Magistratura məRKƏZİ

Резюме/resume…………………………………………………….............................94

GİRİŞ

Mövzunun aktuallığı. İtifaqın dağılması müstəqil dövlətlərin meydana gəlməsi, yeni iqtisadi sistemə keçid üçün ölkəmizdə hüquqi baza yaradılmış, təşkilati-idarəetmə strukturları formalaşdırılmış, istehlak bazarında anti inhisar tədbirləri görülmüş, iqtisadi idarəetmənin bazar vasitələrindən geniş istifadə olunmasına başlanmışdır. Son 16 ildə həyata keçirilən iqtisadi islahatlar ölkənin planlı sosializim iqtisadi sistemindən bazar iqtisadiyyatı sisteminə keçidi üçün labüd olan maddi-texniki bazanın yaradılması üçün iqtisadiyyata böyük həcmdə investisiya cəlb edilməsinə şərait yaratdı. Əldə edilmiş bütün uğurlarla yanaşı ölkəmizin iqtisadiyyatının müasir durumunun iddiaçı qiymətləndirilməsi göstərir ki, iqtisadiyyatda öz həllini gözləyən problemlərdə meydana gəlmişdir.

Azərbaycan xalqının ümum milli lideri Heydər Əliyev 2002-ci ildə Azərbaycan Dövlət İqtisad Unversitetində çıxışında demişdir: “Bazar iqtisadiyyatına keçid uzun bir prosesdir... Eyni zamanda bu, nəzəriyyə ilə bağlıdır, dünya təcrübəsi ilə bağlıdır. Dünya təcrübəsini siz – bizim mütəxəssislər, alimlər, bu sahənin müvafiq işçilərini toplamalısınız. Nəzəriyyəni – yeni nəzəriyyə icad etməyə ehtiyac yoxdur –ümumiləşdirmək, bizim iqtisadiyyatımıza uyğunlaşdırmaq sizin vəzifənizdir. ... İqtisadçılar gərək apardığınız islahatların hər birinin həm həyata keçirilmə prosesini, həmdə nəticələrini təhlil etsinlər. Ola bilər, bundan yaxşı əsərlərdə yaza bilərsiniz. Bu da sizin elmi əsərləriniz olacaqır”

Azərbaycan Respublikası Prezdenti cənab Ilham Əliyevin dediyi kimi “Bizə çoxşaxəli iqtisadiyyat – yalnız nefdən və neftin qiymətlərindən aslı olmayan iqtisadiyyat lazımdır” Göstərilən uyğunsuzluqların aradan qaldırılmasını və iqtisadi tarazlıqın yaradılmasının bərpa olunmasının əsas vasitələrindən biri məhz investisiyalar və onlardan səmərəli istifadədir. Investisiyalarla bağlı digər mühüm məsələ böyük miqyaslı investisyalardan adekvat iqtisadi səmərə əldə edilməməsidir. sənaye üzrə bir manat investisiyaya görə əldə edilən mənfəət normativlə müqayiədə on dəfələrlə azdır.

Milli iqtisadi inkişafın təcrid olunmuş halda həyata keçirilməsinin qeyri mümkünlüyü faktı istər-istəməz xarici amillərin tam ciddiliklə nəzərə alınmasını tələb edir. Başqa sözlə, qapalı iqtisadi məkandan dünya təsərrüfatına inteqrasiya edilməsi artıq ümumbəşəri problemə çevrilmişdir. Milli dövlət mənafelərinin birbaşa regional və qlobal mənafelərdən asılılığı isə iqtisadi inteqrasiyanı zəruri bir amilə çevirir. Resursların məhdudluğu və onlara olan tələbatın durmadan inkişafı istənilən cəmiyyəti xarici resursların ölkəyə cəlb olunması üsullarını axtarmağa məcbur edir. Xüsusən bazar münasibətlərinə keçid şəraitində müxtəlif layihələrə investisiya qoyuluşu çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Onsuz əsas istehsal fondlarının təzələnməsi, geniş təkrar istehsalı və onunla əlaqədar rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalı, deməli, ölkənin inkişafının sosial-iqtisadi problemlərinin həlli mümkün deyildir.

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində cəmiyyətin artmaqda olan sosial-iqtisadi təlabatının ödənilməsi mövcud istehsal potensialından tam və səmərəli istifadə edilməsi, ETT-nin nailiyyətlərinin istehsala tətbiqi və bu kimi yeniliklər investisiya qoyuluşlarından asılıdır. Bu baxımdan, cəmiyyətin həyatında investisiya qoyuluşlarının əhə-miyyəti və rolu son dərəcə artmış olur. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə ölkəmizin iqtisadiyyatının inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsinə qaldırmaq üçün yaxın 15 ildə təqribən 20-22 mlrd dollar (neft-qaz sektoru və işgal olunmuş 20% ərazilərin bərpası nəzərə alınmadan) investisiya tələb olunur. Ölkə əhalisinin yoxsulluq səviyyəsinin yüksək olması, gəlirlərin azlığı və digər iqtisadi və hüquqi amillər ölkədə daxil olan investisiyaların həcminə mənfi təsir edir.

Bəzilərin fikirincə ölkədə iqtisadi inkişafı xarici investisiya və xarici texnologiya, yeni təşkilati idarəetmə strukturları və sərt büdcə məhdudiyyəti mövcud olduqda mümkündür. Bu şərtlər o zaman optimal səmərə verir ki, onlar yerli xüsusiyyətləri nəzərə alırlar, o xüsusiyyətlərlə birlikdə həyata keçirilirlər.

Iqtisadi islahatlar dövründə Azərbaycan Respublikasında investisiyaların iqtisadi və sosial səmərəliliyinin nəzəri aspektlərinə təhlilinə və qiymətləndirilməsinə, dövlət tənzimləmə vasitələrinə ölkədə iqtisadi tarazlığın yaradılmasında investisiyaların roluna, daxili və xarici investisiyaların əhəmiyyətli dərəcədə artırılması ehtiyyatlarının aşkar edilməsinə həsr olunmuş kompleks elmi – tədqiqat işi aparılmışdır. Bazar iqtisadiyyatı sistemində investisiyaların sosial-iqtisadi səmərəliliyinin metodologiyası hal-hazırda iqtisadi ədəbiyyatda mübahisə mövzusudur. Iddiaçının fikirincə, onun hazırladığı disertasiya bu boşluğun müəyyən qədər doldurulmasına kömək edəcəkdir.

Odur ki, məhz ölkəmizin iqtisadiyyatında yaranmış durumu və yerli xüsusiyyətləri nəzərə almaqla, xarici investisyaların iqtisadi səmərəliliyinin artırılmasına iqtisadi tarazlığa və iqtisadi artma təsirinin tədqiqinə bütünlükdə iqtisadi islahatların tərkib hissəsi kimi yanaşır və onu qiymətləndirir.