MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

162 

162 

başqaları  da  dəfələrlə  qeyd  etmişlər.  Məsələn,  Y.Akçura-

oğluna  görə,  Ə.Hüseynzadə  müsəlman  türkləri  arasında  ilk 

turançı,  ilk  panturançı  hesab  olunurdu  [22,  174,  205].    Eyni 

müddəanı Ə.Cəfəroğlu da irəli sürərək yazırdı ki, Hüseynzadə 

türkləşmək,  avropalaşmaq  və  islamlaşmaq  üçlü  məramı  ilə 

milli  istiqlalın  fikri  mücadiləsinin  «Ana  Yasası»nı  meydana 

qoymuşdur  [87

a

,  XIII].  M.Ə.Rəsulzadə  isə  bu  məsələni  bir 

qədər  də  dəqiqləşdirərək  yazırdı:  ««Füyuzat»  jurnalı  «Türk 

Yurdu»nda  olduğu  kimi  aydın,  ardıcıllıqla  olmasa  da 

türkçülük konusunu daha öncə işə salmış, hətta mərhum Ziya 

bəyin 

son 

çağlarda 

«Türk 

millətindənəm, 

islam 

ümmətindənəm, qərb mədəniyyətindənəm» çağırışı ilə göstər-

diyi anlamı Əli bəy Hüseynzadə «Türk qanlı, islam imanlı və 

firəng  geyimli  olaq»  formulu  ilə  açıqlamışdı.  Azərbaycan 

mətbuatının,  eləcə  sonrakı  ədəbiyyatının  şüurlu  metodik  bir 

biçimdə  milli  türk  ideologiyasını  işə  salmaq  düşüncəsi  isə  I 

Dünya savaşı öncəsində, illərində daha çox gəlişmişdir» [189, 

48].  Onun  fikrincə,  beləliklə,  balkan  və  dünya  müharibələri 

dövrü türk milli ideyasının inkişafında dönüş nöqtəsi olmuşdu 

[179, 49].  

M.B.Məmmədzadə  də  qeyd  edir  ki,  Azərbaycan  milli 

hərəkatının  kamilləşməsində,  Azərbaycan  ictimaiyyətinin 

şüurlanmasında  «Füyuzat»  jurnalı  və  onun  əsas  yazarı 

Ə.Hüseynzadə  müstəsna  rol  oynamışdı  [154,  47].  Belə  ki, 

mədəni  millətçiliyin  sonrakı  forması  Hüseynzadə  tərəfindən 

«türkləşmək,  islamlaşmaq  və  avropalaşmaq»  kimi  bir  prinsip 

halına  gətirilmiş,  daha  sonra  «Müsavat»ın  başlıca  şüarı  və  

milli Azərbaycan bayrağının əsasını təşkil etmişdir: «Beləlik-

lə, türk milli hərəkatı gərək geniş mənası ilə, gərəksə də Azər-

baycan  ölçüsündə  XX  əsrin  əvvəllərinə  doğru  şəkillənməyə 

---