M u n d a r I j a

Benzinlarning fraktsion tarkibi, asosiy xossalari.

Benzinning fraktsion tarkibi uning karbyuryatsiya jarayonidagi to’liq bug’lanishi xaqida fikr yuritish imkonini beradi. Yonuvchi aralashmaning sifati benzinning bug’lanish darajasiga bog’liqdir. Fraktsion tarkib benzinning umumiy hajmi bilan uning haydalish harorati orasidagi bog’liqlikni belgilaydi.
Neftdan olingan barcha yonilg’ilar turli qaynash haroratiga èga bo’lgan uglevodorodlarning murakkab aralashmasidir. Yonilg’ining bo’g’lanuvchanlik xossasi uning fraktsion tarkibi bilan baxolanadi.
Fraktsion tarkib maxsus asbobda 100 ml yonilg’ining qizdirib aniqlanadi(5-rasm). Idishda 100 ml yonilg’i olib haydash kolbasida qaynatiladi va bo’g’ga aylantiriladi. Bo’g’lar sovutilib, yana suyuqlikka aylantiriladi va o’lchov ŝilindriga yig’iladi. Har 10 ml yonilg’i bo’g’langandan keyin harorat yozib boriladi. Yonilg’ining èng engil fraktsiyalari birinchi qaynay boshlaydi va bug’ga aylanadi.
Suyuqlikning bug’lanish jarayoniga uning qovushqoqligi, zichligi, sirt tarangligi ta’sir ko’rsatadi, bu jarayon asosan haroratga bog’liq.

5-rasm. Yonilg’ilarning fraktsion tarkibini aniqlash asbobi.

Benzin ko’p fraktsiyali suyuqlikdir, shu sababdan uning muayyan qaynash harorati bo’lmaydi, ammo suv, spirt va atsetonning qanday haroratda qaynay boshlanishini aniq aytish mumkin. Benzin tarkibidagi engil fraktsiyalar atmosfera bosimi ta’sirida 30-40⁰Sdayoq qaynay boshlaydi, og’ir fraktsiyalar èsa 165-205⁰Sdagina qaynaydi. 10% benzinning bug’lanishini ta’minlaydigan harorat (t₁₀) uning yurgizib yuborish xususiyatini ifodalaydi, chunki past haroratda benzinning 10%ni bug’latadigan birinchi èng past haroratga qo’yidagi èmperik formula bo’yicha baho b 1

t_or » t₁₀ - 50
2
Bu formula karbyuratorda yurgizish qurilmasi, klassik o’t oldirish sistemasi, siqish darajasi 7,0 bo’lgan benzinida ishlaydigan dvigatel uchun tuzilgan. Siqish darajasi ortganda, yurgizib yuborish qurilmasi ishlatilganda, èlektron o’t oldirish tizimi qo’llanilganda, tirsakli valning aylanish tezligi oshirilganda dvigatelni yurgizib yuborish harorati pasayadi. Lekin havo issiq kezlarda benzinning past haroratda qaynay boshlashi juda xavfli hisoblanadi, yong’in chiqish xavfi ortadi, benzin bug’lanib isrof bo’ladi, benzin trubasida, benzin nasosida engil fraktsiyalar qaynay boshlaydi, natijada bug’dan iborat to’siq xosil bo’lib, karbyuratorga benzin o’tolmay qoladi. Ta’minlash tizimining normal ishlashiga xalaqit beradigan haroratda ikki xil omil mavjud, birinchisi - benzin to’yingan bo’g’larining o’rtacha bosimi va ikkinchisi 70⁰S da bug’lanadigan fraktsiyalar miqdoridir(6 rasm).
Benzindagi engil fraktsiyalar qaynay boshlagan harorat bilan og’ir fraktsiyalarning qaynashi to’xtagan harorat oralig’i benzinning èkspluatatsion xossalari uchun katta axmiyatiga èga. Bu oraliq qancha qisqa bo’lsa, dvigatelni yurgizib yuborishga shuncha kam vaqt sarflanadi va dvigatelning tirsakli vali aylanish tezligini oshirish xususiyati shuncha yuqori bo’ladi. Dvigatelning bu xususiyatlari benzinning mediana issiqligi deb ataladigan qaynash harorati bilan, ya’ni benzin tarkibidagi fraktsiyalarning 50% bug’lanadigan harorat bilan aniqlanadi.

6-rasm. Benzinning fraksion tarkibi

Nixoyat, haydash jarayoni oxiridagi harorat ta’sirida og’ir fraktsiyalar to’la bug’lanadi va bu harorat dvigatelning xizmat muddatiga katta ta’sir ko’rsatadi. Agar haydash harorati 205⁰S ga etganda benzinda ishlovchi dvigatel qismlarining eyilish tezligi 100% ni tashkil ètadi deb qabul qilsak, 160⁰S da u 60% ga, 230⁰S da 150% ga teng bo’ladi. Benzin tarkibidagi fraktsiyalar uning solishtirma yonish issiqligini belgilab beradi. Aviatsiya benzinning bu ko’rsatkichi avtomobil benzinlari ko’rsatkichidan yuqoridir. Shu tufayli dvigatel aviatsiya benzinida ishlatilganda ko’proq quvvat beradi, biroq aviatsiya benzinida ishlaganda avtomobil dvigatelining klapanlari kuyib ketishi mumkin, chunki ular yuksak haroratda ishlashga moslanmagan.
Qishda yurgizib yuborish oson bo’lishi uchun yozgi va qishki benzinlar ishlab chiqariladi. Qishki benzinlar fraktsion tarkibining engillagi bilan farq qiladi. Yonilg’ining tarkibida engil fraktsiyalarning ko’p bo’lishi ham yaxshi èmas, yonilg’i tez yonib yonilg’i naychalarida bug’lar tiqilib qoladi, natijada dvigatel normal ishlamaydi (qizib ketadi). Bu hol ayniqsa qishki benzinlarni yozda ishlatganda yuzaga keladi. Yonilg’ining 10%dan 95%gacha qaynab bug’lanishini ta’minlaydigan harorat uning asosiy qismining bug’lanishini xarakterlaydi va ish fraktsiyasi deyiladi.
Yozgi benzinning 10%i 70⁰Sgacha, qishkisi èsa 50⁰S gacha haroratda qaynab, bug’ga aylanishi aniqlangan. Tegishlicha 180⁰S va 160⁰S haroratgacha qizdirilganda 50% benzin qaynab bug’ga aylanadi. Yozgi benzinlar 196-205⁰S da, qishkilari èsa 185-195⁰S haroratda qaynab to’liq bo’g’ga aylanishi kerak.