MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

299 

türklüyündə  qalmasını;  3)  onu  əsarətdən  qurtaran  Ankaraya 

(Atatürkə)  namus  borcunun  olmasını  göstərmişdir  [5,  22].  Bu 

səbəblər  arasında  türklüyə  xidməti  özünün  ali  vəzifəsi  hesab 

edən Ə.Ağaoğlunun fikrincə, türklük bölünməyi qəbul etməyən 

tamdır.  Ancaq  fikrimizcə,  burada  əsas  rolu  heç  də  türklüyə, 

türkçülüyə  xidmət  istəyi  oynamamışdır.  Çünki  türkçülüyə 

xidmət, özünün də dediyi hissələrə ayrılmayan bir tamdır; istər 

Azərbaycanda,  istər  Türkiyədə,  istərsə  də  Türküstanda  olsun. 

Deməli, Ağaoğlunun çox qısa bir zamanda fikrindən daşınma-

sında  başqa  amillər:  1)  bolşevizmin  əsas  mahiyyəti  haqqında 

bilgilərinin  artması;  2)  vətənində  baş  verənlər  fonunda  onu 

hansı aqibətlərin gözləməsi mühüm rol oynamışdır.  

Fikrimizcə, Ağaoğlunun «rus kommunizmi»nə əvvəlcə 

rəğbət  bəsləməsi,  daha  sonra  ondan  üz  döndərməsinin  kökü 

Malta  sürgünündə  (1919-1920)  olarkən  yazdığı  «Üç 

mədəniyyət» əsərinə gedib çıxır. Hələ, azadlığa çıxmamışdan 

öncə,  Ağaoğlu  Rus-Avropa-Qərb  mədəniyyətinin  təsiri 

altiında  olmuşdur.  Bu  əsərdən  də  görmək  olur  ki,  bir  çox 

hallarda Ağaoğlu iki əsas xətt 1) Rus-Qərb-Avropa-; 2) Türk-

İslam-Şərq  arasında  tərddüd  etmişdir.  Bəzən  o  Türk-İslam 

dünyasının  cəhalətdən  və  gerilikdən  qurtuluş  yolu  kimi 

birinciyə,  bəzən  də  də  ikinciyə  üstünlük  vermişdir.  Məsələn, 

onun  Nərimanova  yazdığı  məktub  göstərir  ki,  Malta 

sürgünündə  olarkən  birinciyə  üstünlük  vermişdir.  Çünki 

Ağaoğlu  həmin  əsərində  yazırdı  ki,  son  əsrlərdə  Şərq,  yəni 

İslam  və  Budda-Brəhmən  mədəniyyəti  yalnız  maddi  deyil, 

mənəvi  baxımdan  da  Qərb  mədəniyyətinə  yenilərək,  onun 

şəxsiyyət  və  özəlliklərini  qəbul  və  iradəsinə  tabe  olmaq 

məcburiyyətində  qalmışlar.  Müsəlmanların  və  buddistlərin 

bütün  sahələrdə  avropalıları  təqlidə  başladıqlarını  irəli  sürən 

---