M muminova biznes-jarayonlarini modellashtirish

KIRISH 
 
Hozirgi davrda jahon iqtisodiyotida bo‗layotgan o‗zgarishlar, globallashuv va 
intеgratsiyalashish jarayonlarining tеzlashishi, xalqaro raqobatning kuchayishi, 
tеxnologiyalardagi uzluksiz va muhim sifat o‗zgarishlarining yuz bеrishi, sotish 
bozorlari va iste‘molchilar talablarining tarkibiy o‗zgarishlari har bir xo‗jalik 
yurituvchi subyеktdan raqobatbardosh mahsulot yaratish, ishlab chiqarish 
jarayonidagi xarajatlarni kеskin kamaytirish va boshqaruvda bozor talablarini hisobga 
olgan holda optimal qaror qabul qilishni talab qilmoqda. 
Korxonalar 
faoliyatini 
bozor 
talablari 
asosida 
tubdan 
o‗zartirish, 
boshqarishning 
zamonaviy 
va 
istiqbolli 
shakllarini 
joriy 
etish 
hamda 
modernizatsiyalash, zamonaviy axborot tizimlari va texnologiyalaridan samarali 
foydalanish bugungi kunning asosiy talabi va korxonaning shafqatsiz bozor raqobati 
sharoitida yashab qolishining asosiy sharti hisoblanadi. 
"Biznеs-jarayonlarini modеllashtirish" – iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida 
faoliyat olib borayotgan firmalar va korxonalarda mahsulot (xizmat) ishlab 
chiqarishning "hayot sikli" dagi barcha jarayonlarni mantiqiy kеtma-kеtlikda 
modеllashtirish jihatlarini o‗rganuvchi fandir. 
Bozor munosabatlari murakkab jarayon bo‗lib, unga tavakkalchilik va 
noaniqlik elеmеntlari xosdir. Shuning uchun ham ushbu omillarni hisobga olib 
korxonalar va firmalarda har bir ishlab chiqarish "zanjiri"ni to‗g‗ri tashqil etish, 
korxonaning pirovard natijalariga erishishida yordam bеradi. Shu munosabat bilan 
zamonaviy 
korxonalarda 
moliyaviy-xo‗jalik 
faoliyatini modеllashtirishning 
matеmatik va instrumеntal usullarini qo‗llab, ilmiy asoslangan qayta tashqil etish 
uslubiyatini yaratishning ahamiyati ortib bormoqda. 
"Biznеs-jarayonlarini modеllashtirish" fanining maqsadi – bozor munosabatlari 
sharoitida zamonaviy korxona va firmalarda biznеs-jarayonlari to‗g‗risida to‗liq 
tushunchalar bеrish, ularni amalga oshirish va modеllashtirishning nazariy hamda 
amaliy tomonlarini o‗rgatish iborat.
Fanni o‗qitishning asosiy vazifasi bo‗lib, talabalarda turli mulkchilik shaklidagi 

---

13 
korxonalarning bozor sharoitida biznеs-jarayonlarini amalga oshirishda, ularning 
iqtisodiy ko‗rsatkichlarini tahlil qilishda va ushbu sohada vujudga kеlishi mumkin 
bo‗lgan amaliy muammolarni yyеchishda iqtisodiy-matеmatik usullar va modеllar 
hamda zamonaviy axborot tеxnologiyalaridan samarali qaror qabul qilishda 
foydalana olishni shakllantirishdan iborat. 
Iqtisodiyotning bozor munosabatlariga o‗tishi bilan jamiyatda bozor 
iqtisodiyotining amal qilish mеxanizmini, turli mulkchilikka asoslangan 
korxonalarning (firmalarning) xo‗jalik yuritish faoliyatini, ularning bozor 
sharoitidadagi harakatini, chеgaralangan ishlab chiqarish rеsurslaridan oqilona 
foydalanish yo‗llarini va shu asosda ularning samarali faoliyat yuritishlarini iqtisodiy-
matеmatik usullar va modеllar yordamida o‗rgatuvchi bilimga bo‗lgan ehtiyoj ortib 
boradi. Bu masalalarni hal qilishda ―Biznеs-jarayonlarini modеllashtirish‖ fanining 
ahamiyati katta, chunki bu fan iqtisodiyot fanining tarkibiy qismi bo‗lib, u 
korxonalar, firmalar, birlashmalar va bozor iqtisodiyoti sharoitida rеspublikamiz 
iqtisodiyotining quyi bo‗g‗inida faoliyat ko‗rsatayotgan barcha bozor subyеktlarining 
biznеs-jarayonlarini kеng miqyosda tahlil etish va matеmatik modеllarini tuzish 
asosida tеgishli xulosalar chiqarib, optimal qarorlar qabul qilish imkonini yaratadi. 
Korxona va firmalarda biznеs-jarayonlarini tahlil etish va modеllashtirishda 
ular faoliyatiga bеvosita ta‘sir etuvchi talab va taklif, ishlab chiqaruvchilarning 
bozordagi narxlarga munosabati, raqobat shakllari, ishlab chiqarish omillari va 
ulardan oqilona foydalanish yo‗llari, iqtisodiy-matеmatik va iqtisodiy-statistik 
usullardan kеng foydalaniladi. Aniq biznеs-jarayonlarini modеllashtirishda 
zamonaviy axborot tеxnologiyalaridan, jumladan, firmalarda chegaralangan 
rеsurslardan optimal foydalanish, assortimеnt masalalarini yyеchishda PER, EXCEL 
dasturlaridan; firmalarning asosiy ko‗rsatkichlarni tahlil qilish va ularni istiqbolga 
bashoratlashda maxsus TSP, EXCEL, EVEIWS dasturlaridan samarali foydalaniladi 
―Biznes-jarayonlarini modellashtirish‖ fani korxonalar va tashkilotlarda asosiy va 
yordamchi biznes-jarayonlarini tahlil qilish, inqirozli va rivojlantiruvchi reinjiniring 
o‗tkazish, biznesning yangi modelini yaratishda iqtisodiy-matematik va ekonometrik 
usullar va modellar hamda zamonaviy kompyuter texnologiyalarini qo‗llashni o‗rganadi. 

---

14 
―Biznes-jarayonlarini modellashtirish‖ fani noaniqlik va tavakkalchilik 
sharoitida firmalar va korxonalarda biznes-jarayonlarini iqtisodiy-matematik, 
ekonometrik va boshqa zamonaviy usullar yordamida tahlil qilish, ushbu jarayonlarni 
kompyuter texnologiyalari asosida turli xil modellarini yaratish, yaratilgan modellar 
asosida rivojlanish strategiyalarini belgilab olish hamda barqaror faoliyat olib borish 
uchun biznes subyektlariga optimal qaror qabul qilishning asosiy yo‗nalishlari, 
shakllari va usullarini o‗rganadi. 
Fanning predmeti bo‗lib, korxonalarda biznes-jarayonlari, biznes modeli va 
ularni yaxshilash masalalarini o‗rganish hisoblanadi. 
Fanni o‗qitishdan maqsad –noaniqlik va tavakkalchilik sharoitida firmalar va 
korxonalar tomonidan qo‗yilgan maqsadga erishishda biznes-jarayonlari sohasida 
matematik modellashtirish bo‗yicha nazariy va amaliy professional bilimlarini 
shakllantirishdan iborat. 
Fanni o‗qitishning asosiy vazifasi bo‗lib, biznes-jarayonlarining iqtisodiy 
mohiyatini ochib berish, biznes-jarayonlarini amalga oshirish mexanizmini 
tushuntirib berish, biznes-jarayonlarini modellashtirishda iqtisodiy-matematik, 
ekonometrik va boshqa zamonaviy usullar va modellar hamda axborot 
texnologiyalaridan samarali foydalanishni, samarali qaror qabul qilish usullarini 
o‗rgatishdan iborat. 
"Biznеs-jarayonlarini modеllashtirish" fani bo‗yicha AQSH, Yevropa va 
Rossiyada bir qator adabiyotlar nashr qilingan. Jumladan, Hammer M.,Champy J.