M u n darij a

Tayyorlov guruhi 
Kattalik. Maktabga tayyorlash guruhida o‘quv yili boshida bolalarda 
buyumlarning uzunligi, kengligi, balandligini aniqlash malakasi mustahkamlanadi. 
Shundan keyin ular shartli o‘lchovlar yordamida buyumlarning uzunliklari, kengliklari va 
balandliklarini o‘lchash hamda taqqoslashga o‘rgatiladi. 
Bolalarga eng oldin o‘lchashning ma‘nosi va ahamiyatini tushuntirish, o‘lchash 
usullarini ko‘rsatish, o‘lchashda amal qilish lozim bo‘lgan qoidalarni aytish kerak. 
Shundan keyin bola har xil obektlarni o‘lchash usullarini amalda egallaydi. 
Mashg‘ulotlarni sochiluvchi jismlarning hajmlarini o‘lchashdan boshlash maqsadga 
muvofiq. Bunday qilish shuning uchun ham maqsadga muvofiqki, sochiluvchi jismlarni 
o‘lchash jarayoni masofalarni o‘lchashga nisbatan qiziqarliroqdir. Bundan tashqari, 
sochiluvchi jismlar hajmini o‘lchash suyuqlik hajmini o‘lchashga qaraganda kam 
mashaqqatlidir. Birinchi mashg‘ulotning ikkinchi qismida bolalarni buyumlarning 
uzunliklarini o‘lchash bilan tanishtirish mumkin. 
Bularning hammasi (nimadan boshlash) maktabgacha tarbiya yoshidagi bolaning 
matematikaviy rivojlanish rejasida prinsipial emas, ammo mashg‘ulot o‘tkazish uslubiyati 
uchun ahamiyatga ega. 
Birinchi mashg‘ulot. Bolalarning kattaliklarni shartli o‘lchov bilan o‘lchash 
haqidagi tasavvurlarini tarkib toptirish. Guruchni o‘lchash. Lentaning uzunligini 
o‘lchash. 

---

 Birinchi mashg‘ulot uchun nima muhim? Bolalarga shuni ko‘rsatish kerakki, 
sanash uchun o‘lchash mumkin va o‘lchash kerak, o‘lchamay turib, sanash mumkin emas. 
Bu o‘rinda mashg‘ulotda har xil kattaliklarni (sochiluvchi va masofali) ko‘rsatish kerak. 
Bolalarni o‘lchov hamda ―o‘lchash‖ atamasining o‘zi bilan, bir xil ma‘noli har xil 
so‘zlarni, ya‘ni ―o‘lchashda‖, ―o‘lchab bo‘lishdi‖, ―o‘lchov‖ kabi so‘zlarni berish 
orqali tanishtirish kerak. 
Mashg‘ulotni stolda turgan qandaydir buyumlarni (masalan, kubchalarni) 
sanashdan boshlash mumkin. Bolalar kubchalarni sanab chiqishadi va natijaviy sonni 
aytishadi: hammasi bo‘lib 8 ta kubcha. Shundan keyin tarbiyachi stolga don (bizning 
mashg‘ulotda guruch) solingan kosani qo‘yadi. ―Bunda qancha guruch borligini qanday 
bilish mumkin?‖ – deb so‘raydi tarbiyachi bolalarga murojaat qilib. Bolalar ―Qancha‖ 
savoliga javob berish uchun sanash kerakligiga odatlanib qolishgan. Shu sababli bunday 
deyishadi: ―Sanash kerak‖ ―Qanday sanash kerak?‖ Ana shu erda sanash yo‘llari izlana 
boshlanadi. Odatdagi usul bilan guruchni sanab chiqish deyarli mumkin emas: bittadan 
sanab chiqish uzoq vaqt oladi. 
Bolalar eng yaxshi hol ―tortish kerak‖, deb javob berishadi. ―To‘g‘ri‖, ammo bizda 
tarozi yo‘q-ku, - deydi tarbiyachi. Uyda ham har doim tarozi bo‘lavermaydi, biz esa 
shavla pishirishimiz kerak. Buning uchun bio‘ nima qilamiz?‖ Tarbiyachi bitta stakanni 
olib, uni bolalarga ko‘rsatadi va so‘raydi. ―Bunda qancha guruch borligini stakan bilan 
bilish mumkinmi? Mana ko‘rsataman‖. Stakanni guruchga to‘ldiradi va bolalarning 
e‘tiborini stakanning to‘laligiga qaratadi, shundan keyin guruchni bo‘sh kosaga soladi va 
uni stol ustiga qo‘yadi. ―Bolalar, - deydi tarbiyachi, - biz sanoqdan adashib ketmasligimiz 
uchun, siz o‘z patnislaringizga fishkalarni, men esa kubchalarni qo‘yaman. Kosaga nechta 
stakan, guruch solsak, shuncha kubcha va shuncha fshka qo‘yamiz. Shundan keyin 
so‘raydi: 
- Men necha stakan guruch soldim? 
- Bir stakan. 
- Mekn stolga nechta kubchani qo‘yishim kerak? 
- Bitta 
- Sizlar oldingizga nechta fishka qo‘yishingiz kerak? 
- Bitta. 
Mashg‘ulot boshidayoq qilingan bunday aniqlashtirishdan keyin, tarbiyachi 
bolalarning kosaga har qaysi ag‘darilgan stakan guruch uchun bittadan fishka qo‘yib 
borishlarini kuzatib borishi kerak. Bu o‘rinda mashg‘ulotdagi asosiy moment –o‘lchashni