www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
154
154
V.15.4. Temperamentin fizioloji əsasları
Əvvəlki bölmədə qeyd olduğu kimi, temperament haq-
qında geniĢ yayılmıĢ, bütün dünya miqyasında qəbul edilən
üçüncü nəzəriyyə sinir sistemi nəzəriyyəsidir. Akademik Ġ.P.
Pavlov tərəfindən irəli sürülmüĢ bu nəzəriyyə ali sinir fəa-
liyyəti (ASF) sahəsində ən əsaslı kəĢflərdən biri olmuĢdur. Ġ.P.
Pavlov bu yolla temperamentin fizioloji əsasları haqqında
təlim yarada bilmiĢdir. Akademik Ġ.P.Pavlov belə bir qənaətə
gəlmiĢdir ki, temperamentin tipləri sinir sisteminin tiplərinə
əsasən formalaĢır. BaĢqa sözlə sinir sistemi tipləri
temperament tiplərinin fizioloji əsasını təĢkil edir. Sinir
sisteminin bu tipləri anadan gəlmə xarakter daĢıyır. Ona görə
də Ġ.P.Pavlov bu tipləri genotiplər adlandırmıĢdır.
Ali sinir sisteminin bu tiplərini müəyyənləĢdirmək
üçün akademik Ġ.P.Pavlov əsas sinir prosesləri olan oyanma
və ləngimənin üç xassəsini əsas götürmüĢdür: 1)oyanma və
ləngimənin qüvvəsi; 2) oyanma və ləngimənin müvazinət
dərəcəsi; 3) oyanma və ləngimənin mütəhərrikliyi.
Ġtlər üzərində apardığı uzunmüddətli tədqiqatlar əsa-
sında akademik Ġ.P.Pavlov ali sinir fəaliyyəti tiplərinin təs-
nifatını vermiĢdir. O, oyanma və ləngimənin güvvəsi
xassəsinə görə itləri güvvətli və zəif olmaqla iki yeə ayırmıĢ
və burada zəif sinir fəaliyyəti tipinin ayrıldığını qeyd
etmiĢdir. Oyanma və ləngimənin ikinci xassəsi olan
müvazinət dərəcəsinə görə qüvvətli xassəyə malik olan
heyvanların da iki yerə ayrıldığını göstərmiĢdir: cəld
(diribaĢ) və asta tip. Nəticədə ali sinir fəaliyyətinin heyvanlar
və insanlar üçün eyni olan aĢağıdakı tiplərinin olduğu aĢkarı
çıxarılmıĢdır: 1) zəif; 2) hövsələsiz ;
3) diribaĢ (cəld); 4) sakit.
AĢağıdakı Ģəkildə bu tuplərin necə yarandığını əyani
Ģəkiuldə görə bilirik.
|