdır,  çünki  bu  dastanlar 

h

əqiqətən qəhrəmanlığın  hüdudlarında  dayana-



nan m

əhəbbət dastanlarıdır.  



 

123 


S

ədnik müəllimin araşdırmaları və tədqiqatı 

v

əhdətdə  aparıldığına  görə  məzmunlu və 



ideyalıdır.  

Tarixi h


əqiqətdir  ki,  “Şah  İsmayıl”  dasta-

nında qəhrəmanlıq və məhəbbət ideyaları vəhdət 

t

əşkil  edir.  Dastandakı  hadisələr bir-birini zən-



ginl

əşdirir  və  tamamlayır.  Bu  da  oxucuya  gözəl 

t

əsir  bağışlayır,  onun  mənəvi aləmini zən-



ginl

əşdirir.  

Prof. S

ədnik  Pirsultanlı  “Novruz  və  Qən-



dab” dastan

ını  tarixilik,  elmilik,  müqayisəlilik, 

ideyalılıq  prinsipləri  əsasında  diqqətlə  nəzərdən 

keçirir, müqayis

əli təhlil edir, məhəbbət və 

q

əhrəmanlıq dastanları ilə vəhdətdə şərhini verir. 



əllifin “Kitabi-Dədə  Qorqud” və  “Ko-

roğlu”  dastanları  ilə  müqayisəli  şəkildə  apardığı 

araşdırmaları,  ümumiləşdirmələri  və  oxucuya 

t

əqdim etdiyi nəticə və tövsiyyələr inandırıcı və 



t

əsirlidir. 

Ona gör

ə  ki,  folklorşünas  alim  Novruzu 



d

ərin dəryalardan  Xızır  İlyasın  qurtarmasını, 

Q

əribi  üç  aylıq  yoldan  üç  günə  gətirməsini, 



Novruzu üç göz

əllə  vətəninə  qaytarmasını  elmi 

axtarışların nəticəsində real verir. 

 

Şah  İsmayılın  atasının  yanına  üç  gözəllə 



qayıtması  və  Şəhriyarın  bir  gözəlin  arxasınca 

getdiyi halda üç göz

ələ  rast gəlməsi kimi hadi-


 

124 


s

ələr müəllifin tədqiqatında müqayisəli paralellər 

əsasında  elmi-nəzəri  şərhini  tapır  və  oxucunun 

q

əlbini pərvazlandırır. 



Folkorşünas alim Sədnik Paşa Pirsultanlının 

“Bilqamus”  dastanı  ilə  bağlı  verdiyi  məlumatlar 

daha çox maraq

lıdır, həm də elmi-nəzəri baxım-

dan s

əmərəli axtarışların nəticəsidir. 



Professor S

ədnik Paşa Pirsultanlı xalqımızın 

q

ədim tarixə malik olan şifahi xalq ədəbiyyatını, 



xalqımızın  zəngin mənəvi irsini ətraflı  araşdırıb 

t

ədqiq etməkdə məşhur folklorşünas kimi tanınır 



v

ə dərin ümumxalq hörməti qazanır. 

Professor S

ədnik  Paşa  Pirsultanlının  aşıq 

s

ənətinin  yaradıcı  dədə  ozanlarının  və  yaradıcı 



ustad  aşıqlarının  fəaliyyətini diqqətlə  nəzərdən 

keçirib  şərh etməsi,  onların  zəngin  ədəbi 

irsl

ərinin,  yaradıcılıq  və  ifaçılıq  fəaliyyətlərinin 



ətraflı  təhlilini verməsi oxucuya gözəl təsir edir 

v

ə biliyini zənginləşdirir. 



Professor S

ədnik  Pirsultanlının  əsatir,  əf-

san

ə, epos və  dastan  haqqında  verdiyi  elmi-nə-



z

əri məlumat real və genişdir. 

 Epos v

ə  dastanların  xalqın    mənəvi dün-



yasına və doğma ana Vətəninə bağlı şəkildə ya-

ran


ması,  dastanın  eposun  davamı  olması  və  hər 

ikisinin müqayis

əli təhlili verilir. 


 

125 


Folklorşünaslığın  tarixi  göstərir ki, eposda 

ana V


ətən tərənnüm  olunur.  Xalqın  arzu  və 

ist


əkləri, azadlıq və xoşbəxtlik eşqi yüksək bədii 

ifad


əsini  tapır.  Əsatir,  əfsanə, epos, dastanlarla 

ba

ğlı yaradılan atalar sözü, xalq məsələləri, baya-



tılar və s. xalqın milli sərvətidir. 

Buna gör


ə də Dədə Qorqudun, Qazan xanın, 

Koroğlunun  adı  əbədiləşdirilmişdir.  Azərbayca-

nın bütün guşələrində onların şərəfli adlarını da-

şıyan göllər, çaylar, dağlar, qalalar, zirvələr var-

dır.   

    


Əsrlər keçdikcə  bu qəhrəmanların  adları 

n

əğmələrə çevrilmiş, ölümsüzlüyün parlaq zirvə-



sin

ə  yüksəlib  ədəbi  yaşamış,  yaşayır  və  yaşa-

yacaqdır. 

Folklorşünas  alim, professor  Sədnik  Paşa 

Pirsultanlı  kitabın  “Ön  söz  əvəzi”  adlı  girişində 

Az

ərbaycan  şifahi  xalq  yaradıcılığının  inkişaf 



tarixini,  yazılı  ədəbiyyatın  M.P.Vaqif,  M.V.Vi-

dadi, Q.B.Zakir kimi görk

əmli nümayəndələrinin 

g

əraylılarını,  aşıq  tərzində  yaratdıqları  şerləri 



diqq

ətlə  nəzərdən  keçirir,  “Şəhriyar”, “Vaqif”, 

“Qasım  bəy Zakir” və  başqa  dastanların  aşıq 

dastanı  tərzində  yaradılmış  dastanlar  olduğunu 

göst

ərir. 


Professor  S

ədnik  Paşayev  Hənəfi  Zeynallı, 

M

əmmədhüseyn Təhmasib,  Əhliman  Axundov 



 

126 


v

ə  başqa  görkəmli  folklorşünasların  yaradıcılıq 

yolunu n

əzərdən keçirir, onların  səmərəli  əmə-

yini yüks

ək dəyərləndirir. 

Prof. S

ədnik Paşa kitabda “Novruz və Qən-



dab” 

dastanını  qəhrəmanlığının  sərhəddində  da-

yanan m

əhəbbət  dastanı  adlandırır, “Novruz-



Q

əndab” və digər məhəbbət dastanlarının müqa-

yis

əli tədqiqi”  monoqrafiyasında  “Novruz və 



Q

əndab” və  digər  dastanların  poetikası”  adlı  üç 

f

əslin elmi-nəzəri və tənqidi şərhini tarixilik, el-



milik, müqayis

əlilik,  ardıcıllıq,  ideyalılıq,  peda-

qoji v

ə  metodik prinsiplər  əsasında  vermiş, 



ümumil

əşdirmiş  və  faydalı  nəticə  ilə  yekunlaş-

dırmışdır. 

Monoqrafiyanın  maraqlı  cəhətlərindən  biri 

“Professor M

əmmədhüseyn Təhmasibin  kitabı-

nın  sonunda  verilmiş,  aşıqlardan  toplanmış  das-

tanların  siyahısı”  adlı  bölmənin verilməsidir. 

Bura

da  folklorşünas  professor  M.H.Təhmasibin 



aşıqlardan topladığı və kitabının sonunda verdiyi 

doxsan  üç  (93)  dastanın  adı  dəqiq qeyd olunub 

oxucuya çatdırılmışdır. 

Görk


əmli folklorşünas, mahir publisist, şair, 

əməkdar müəllim, professor Sədnik Paşa Pirsul-

tanlının  “Novruz-Qəndab” və  digər məhəbbət 

dastanlarının  müqayisəli  tədqiqi”  adlı  “Ön  söz 

əvəzi”, üç fəsil və nəticədən ibarət olan monoq-


 

127 


rafiyası  Azərbaycan  şifahi  xalq  ədəbiyyatı  haq-

qında  elmi-nəzəri və  ədəbi-tənqidi,  çox  faydalı, 

m

əzmunlu və ideyalı ədəbi salnamədir. 



Professor S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  Azər-

baycan folklo

runun toplanması, nəşri, tədqiqi və 

t

əbliği  sahəsində  qırx  ildən  artıqdır  ki,  səmərəli 



çalışır  və  parlaq  uğurlar  qazanır.  Onun  əsərləri 

z

əngin xəzinədir, şifahi xalq ədəbiyyatını zəngin-



l

əşdirən nadir sənət inciləridir.  

Professor S

ədnik Paşa  Pirsultanlıya  yalnız 

Az

ərbaycanın  elm  və  sənət  adamları,  ictimai-



siyasi dövl

ət və  ədəbiyyat, maarif, mədəniyyət, 

t

əhsil, incəsənət, hüquq, tarix, fəlsəfə, dilçilik, 



ədəbiyyatşünaslıq, etika, estetika xadimləri deyil, 

h

əm də  Türkiyə,  İran,  İraq,  Qazaxıstan,  Özbə-



kistan, Türkm

ənistan, Moskva, Kiyev, Almaniya, 

Belçika,  Gürcüstan,  İran  və  başqa  ölkələrin 

görk


əmli mütəfəkkirləri təbriklər göndərir, ona 

uzun  ömür,  cansağlığı  və  şərəfli fəaliyyətində 

parlaq uğurlar arzulayırlar. 

Az

ərbaycan əfsanələrinin öyrənilməsi məsə-



l

əsinin həllində  folklorşünas  alim  Sədnik  Paşa-

nın  səmərəli fəaliyyəti mütəxxəsislər tərəfindən 

yüks


ək qiymətləndirilir.  

Ona gör


ə  ki, Sədnik  Paşa  Azərbaycan xalq 

yaradıcılığı  nümunələrini, xüsusilə  əfsanələri 



 

128 


top

layıb,  onları  incəliklə  öyrənən,  araşdıran 

folklorçudur. 

Folklorşünas  Sədnik  Paşa  yazır:  “Əfsanə 

folklorun  epik  janrlarından  olan  rəvayət və  əsa-

tirl


ə  çox  yaxındır.  Amma  diqqətli  müşahidə 

bunların  hər birinin özünəməxsus cəhətlərini 

əyyənləşdirməyə imkan verir. Əsatir əfsanəyə 



yaxındır”. 

M

əlumdur  ki,  əsatirlə  əfsanələr fantaziya 



ünsürl

əri ilə zəngindir. Ancaq onlar bir-birindən 

f

ərqlidir.  Əsatir  təbiət,  əfsanə  isə  tarixi hadisə-



l

ərlə bağlı şəkildə yaranır. 

Az

ərbaycan  əfsanələrinin öyrənilməsində 



görk

əmli xidmətləri  olan  Mikayıl  Rəfili və 

M.H.T

əhmasibin əməyini yüksək qiymətləndirən 



professor  S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  göstərir ki, 

əfsanələr bədii və tarixi əhəmiyyətə malikdir. 

Professor  S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  mindən 

artıq  əfsanənin diqqətlə  nəzərdən  keçirmiş  və 

Az

ərbaycan  əfsanələrinin təsnifatını  bu  şəkildə 



aparmışdır: 

1. Mifoloji 

əfsanələr, yaxud əsatiri təbiətli 

əfsanələr. 

2. 

Mifoloji qaynaqdan su içmiş qəhrəmanlıq 



əfsanələri. 

3. Tarixi q

əhrəmanlıq əfsanələri. 

4. Q


ədim abidələrlə bağlı əfsanələr 

 

129 


5. M

əhəbbət əfsanələri 

6. Ail

ə-məişət əfsanələri 



7. Tarix v

ə tarixi şəxsiyyətlərlə bağlı əfsanə-

l

ər 


8. Dini 

əfsanələr 

əllifin özü qeyd edir ki, hələlik bu böl-



gül

ər şərtidir. Buna görə də elmi-nəzəri  araşdır-

malarını davam etdirir. 

Xalqın yaradıcı təxəyyülü tükənməzdir. Və-

t

ənsiz  xalq  olmadığı  kimi,  vətənsiz  əfsanə  də 



yoxdur. 

Əfsanələr  xalqın  bədii söz mədəniy-

y

ətinin ayrılmaz tərkib hissəsidir. 



Əfsanələrin  bir qismi  həqiqi həyat hadisə-

l

ərinə əsaslanaraq yaranır. Əfsanələrin bir qismi 



is

ə folklorun təbiətindəki ənənəvi axının təsiri ilə 

yaranmışdır.  Ümumiyyətlə,  əfsanələr obyektiv 

h

əqiqətlə bağlı olmuşdur. 



Folklorşünas  alim  Sədnik  Paşa  Pirsultanlı 

yazır: 


“Az

ərbaycan folklorşünaslığında əfsanə jan-

rı hələ də əsaslı tədqiqata möhtacdır”. Ədib min-

d

ən artıq əfsanəni çap etdirmiş, oxucunun müta-



li

əsinə  vermişdir.  Zəhmətkeş  folklorşünas  alim 

bu s

əmərəli fəaliyyətini davam etdirir. 



S

ədnik  Paşa  Pirsultanlının  “Yaşayan  əfsa-

n

ələr” (1973), “Yurdumuzun əfsanələri” (1976), 



“Yanardağ  əfsanələri”  (1978)  kitabları  çap 

 

130 


olunmuşdur.  Onun  “Nizami  və  xalq  əfsanələri” 

(1983), “Az

ərbaycan xalq əfsanələri” adlı kitab-

ları gərgin əməyin nəticəsidir. 

Az

ərbaycan  əfsanələri xalq həyatının, 



m

əişət və təfəkkürümüzün, mənəvi və tarixi fik-

rimizin q

ədim və ulu sənət xəzinəsidir. Həm də 

bu 

əfsanələr onu yaradan Azərbaycan  xalqının 



adı ilə bağlıdır.  

Ancaq, bu 

əfsanələri  Şərqin, türkdilli xalq-

ların  əfsanələrindən  ayırmaq  olmaz.  Unudulmaz 

xalq  şairi  Səməd  Vurğun  demişdir:  “Hər  hansı 

bir 


əfsanə olursa olsun, biz onda həqiqət şəfəqləri 

görm


əliyik”. Bu müdrik kəlam çox mənalıdır. 

Tarixi  h

əqiqətdir  ki,  “tarixin  atası”  Hero-

dotun 


əsərlərində  “Astiaq  əfsanəsi” və  “Tomris 

əfsanəsi” öz əksini  tapmış,  bizim  zəmanəmizə 

q

ədər gəlib  çatmışdır.  Bu  əfsanələr qədim azər-



bay

canlıların  zülmə  və  ədalətsizliyə  qarşı  ba-

rışmaz  olduğunu,  ədalətin,  azadlığın  uğrunda 

mübariz


ə apardığını real əks etdirir. 

“Lal


ə əfasnəsi”, “Sona uçan” və s. əfsanələr 

xalqın azadlıq arzusunun, müharibələrə çoxəsrlik 

nifr

ətinin yaddaşlara hopmuş tarixcəsidir. 



Az

ərbaycan tarixinin müəyyən dövrlərini 

işıqlandıran Qəbələ qalası, Gülüstan  qalası, Dər-

b

ənd, Örənqala, Qarı körpüsü, Qız qalası və baş-



qa real toponiml

ər  haqqında  əfsanələr    xalqın 



 

131 


sevinci v

ə  kədəri  haqqında  məlumat verir. Ona 

gör

ə ki, əfsanələr onu yaradan xalqın tarixi arzu 



v

ə duyğularının tarixidir. Bir çox məhəbbət əfsa-

n

ələri qəhrəmanın  faciəsi ilə  nəticələnir. belə 



faci

ələrin qəhrəmanları xalqın təsəvvüründə mü-

q

əddəsləşir,  xalq  ruhunun  ölməzliyini,  əbədi-



liyini göst

ərir. 


Əfsanələr həm  şifahi  xalq  ədəbiyyatının, 

h

əm də  klassik Azərbaycan  poeziyasının  tükən-



m

əz mənbəyi olmuş, ideya-bədii cəhətdən yazılı 

ədəbiyyata təsir etmişdir. Onun 1985-ci ildə nəşr 

olunan “Az

ərbaycan xalq əfsanələri”  adlı  kita-

bındakı  əfsanələr sayca çox, məzmunca rəng-

ar

əngdir. Kitabda “Qədim qalalar”  adı  altında 



toplanmış  əfsanələrdə  qızların təmizlik, bakirə-

lik, l


əyaqət rəmzi  kimi  canlandırılması  gözəl 

t

əsir bağışlayır. 



“Qız qalası”, “Pəri qala”, “Gülüstan qalası”, 

“Ağca qala” və s. əfsanələr məzmun və ideyaca 

çox t

ərbiyəvi mahiyyətlidir. Kitabda “Nizami 



mövzuları  ilə  səsləşən  əfsanələr” bölməsində 

şairin  yaradıcılığında  əfsanələrin ideya-bədii 

c

əhətdən yaxınlığı real şərhini tapır. 



Xalq 

ədəbiyyatının, el sözünün fədakar top-

lay

ıcısı  Sədnik  Paşa  Azərbaycanın,  Dağıstanın, 



Gürcüstanın  bir  çox  şəhərlərini, kəndlərini gəz-

miş, dünyagörmüş qocalarla görüşmüş, onlardan 



 

132 


maraqlı  əfsanələr  toplamış,  topladığı  folklor 

nümun


ələrini diqqətlə nəzərdən keçirmiş, nəşrinə 

çalışmış və məqsədinə nail olmuşdur.   

Əfsanədəki müxtəlifliyi nəzərə  alan tərtibçi 

öyr


ədən, ibrətləndirən, sevindirən, kədərləndirən 

əfsanələri qruplaşdırmış, vətənə məhəbbət, əxlaq 

saflığı, yadelli işğalçılara nifrət, doğma el-obaya 

bağlılıq, sevgiyə, dostluğa sədaqət aşılayan əfsa-

n

ələri müəyyənləşdərmişdir. 



Mülk

ədarların,  şahların,  sultanların  xudbin-

liyini,  acgözlüyünü,  zalımlığını  açıb göstərən, 

xalqın  nümayəndələrinin cəsarətini, mərdliyini 

v

ə  fədakarlığını  ifadə  edən  əfsanələr  qısa  təhlil 



edilmişdir. 

“Şirin qala” və “Ustanın qarğışı” əfsanələri 

Nizami G

əncəvinin “Xosrov və  Şirin”  poeması 

il

ə  səsləşir.  Ümumiyyətlə, bu əfsanələr maraqlı 



m

əzmuna və tərbiyəvi mahiyyətə malikdir. 

Şifahi  xalq  yaradıcılığı  ədəbi məktəbdir, 

oxucuların  mənəvi sərvətidir. Sədnik  Paşanın 

“Yaşayan  əfsanələr”  (1973)  kitabındakı  əfsanə-

l

ərdə əqli inkişafla yanaşı estetik fikrin formalaş-



ması ideyası maraqlıdır. 

H

əmin  əfsanələrdə  təbiətin dilbər  guşələ-



rinin t

ərənnümü çox təsirlidir.  “Pərvanə  gölü”, 

“Şirin qala”, “Gəlin atılan qaya”, “Damcı bulaq”, 

“Sara  haqqında”  və  s.  əfsanələrdə  dağlar, 



 

133 


bulaqlar, yaylaqlar, qalalar, göll

ər,çiçəklər maddi 

m

ədəniyyət abidələri kimi əbədiləşdirilmişdir. 



“Oğlan-qız  dağı”,  “Gəlin  barmağı”,  “Şana-

pipik”,  “Laçın  qayası”  və  s.  əfsanələrdə  etik-

əxlaqi  dəyərlər  poemalar  təqdir olunur, azad 

m

əhəbbət yüksək qiymətləndirilir. Sevgidə səda-



q

ət, vəfa, səmimiyyət ön plana çəkilir. Sevgi 

oxları  daşa  toxunanda  obrazların  qəlbi kədər-

l

ənir: 



Əziziyəm, xan dağlar, 

Tanımaz bəy-xan dağlar. 

Q

əza-qədər olanda, 



Evl

ər yıxan da ağlar. 

 

Əzizim qanlı dağlar, 



Qovğalı, qanlı dağlar. 

Yad ağlar, dərdim bilməz, 

N

ə üçün qanlı ağlar? 



 

Aydındır  ki,  əfsanələrdə  də  hadisələrlə 

bağlı,  real, həyati məsələlərlə  əlaqədar tarixilik 

vardır. Xalq yaradıcılığı qiymətli xəzinədir. Onu 

öyr

ənmək və  gənc nəslə  öyrətmək müəllimin 



şərəfli borcudur, məsuliyyətli vəzifəsidir. 

  Professor  S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  “Yanar-

dağ  əfsanələri” (1978)  kitabında  topladığı  əfsa-

n

ələrin tarixi qədimdir. Ona görə ki, yurdumuzun 



 

134 


Odlar ölk

əsi  adlanması  burada  vaxtı  ilə  qədim 

at

əşgahların,  yanan  dağların,  od  püskürən vul-



kan

ların mövcud olması ilə bağlıdır. 

“Ald

ədə  əfsanəsi”,  “Yanardağ  əfsanələri”, 



“Qur

doğlu əfsanəsi”, “Dədə Günəş əfsanəsi” adlı 

əfsanənin  əsas  ideyası  Vətən  yanğısı,  vətən-

p

ərvərlikdir. “Aldədə  əfsanəsi”  çox  maraqlıdır. 



Ald

ədə  bir quzu kəsir.  Quzunun  budunu,  qabır-

ğasını  çılpaq  əlində  közə  tutub  qızardır.  Kabab 

bişirir. Aldədənin əlinin tükü də yanmır. Ərəblər 

heyr

ətlə  deyirlər:  -Bu nə  möcüzədir? Aldədə 



deyir:  “Əslində, burada heç bir möcüzə  yoxdur. 

M

ən  Odlar  diyarının  övladıyam  –  od  oğluyam. 



Od  odu  yandırmaz”.  Deməli, Aldədə  xalqın, 

V

ətənin  simvolik  obrazı  kimi  tərənnüm olun-



muşdur.  

  Professor  S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  “Yanar-

dağ  əfsanələri”  kitabında  əfsanələri  “Dağ  əfsa-

n

ələri”, “Qədim  qalaların  əfsanəsi”, “Bulaq və 



göl 

əfsanəsi”, “Çiçək və  gül  əfsanələri”,  “Quş 

əfsanələri”, “Maral və ceyran əfsanələri”, “Niza-

mi  mövzuları  ilə  səsləşən”  əfsanələr” bölmələri 

adı ilə qruplaşdırıb çap etdirmişdir. Müəllfin ver-

diyi qısa təhlil də çox maraqlı və əhəmiyyətlidir.  

  Professor  S

ədnik  Paşa  Şərq həyatının,  o 

zamankı  elmin,  xalq  məişətinin poetik ensiklo-

pediyası”  olan  Nizami  Gəncəvi  yaradıcılığının 



 

135 


əfsanələrlə  əlaqəsi məsələsinin  qısa  şərhini ver-

mişdir. Buna görə də geniş oxucu kütləsinin, söz 

s

ərvətini sevənlərin hörmət və  etiramını  qazan-



mışdır. 

Şifahi xalq ədəbiyyatında xalqın düşüncəsi, 

ad

ət-ənənələri, məişət tərzi,  keşməkeşli  tarixi, 



filo

sofluğu,  ağrı-acısı  bədii ifadəsini  tapmışdır. 

Yazılı ədəbiyyatın olmadığı qədim dövrlərdə xal-

qın  həyatının  qaranlıq  səhifələrini  işıqlandırmaq 

baxımından  folklor  əvəzsiz və  çox  faydalı 

materialdır. 

V.V.Rimenov “M

ədəniyyətin etnik tarixi və 

genezisi” adl

ı monoqrafiyasında yazır ki, folklor 

yaradıcılığının  hər bir sahəsində  tarixi gerçək-

liyin b


ədii əksi vardır. 

Bu düzgün fikrin mahiyy

əti folklorşünaslıq-

da 


əfsanələrin səmərəli tədqiqi problemini qar-

şıya qoyur və onun şərh olunmasını tələb edir.  

Professor S

ədnik Paşa  Pirsultanlı  1985-ci 

ild

ə çap etdirdiyi “Azərbaycan əfsanələrinin öy-



r

ənilməsi”  adlı  tədqiqat  əsərində  bu problemin 

şərhini tarixilik və  elmilik prinsipləri  əsasında 

ətraflı vermişdir. 

əllif V.Q.Propp, K.V.Çistov, S.N.Azbel-



ov kimi görk

əmli rus alimlərinin nəzəri fikir-

l

ərinə  düzgün qiymət verir və  onların  tədqiqat 



əsərlərindən faydalanır. 

 

136 


1960-

cı illərdən əfsanələrin tədqiqinə müna-

sib

ət qüvvətlənmiş, adlarını çəkdiyimiz alimlərlə 



b

ərabər  V.Q.Qusev,  V.K.Sokolova,  İ.J.Kravsov, 

N.Şarakşinova, A.Baymuradov və bir çox başqa 

aliml


ər əfsanələr haqqında maraqlı tədqiqat əsər-

l

əri  yazmışlar.  Ancaq  bu  dərin mənalı  problem 



tam şərhini tapmamışdır. 

Bu problemin 

ətraflı  tədqiq edilməsi sahə-

sind


ə  Sədnik  Paşa  araşdırmalarını  səmərəli da-

vam etdirm

əyə başlamış və Karl Marksın yunan 

mifologiyasını  elmi  cəhətdən ümumiləşdirən 

klassik göst

ərişinə, zəngin mütaliəsinə  əsaslan-

mışdır.  Buna  görə  də  Sədnik  Paşanın  tədqiqatı 

yüks


ək qiymətləndirmişdir. 

Professor S

ədnik Paşa Pirsultanlı A.Poxom-

ov, H.Zeynal

lı,  A.Fituni,  R.Əfəndiyev, A.Baqri, 

M.R


əfili, M.H.Təhmasib,  Ə.Axundov,  B.Ab-

dulayev kimi görk

əmli tədqiqatçıların  əməyini 

qiym


ətləndirmiş,  onların  əsərlərindən bəhrələn-

mi

şdir. 



Professor S

ədnik Paşa Pirsultanlı V.Vəliyev, 

R.Əfəndiyev və T.Fəzəliyevin bu sahədəki yara-

dıcılığına müraciət edir, xüsusilə miflərin, nağıl-

ların, rəvayətlərin tədqiqatlarından faydalanır. O, 

əfsanələri  folklorşünaslığın  tələb və  prinsipləri 

əsasında  şərh edir və  ədəbiyyat nəzəriyyəsinin 

t

ələblərinə sadiq qalır. Sədnik Paşa çox məsuliy-



 

137 


y

ətli, tələbkar və  qayğıkeş  folklorşünas  alimdir, 

h

əm də səmərəli toplayıcı, tərtipçi və tədqiqatçı-



dır.  

Professor S

ədnik Paşa Pirsultanlı göstərir ki, 

Nizaminin  ilk  poeması  “Sirlər xəzinəsi”  əsə-

rind

əki  “Bir  şahzadənin  dastanı”,  “Firudin  ilə 



Ma

ralın dastanı” və başqa hekayələri Nizaminin 

Az

ərbaycan xalq əfsanələrindən ətraflı faydalan-



dığını  və  əsərlərində  ondan səmərəli istifadə 

etdiyini t

əsdiqləyir. 

Professor S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  qeyd edir 

ki, Nizami G

əncəvinin “Leyli və Məcnun” poe-

ma

sındakı  hadisələrin təhlili göstərir ki, Nizami 



böyük ilham v

ə  yaradıcılıq  imkanları  ilə  Azər-

baycan folklorundan s

əmərəli bəhrələnmişdir. 

“Yeddi göz

əl” poemasında Nizami Gəncəvi 

q

ədim Midiya əfsanələri “Astiaq” və  “Tomris” 



əfsanələri ilə  yanaşı,  “Dədə  Qorqud”  boyların-

dan, “Buğac oğlu Həsənin maralları”, “Laçın qa-

ya

sı”,  “Fit  dağı”,  “Ustanın  qarğışı”,  “Şindan 



qalası”,  “Dərbənd  qalası”  kimi  əfsanələrdən ya-

ra

dıcı surətdə istifadə etmişdir. 



Nizami G

əncəvi  “İsgəndərnamə” də  daha 

çox  q

əhrəmanlıq  əfsanələrindən və  bahadırlıq 



eposlarından bəhrələnmiş, əsərini folklor inciləri 

il

ə  zənginləşdirmişdir.  Bu  baxımdan  “Soltan-



bud”,  “Xatun  arxı”,  “Acı  nohur”,  “İsgəndər və 

 

138 


Diri baba” 

əfsanələri çox səciyyəvidir. Ona görə 

ki, bu s

ənət incilərində  qəhrəmanlıq  və  baha-

dırlıq əsas ideyanı təşkil edir. 

Folklorşünas    Sədnik  Paşa  Pirsultanlının 

doktor

luq  dissertasiyası  “Azərbaycan xalq əfsa-



n

ələri və  onun tədqiqi problemləri” mövzusuna 

h

əsr  edilmiş,  ona  filologiya  elmləri  doktoru  adı 



verilmiş  və  professor elmi rütbəsi layiq görül-

müşdür. 


Folklorşünas  Sədnik  Paşa  Pirsultanlının 

namiz


ədlik dissertasiyası “Ağdabanlı Qurban və 

müasirl


əri”  mövzusunda  yazılmış,  Azərbaycan 

aşıq yaradıcılığına həsr edilmiş, ona dosent elmi 

rütb

əsi  verilmişdir.  Deməli, Sədnik  Paşa  Pirsul-



tanlı  mənalı  ömrünü  Azərbaycan  şifahi  xalq 

yaradıcılığının,  daha  doğrusu,  folklorun  tədqi-

qin

ə həsr etmişdir.  



Folklorşünas  Sədnik Paşa Pirsultanlının sə-

m

ərəli elmi-nəzəri ideyasını Qazağıstanın Elmlər 



Akademiyasının müxbir üzvü, filologiya elmləri 

doktoru, professor R.Verdibayev, M.Auezov 

adına Ədəbiyyat və İncəsənət İnstitutunun direk-

toru, Qazağıstan Elmlər Akademiyasının müxbir 

üzvü, filologiya elml

əri doktoru, professor 

S.Kerababayev yüks

ək qiymətləndirmişlər. 

Professor S

ədnik Paşa Pirsultanlının yaradı-

c

ılıq  fəaliyyətini akademiklərin yüksək qiymət-



 

139 


l

əndirmələri çox təbiidir, ona görə  ki, onun 

əsərlərinin elmi-nəzəri  ideyası  çox  zəngin və 

əhəmiyyətlidir.  

Professor   S

ədnik Paşa Pirsultanlının əmək 

f

əaliyyətini,  ədəbi irsini, səmərəli  yaradıcılığını, 



elmi-n

əzəri  ideyasını  Qırğızıstan  Elmlər Akade-

miyasının  müxbir  üzvü,  professor  R.Z.Xıdırba-

yeva,  Qazağıstan  Dövlət Universitetinin profes-

soru A.Balakov,   akademik B

əkir Nəbiyev, 

professor H.Quliyev, Kabarda-Ba

lkar  İnstitutu-

nun  professorları  R.X.Xaşxaşeva və  A.M.Qutov 

yüks


ək qiymətləndirmiş,  onun  görkəmli, məsu-

liyy


ətli,  qayğıkeş  folklorşünas  olduğunu  gös-

t

ərmişlər. 



Filologiya elml

əri doktoru, professor Vaqif 

V

əliyev  yazır:  “Sədnik  Paşayev  bütün  mənalı 



h

əyatını  əfsanələrə  həsr  etmiş,  parlaq  uğurlar 

qaz

anmışdır”.  



Filologiya elml

əri doktoru, professor Mirəli 

Seyidov  demişdir:  “Sədnik  Paşa  bizim  müasir 

çağdaş  folklorşünaslarımız  arasında  ən  yaxşı 

toplayıcıdır.  O,  təkcə  yaxşı  toplayıcı  deyil,  həm 

d

ə  yaxşı  araşdırıcıdır.  Sədnik  Paşa  xalqa  bağlı 



alimdir. S

ədnik  Paşa  əfsanələrin türk dünya-

sından, türk mifologiyasından, türk folklorundan 

qidalandığını aydınca açıb göstərir”. 



 

140 


Professor  S

ədnik Paşa tədqiqatlarında dün-

ya m

ədəniyyəti folklorundan və dünya folklorşü-



naslıq elminin nailiyyətlərindən tarixi və müasir 

m

ənbələr  əsasında  bəhs  edir,  maraqlı  tövsiyələr 



verib ümumil

əşdirir. O, ümumtürk folklorşünas-

lığının elmi-nəzəri tədqiqini düzgün şərh edir. 

Professor Mürs

əl Həkimov  demişdir:  “Səd-

nik Paşayev bizim folklor dünyamızda  zəhmət-

keş,  ayağına  dəmir  çarıq geyib elləri-obaları 

dolaşmaqdan  doymayan  vicdanlı  bir  araşdırı-

cıdır”. 

Professor  S

ədnik  Paşa  əfsanələri  yalnız 

Az

ərbaycandan deyil, həm də  Gürcüstanın,  Da-



ğıstanın, Qərbi Azərbaycanın azərbaycanlılar ya-

şayan  ərazilərindən  toplamış  və  toplayır. 

Tarixçil

ərimiz və  etnoqraflarımız  həmin xalq 

incil

əri olan əfsanələri öyrənməli və  təhlil 



etm

əlidirlər. Ona görə ki, nadir xalq inciləri olan 

əfsanələr həmin yerlərin tarixini əks etdirir, gözəl 

m

əlumat verir, oxucunun biliyini zənginləşdirir. 



Professor S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  deyir ki, 

Az

ərbaycan ərazisində Nizami ilə bağlı yüzlərcə 



əfsanə  toplamışam,  ancaq  Firdovsi  ilə  bağlı  bir 

d

ənə də olsun əfsanəyə rast gəlməmişəm. Sədnik 



Paşanın  bu  müdrik  kəlamı  Nizami  Gəncəvinin 

milliyy


ətinin kimliyini və həm də onun vətəninin 

 

141 


Az

ərbaycan  olduğunu  çox  aydın  göstərir və 

t

əsdiq edir. 



Dahi Az

ərbaycan  şairi  Nizami  Gəncəvi 

(1141-

1209)  dünya  miqyasında  ilk  “Xəmsə” 



yaradan dahi s

ənətkardır. Nizami Gəncəvi Gəncə 

il

ə fəxr etmiş, heç bir ölkəyə getməmiş, Gəncədə 



yaşamış, yazıb yaratmışdır.  

Professor S

ədnik  Paşa  Pirsultanlının  haq-

qında elm və sənətin görkəmli nümayəndələrinin 

yazdıqları  səmimi ürək sözlərindən, xatirə-

l

ərindən, gördükləri və  tanış  olduqları  hadisə-



l

ərdən müəyyən nümunələri verməyi faydalı bilir 

v

ə eynilə təqdim edirik. 



Professor  S

ədnik  Paşa  Pirsultanın  2010-cu 

ild

ə  nəşr  etdirdiyi  “Sədnik  Paşa  Pirsultanın 



l

ətifələri” (I hissə) kitabinda iki yüz iyrimi yeddi 

l

ətifə  toplanmışdır.  Həmin lətifələri professor 



X

əlil Yusifli və dosent  Sahib İbrahimli toplamış 

v

ə tərtib etmişlər. 



 

Filologiya elml

əri doktoru, professor Xəlil 

Yusifli kitaba “Gülm

əyi və  güldürməyi bacaran 

adam” adlı məzmunlu bir giriş yazmışdır. Həmin 

girişdə  lətifələr  haqqında  maraqlı  məlumat verir 

v

ə lətifələrin tərbiyəvi mahiyyətini aşkarlayır. Bu 



giriş oxucular üçün əhəmiyyətlidir. Ona görə ki, 

əllif oxuculara düzgün istiqamət verir, 



l

ətifələri mütailə etməyin əhəmiyyətini göstərir. 



 

142 


 

L

ətifələr  haqqında  professor  Sədnik  Paşa 



Pirsultanlı  maraqlı  tədqiqat  aparmış,  lərifələrin 

t

əlim-tərbiyəvi və  bədii-estetik mahiyyətini  şərh 



etmişdir. 

 

Folklorşünas  tədqiqatçı  yalnız  lətifələri 



toplayıb  çap etdirməklə  kifayətlənməmiş,  lətifə-

l

ərin  tarixi  inkişaf  yolunu,  bu  sahədə  səmərəli 



f

əaliyyət göstərən folklorşünasların fədakarlığını 

tarixilik v

ə  elmilik prinsipləri  əsasında  təhlil 

etmişdir.  

 

Professor S



ədnik  Paşa  Pirsultanlının  ləti-

f

ələr  haqqında  apardığı  tədqiqatların  mahiyyəti 



il

ə  bağlı  mülahisələrini qeyd etməyi  faydalı 

bilirik. 

 

Az



ərbaycan xalqının və ümumiyyətlə türk 

xalqlarının bədii-fəlsəfi təfəkküründə Molla Nəs-

r

əddin lətifələri misilsiz mənbələrdən biridir. 



Az

ərbaycan  ədəbiyyatının  Cəlil Məmmədqulu-

zad

ə, Mirzə  Ələkbər  Sabir,  Əli  Nəzmi, Mirzə 



F

ətəli Axundzadə, Nəcəf bəy Vəzirov, Seyid 

Əzim Şirvani kimi görkəmli sənətkrların yaradı-

cılığında  bu  mənbədən səmərəli istifadə  olun-

muşdir. 

 

Müasir dövrümüzd



ə  söz sənətkarlarının 

l

ətifələrdən çox səmərəli bəhrələnir, nadir sənət 



incil

əri  yaradıb  oxucuların  mütailəsinə  verirlər. 

Şairlərin, nasirlərin, dramaturqların zəngin ədəbi 


 

143 


irsind

ə  bu örnəkdən  yaradıcı  şəkildə  istifadə 

etm

ək çox faydalı və səmərəlidir. 



 Bu mövzu il

ə  bağlı  əsərlər dərsliklərin

qira

ət-oxu  kitablarının  bəzəyinə  çevrilmiş,  dərs-



likl

əri, dərs vəsaitlərini və  müntəxəbatları  zən-

ginl

əşmişdir.  Maraqlıdır  ki,  bu  faydalı  elmi-



n

əzəri və  pedaqoji-metodik prinsip  çox  geniş 

şəkildə davam etdirilir. 

Az

ərbaycan  ədəbiyyatı  tarixində  Molla 



N

əsrəddin ədəbi məktəbi çox şərəfli olmuş, gör-

k

əmli sənətkarların yetişməsinə təkan vermişdir.  



 

Az

ərbaycanda Molla Nəsrəddin  ənənə-



l

ərini müasir dövrümüzdə davam etdirən insanlar 

çoxdur. Hadis

ələrə, söhbətlərə, hərəkətlərə  incə 

t

əbəssüm və  yumorla  yanaşan  professor  Sədnik 



Paşa  Pirsultanlı  bu  sahədə  şərəfli fəaliyyət gös-

t

ərən və parlaq uğurlar qazanan insandır. 



 

Folklorşünas alim Sədnik Paşa Pirsultanlı-

n

ın atmacaları, bəzəmələri, zarafatları onun zən-



gin t

əfəkkürlü, hazırcavab, pak, arifanə, tələbkar, 

eyni zamanda sad

ə  və  qayğıkeş  insan  olduğunu 

t

əsdiqləyir. 



 

M

ən, Sədnik müəllimi  qırx  ildən  artıqdır 



ki,  tanıyıram,  onunla  birlikdə  gələcək ümidlə-

rimiz olan g

ənc nəslin təlim-tərbiyəsilə  məşğul 

oluram. S

ədnik mahir pedaqoq, gözəl insan, 

z

əngin mənəviyyatlı şəxsiyyətdir. Onun təbiətinə 



 

144 


lovğalıq, yaltaqlıq, tənbəllik, ziyankarlıq, xainlik, 

müft


əxorluq  tamamilə  yaddır.  Ona  görə  ki, 

S

ədnik müəllim humanist, vətənpərvər,  əmək-



sev

ər, çalışqan,  qeyrətli və  namuslu  insandır, 

müdrik tarixi şəxsiyyətdir. 

 

Ümumiyy



ətlə, Sədnik müəllim çox 

hümanist, bütün insanlara m

əxsus gözəl keyfiy-

y

ətləri özündə toplayan, cəmiyyətin bütün nüma-



y

əndələri ilə səmimi ünsiyyət yaratmağı bacaran, 

h

ər  bir  şəxsiyyətin dilini dərk edən, onu öz 



dilind

ə danışdıran insandır. 

 

Mahir  pedaqoq,  yaradıcı  folklorşünas 



S

ədnik Paşa Pirsultanlı üçün Azərbaycanın bütün 

ərazisi,  o cümlədən  Naxçıvan,  Qazax,  Şamaxı, 

Zaqatala, L

ənkəran, Gəncə, Göyçə, Dilican, Qa-

raqoyunlu, el

əcə də, bütövlükdə Qərbi Azərbay-

can onun üçün c

ənnət guşəsidir. 

 

S



ədnik  Paşa  Pirsultanlı  zəngin folklor 

nümun


ələrini bu cənnət  diyarların    əməksevər, 

xeyirxah,  qayğıkeş,  vətənpərvər insanlarından 

top

lamış və toplayır. O, ağsaqqalların, ağbirçək-



l

ərin, baba və  nənələrin, ata və  anaların,  gənc 

n

əslin dilini gözəl  bilir,  danışığında  şirin  dilini 



işə salır, maraqlı əhvalatlar, əfsanələr, rəvayətlər, 

l

ətifələr danışır, gözəl sənət inciləri toplayır. 



 

S

ədnik müəllimin  Naxçıvan,  Dərbənd, 



Qax-

Zaqatala,  Masallı,  Lerik,  Lənkəran, Kəlbə-



 

145 


c

ər, Göyçə,  Şirvan,  Türkmənistan,  Qazağıstan, 

İran,  Türkiyə,  Almaniya,  Orta  Asiya,  Krım  və 

dig


ər yerlərə səfərləri və səyahətləri həmişə çox 

m

ənalı,  faydalı,  uğurlu  olmuş,  ona  ümumxalq 



m

əhəbbəti  qazandırmış,  zəngin folklor nümunə-

l

əri toplamağına geniş imkan vermişdir. 



 

Folklorşünas  Sədnik  Paşa  Pirsultanlının 

z

əngin  yaradıcılığında  çox  əhəmiyyətli sahələr-



d

ən biri də  onun  aşıq  məktəblərinin tarixini, 

inkişaf  yolunu,  görkəmli  aşıqların  fəaliyyətini, 

z

əngin ədəbi irsini araşdırması, tədqiq etməsi və 



“Ozan- 

Aşıq  yaradıcılığına  dair  araşdırmalar” 

adlı  iki  cilddən ibarət 2002-ci ildə  çap etdirdiyi 

t

ədqiqat  əsərini oxuculara hədiyyə  verməsindən 



ibar

ətdir.  


 

Professor S

ədnik Paşa Pirsultanlının Azər-

baycan  aşıq  məktəbinə  və  onun nümayəndə-

l

ərinin yaradıcılığına  həsr etdiyi “Lalə  Aşıq 



B

əsti” (1969), “Xəstə  Qasım”,  “Azərbaycan 

folkloru v

ə aşıq yaradıcılığı” (dərs vəsaiti, 1989), 

“XIX 

əsr Azərbaycan  aşıq  yaradıcılığı”  (dərs 



v

əsaiti,  1990),  “Aşıq  Şəmşirin  poetik  aləminə 

s

əyahət” (2008) , “Aşıq Tifil Əsəd və Aşıq Ağ-



bulaqlı  Aqil”  (2009),  “Azərbaycan  aşıq  yaradı-

cılığına  dair  araşdırmalar”  (2010),  “Azərbaycan 

aşıq  poeziyasında  və  yazılı  poeziyada  təcnisin 

inkişaf  tarixi”  (2010)  əsərləri  çox məsuliyyətli 



 

146 


araşdırmalar, axtarışlar əsasında aparılmış tədqi-

qatın faydalı nəticəsidir. 

 

Professor S



ədnik  Paşa  Pirsultanlının  fəa-

liyy


ətində  mühüm yer tutan tədqiqat sahələrin-

d

ən biri də  lətifələrin  toplanılması,  tərtib edil-



m

əsi və  qiymətli  kitabların  yazılıb  oxuculara 

ərməğan verilməsidir. 

 

Folklorşünas  alim  Sədnik  Paşanın  bu 



baxımdan  “Karağan  Usubunn  lətifələri” (1997), 

“Unnu  Ağcanın  lətifələri” (1999),  “Dabrovol 

Qasımın lətifələri” (2001), “Qaraxanlı Künə Də-

mirin l


ətifələri” (2002), “Gəncəbasar lətifələri” 

(2005) “S

ədnik  Paşa  Pirsultanlının  lətifələri” 

(

2010)  adlı  kitabları  çox  qiymətli sənət inci-



l

əridir. 


 

Bu kitablar Az

ərbaycan lətifələrinin tarixi 

s

əlnaməsi, zəngin mənbəyidir. Ona görə ki, folk-



lorşünas  alimin  səmərəli  tarixi  araşdırmalarının 

v

ə  məsuliyyətli elmi-nəzəri, pedaqoji-metodik 



t

ədqiqatının  nəticəsi,  faydalı  və  əhəmiyyətli 

b

əhrəsidir. 



 

Filologiya elml

əri doktoru, professor Xəlil 

Yusifli  yazır  ki,  Sədnik  Pirsultanlının  Karağan 

Usubun l

ətifələrinə  müraciət etməsi təkcə  son 

ill

ərin məhsulu deyildir. Son otuz il ərzində 



Karağan  Usubun  adı  Sədnik  müəllimin dilindən 

düşməyib. Məqamı düşən kimi onun lətifələri işə 



 

147 


düşüb,  yeriylə,  ünvanıyla  danışıb,  güldürüb, 

heyr


ətləndirib

1

”.  



əllif qeyd edir ki, iri bədənli, gur səsli 

Karağan Usub barədə gah Molla Nəsrədini, gah 

da D


ədə Qorqudu xatırladır. 

 

Professor X



əlil Yusifli düzgün göstərir ki, 

S

ədnik müəllimin lətifələr  dünyası  Molla  Nəs-



r

əddinlə, Karağan Usubla məhdudlaşmır. Tovuz-

lu Unnu Ağca, Gəncəli Baməzə Musa, Ağdamlı 

Abdal  Qasım  və  başqaları  da  onun  sevə-sevə 

xatırladığı,  lətifələrini sevə-sevə  danışdığı  söz 

ustalarıdır. 

 

Professor S



ədnik Paşa Pirsultanlı Azərbay-

can  torpağının  hər tərəfinə  səpələnmiş  baməzə 

söz  ustalarının  təbəssüm dolu lətifələrinin  aşi-

qidir. 


 

Folklorşünas  Sədnik  Paşa  Pirsultanlı  

Türkiy

ədə  səfərdə  olarkən  Nevşəhərdə  Nicat 



Birdo

ğanla  səmimi  görüşmüş,  söhbət  etmiş, 

Molla N

əsrəddin, Karağan Usub, Unnu Ağca və 



başqalarının lətifələrindən çox maraqla danışmış, 

Nicat Birdoğana gözəl təsir etmişdir. 

 

Nicat  Birdoğan  demişdir  ki,  Karağan 



Usub, Bam

əzə  Musa,  Abdal  Qasım  kimi  söz 

ustalarının  yaradıcılığı  hələlik Molla Nəsrəddin 

                                                 

1

 S

ədnik Paşa Pirsultanlının lətifələri. Gəncə, 2010, səh. 8-9 



 

148 


l

ətifələri kimi yüksək sənət örnəklərinə  çev-

rilm

əmişdir. 



 

Professor S

ədnik  Paşa  Pirsultanlının  kö-

m

əyi və təqdimatı ilə Nicat Birdoğan Türkiyədə 



Kara

ğan  Usubun  lətifələrini çap etdirib oxu-

culara h

ədiyyə vermişdir. 

 

S

ədnik Paşa Pirsultanlının lətifələri iş yol-



daşları, dostları, həmkarları ilə qarşılıqlı münasi-

b

ətindən  yaranmışdır.  Sədnik müəllimin lətifə-



l

ərində  professor Rüstəm Rüstəmzadə,  yazıçı, 

ədəbiyyatşünas  Altay  Məmmədov, professor 

Davud  Hacıyev,  professor  Sabir  Əliyev,  Mirəli 

Mahmudov, Musa M

əsimov,  X.İbrahimov, 

A.R

əcəbli, Mustafa Rəhimli və  başqalarının 



adları hörmətlə çəkilir, onlara qayğı göstərilir. 

 

Professor S



ədnik  Paşa  Pirsultanlı  adlarını 

ç

əkdiyimiz görkəmli mütəfəkkirlərin dostudur, 



h

əmkarıdır, ailəvi, səmimi  iş  yoldaşlarıdır.  Hə-

min l

ətifələrdə  adları  çəkilən insanlar bu ləti-



f

ələrdən zövq almış, gülmüş və sevinmişlər. 

Ona gör

ə  ki, bu lətifələrdə  pislik, qərəz-



çilik, t

ənqid,  xoşagəlməz ifadələr yoxdur, 

s

əmimiyyət və  mehribanlığın  bədii nümunələri 



vardır.  Bu  bədii ifadələr də  insan qəlbini 

p

ərvazlandıran amillərdir. 



 

Professor S

ədnik Paşa Pirsultanlının 2011-

ci ild


ə  Gəncədə  çap olunan “XXI əsrdə  Azər-

 

149 


baycan folklorundan inc

ələmələr” adlı yüz iyrimi 

s

əhifədən ibarət  kitabında  müəllif  yazır:  “Mənə 



gör

ə  Azərbaycan  folklorşünaslığında  XXI  əsrdə 

yeni folklor erası başlanır.  

Bu kitabda c

əmlənmiş  yazılar  böyük  bir 

folklor hadis

əsinə hazırlığın başlanğıcıdır. Bütün 

bunlar  yazılmağa  başlamış  iri  həcmli “Azər-

baycan folklorunda mifoloji t

əsəvvürlər” kitabına 

hazırlıqdan başqa bir şey deyildir. 

 “Az


ərbaycan folklorunda mifoloji təsəv-

vürl


ər” kitabı bu sahədə yazılmış əsərlərin zirvəsi 

olacaqdır.” 

 

Professor S



ədnik  Paşa  Pirsultanlı  “XXI 

əsrdə Azərbaycan folklorundan incələmələr” adlı 

kitabında  “əsatir,  əfsanə  və  rəvayət  haqqında 

düşüncələrim”,  “Əfsanələrimiz  yazılı  ədəbiy-

yatda”, “Az

ərbaycan xalq dasanları Nizami Gən-

c

əvi və  Üzeyir  Hacıbəyli  yaradıcılığında”, 



“Z

ərbül məsəlin  alt  yapısı  (yarısu,  yaxud  alt 

yapısı”,  “Ata  sözlərində  və  zərbül məsələrdə 

əsatiri  izlər”, “Hikmət xəzinəsinin ləl  daşları” 

adlı mövzuların təhlili verilmişdir. 

 

Kitabdakı  məqalənin dili sadə, məzmunu 



v

ə ideyası aydın dildə yazılmışdır. Müəllif həmin 

mövzuların  şərhini tarixilik, elmlik,  ideyalılıq, 

müasirlik, müqayis

əlilik, pedaqoji və  metodik 


 

150 


prinsipl

ər  əsasında  yazmış,  mövzuların  şərhini 

qısa və məzmunlu verib ümumiləşdirmişdir. 

 

Professor S



ədnik Paşa Pirsultanlının “Mol-

la N


əsrəddin varislərinin lətifələri” adlı yüz iyir-

mi  beş  səhifədən ibarət  kitabı  2011-ci ildə  çap 

olunmuş,  kitabda  Laçın,  Göyçə, Kəlbəcər, Gən-

c

ə,  Şəki, Gədəbəy,  Daşkəsən, Bərdə, Samux lə-



tif

ələri adı ilə vermişdir. 

 M

əsələn,  “Laçın  lətifələri” bölməsində 



“Aşıq Abbasın lətifələri”, “Çiçək oğlu İsmayılın 

l

ətifələri”,  “İslam  Qasımoğlunun lətifələri”, 



“S

əlim kişinin lətifələri” adı ilə ayrı-ayrı lətifələr 

oxuculara t

əqdim olunmuşdur. 

 

Ümumiyy


ətlə, professor Sədnik  Paşa 

Pirsultanlının  bu  kitabı  səmərəli  axtarışların, 

m

əsuliyyətli tədqiqatın  məhsulu  olduğuna  görə 



oxucuya göz

əl təsir bağışlayır. 

 

Professor S



ədnik Paşayevin kitaba yazdığı 

“ön 


söz” maraqlı və əhəmiyyətlidir. Müəllif yazır 

ki, Az


ərbaycanda lətifə  yaradıcılığının  coğra-

fiyasını  genişləndirmək,  onların  istedadlı  nüma-

y

əndələrini axtarıb tapmaq qərarına gəldik və bu 



kitabı  yazdıq.  Ancaq  bu  sahədə  axtarışlarımızı 

davam etdirm

ək və Azərbaycan lətifələrini topla-

yıb çap etdirmək arzumuzu həqiqətə çevirəcəyik. 

 

Görk


əmli  folklorşünas,  əməkdar elm xa-

dimi, filologiya elml

əri doktoru, professor 


 

151 


S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  “Azərbaycan  yazıçılar 

al

əmində  əfsanə  inciləri”  adlı  kitabını  2010-cu 



ild

ə çap etdirmişdir. 

 

“Kitabın  elmi  redaktoru  filologiya  elmləri 



namiz

ədi Seyfəddin Rzasoy, rəyçi isə  Azərbay-

can Milli Elml

ər  Akademiyasının  müxbir  üzvü, 

professor R

əfael Hüseynovdur. Kitaba professor 

S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  “Ön  söz”  yazmış  və 



qarşısına  qoyduğu  məqsədin  qısa  şərhini 

vermişdir.  

 

Professor S



ədnik Paşa Pirsultanlı “Ön söz” 

d

ə  yazır:  “Mən  şair  və  yazıçılarımız  tərəfindən 



q

ələmə  alınmış  poemaları,  povest  və  hekayələri 

oxucuların  ixtiyarına  buraxıram.  Yəqin ki, oxu-

cular   


əfsanə  mövzusunda  yazılmış  poema,  po-

vest v


ə hekayələri oxuyub böyük zövq alacaqlar. 

 

Burada Az



ərbaycan  yazarlarının  əfsanə 

nümun


ələri  bütün  oxucuları  sevindirəcəkdir. 

S

ərhədləri  aşaraq  bu  kitab  dünya  oxucularını 



yeni m

ənəvi sərvətlərlə tanış edəcəkdir.  

 

İndidən  əminəm ki, “Azərbaycan yazarlar 



al

əmində  əfsanə  inciləri”  oxucuların  ən çox 

se

vdiyi stolüstü kitab olacaqdır”



1

 

 



Kitabda Yusif  V

əzir Çəmənzəminli, Seyid 

Hüseyn, S

əməd Vurğun, Mikayıl Müşfiq, Məm-

                                                 

1

 S



ədnik Paşa Pirsultanlı.Azərbaycan yazarlar aləmində əfsanə 

incil


əri. Bakı, 2010, səh.21. 

 

152 


m

əd Rahim, Mehdi Seyidzadə,  İslam  Səfərli, 

Hüseyn Arif, S

üleyman  Sani  Axundov,  İlyas 

Əfəndiyev, Rəsul Rza, A.Zöhrabbəyov, Mehdi 

Hüseyn, Mirz

ə  İbrahimov  və  Sədnik  Paşa  Pir-

sultanlının əsrləri verilmişdir. 

  Mü

əllifin Azərbaycan sənətkarlarının əsər-



l

ərindən seçdiyi nümunələr məzmunlu, ideyalı, 

t

əlim-tərbiyəvi və  bədii-estetik mahiyyətli sənət 



incil

əridir. Buna görə  də  oxuculara çox gözəl 

əxlaqi keyfiyyətlər aşılayacaq, yaxşı təsir edəcək, 

onların qəlbini pərvazlandıracaq, mənəvi aləmini 

z

ənginləşdirəcəkdir. 



Filologiya elml

əri doktoru, əməkdar müəl-

lim, görk

əmli folklorşünas, professor Sədnik Pa-

şa Pirsultanlının Azərbaycan folklorunun toplan-

masında  səmərəli fəaliyyəti  çox  şərəfli  olmuş, 

professor S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  salnaməsi ya-

rat

mışdır.  



Onun salnam

əsi Azərbaycan  şifahi  xalq 

yaradıcılığının zənginləşdirilməsində əhəmiyyətli 

olmuş və yüksək qiymətləndirilmişdir. 



 

 

 

 

 

153 


III F

əsil 

 

Elm v

ə sənətin görkəmli nümayən-

d

ələri professor Sədnik Paşa 

Pirsultanlı haqqında 

 

Folklorşünas  alim,  filologiya  elmləri dok-



toru, professor S

ədnik  Paşa  Pirsultanlı  istedadlı 

alim, mahir pedoqoq, görk

əmli şair, məsuliyyətli 

publisist, 

ədəbiyyatşünas,  folklor  toplayıcısı, 

araşdırıcısı,  tədqiqatçısıdır.  Onun    fəaliyyətini 

elm v


ə sənət xadimləri yüksək qiymətləndirirlər. 

Türkiy


ə  Respublikasının  Azərbaycandakı 

s

əfiri Hulusi Kilıç 19 mart 2009-cu ildə yazır: 



“Hörm

ətli Sədnik müəllim! 

80 illik yubileyiniz münasib

ətilə  Sizi 

s

əmimi qəlbdən təbrik edir, Sizə  möhkəm can-



sağlığı, uzun ömür diləyirəm. 

Fürs


ətdən istifadə edərək, aşıq ədəbiyyatı və 

folklorun  inkişafı  üçün  göstərdiyiniz xidmətlərə 

gör

ə  təşəkkür  edir,  qarşıdakı  işlərinizdə  uğurlar 



arzulayıram”. 

AMEA Nizami G

əncəvi  adına  Milli  Azər-

baycan  Ədəbiyyatı  muzeyinin  direktoru, millət 



 

154 


v

əkili Rafael Hüseynov 19 may 2009-cu ildə 

yazmışdır: 

“On ill


ər boyu el sözümüzü, füsunkar əfsa-

n

ələrimizi sevərək  toplayan,  duyaraq  araşdıran, 



bu  gedişatda  özü  də  əfsanələşən  əziz Sədnik 

əllimin  80  yaşı  yalnız  onun  doğmalarının, 



ail

əsinin bayramı deyil, bizim də bayramımızdır. 

Bu d

əyərli ömrün 54 ili millətə xidmətə sərf 



edilibs

ə, demək Sədnik müəllimin  varlığı  da 

milli ruhumuzun ayrılmaz bir parçasına çevrilib. 

Dem


ək Sədnik müəllimin  doğum    günü  və  yu-

varlaq ildönümü d

ə ədəbi və mədəni həyatımızın 

bayramlarındandır”. 

 


Yüklə 2,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin