MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs 

Mərkəz

i

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

 

91 

aparıldıgına görə buradakı ümumiləĢdirmənin rolu Ģübhəsizdir. 

Lakin  ümumiləĢdirmə  həmiĢə  tələb  olunan  səviyyədə  vaĢ 

vermir. 

Psixoloji  tədqiqatlar  artıq  sübut  etmiĢdir  ki,  bəzən 

aparılan  ümumiləĢdirmələr  oxĢar  mühüm  əlamətlərinə  görə 

deyil,  ikinci  dərəcəli,  formal  əlamətlərə  görə  aparılır.  Bu  cür 

ümumiləĢdirmələr  çox  vaxt  yanlıĢ  xarakter  daĢıyır.  Bu  cür 

ümumiləĢdirmələr  psixoloji  ədəbiyyatda  generalizasiya 

hadisəsi adlandırılmıĢdır. 

Təcrübə  göstərir  ki,  generalizasiya  hadisəsi  çox  vaxt 

müĢahidə  etdiyimiz  cisim  və  hadisələrin,  mənimsədiyimiz 

faktların, məfhum və qaydaların xüsusiyyətlərilə bağlı olur. Bu 

xüsusiyyətlər isə həmiĢə səmərəli mənimsəmə imkanı yaratmır, 

bəzən  səhv  ümumiləĢdirmələrin  meydana  gəlməsinə  Ģərait 

yaradır.  Professor  P.A.ġevaryov  bu  Ģəraiti  belə  xarakterizə 

edir: adətən, müəyyən hadisənin daimi xüsusiyyətləri iki qrupa 

(A və  B qruplarına) ayrılır. Lakin bəzən elə hadisələrə də rast 

gəlirik  ki,  onlarda  daimi  A  xüsusiyyəti  oldugu  halda,  B 

xüsusiyyəti  mövcud  deyildir.  Həmin  hadisə  yalnız  müəyyən 

mərhələdə həm A, həm də B xüsusiyyətlərinə malik olur. Ona 

görə  də  Ģagirddə  bu  cür  hadisələr  üzrə  yalnız  A 

xüsusiyyətlərini dərk etməyə aid assosiasiya yaranır.  

Hadisədə həm A həm də B xüsusiyyətləri olduqda Ģagird 

yalnız  birinci  xüsusiyyətə  əsaslansa  da  bu  cür  assossasiyanın 

səhv  olduğu  meydana  çıxmır.  Lakin  Ģagirdin  yalnız  A 

xüsusiyyətinə  malik  olan,  ancaq  B  xüsusiyyəti  olmayan  

hadisələr  rast  gəldikdə  də  eyni  yolla  hərəkət  etməsi,  yalnız  A 

xüsusiyytinə  əsaslanması  səhvə  gətirib  çıxarır.  Deməli  burada 

A  xüsusiyyətinə  əsaslanılır,  B    xüsusiyyətinin  mövcud 

olunmasına fikir verilmir. Nəticədə səhvə yol verilmiĢ olur. 

Eyni  hadisə  ikinci  və  üçüncü  dilin  mənimsənilməsi 

prosesində  də  özünü  göstərir.  Ġkinci  və  üçüncü  dili  öyrənən 

adam  həmin  dil  faktlarının  əvvəlki  dilə  oxĢar  bir  əlamətinə 

istinad  etdiyi    (A  əlamətinə)  və  burada  ikinci  əlamətin  olub 

---