MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

49 

nail  olmaq  üçün  birincisi,  müsəlman  xalqları  arasında  məzhəb 

ayrılığına son qoyulmasını və bütün müsəlmanların sidq ürəkdən 

Qurana  və  Məhəmməd  peyğəmbərin  (s)  əhli-beytinə 

tapınmasını, tovhidi əsas kimi götürmüşdür [18, 32]. İkincisi, o, 

Avropa  mədəniyyətinin  müsəlman  mədəniyyətinə  təsirinin 

qarşısının  alınmasını  vacib  hesab  etmişdir  [17].  Fikrimizcə, 

burada  xüsusilə,  Axundoğlunun  İslam  mədəniyyəti  xaricində, 

bütün  mədəniyyətlərə,  o  cümlədən  Avropa  elminə  qarşı  olması 

düzgün hesab oluna bilməz. Hər halda, İslam mədəniyyəti kimi, 

Avropa  xalqlarının,  o  cümlədən  başqa  dinə  sitayiş  edən 

millətlərin  də  bəşər  mədəniyyətinə  və  insaniyyətə  xidmətləri 

olmuşdur. İslam xalqları arasındakı məzhəb və digər ayrılıqların, 

fərqlərin  onların  ən  azı  mənəvi  birliyinə  əngəl  olması 

məsələsində  isə Axundoğluyla razılaşmamaq mümkün deyildir. 

Ancaq  bu  məsələdə  o,  özü  də  İslam  dininin  müəyyən  bir 

hissəsinin  müdafiəçisi  kimi  çıxış  etmişdir  ki,  bu  da,  birmənalı 

qəbul edilə bilməz. 

XX  əsrin  əvvəllərində  «İslam  birliyi»  ideyasının  siyasi 

qanadı isə «İittihad» partiyası olmuşdur. «İttihadçı»lar (S.M.Qə-

nizadə,  Q.Qarabəyli  və  b.)  «İslam  birliyi»  ilə  yanaşı,  müəyyən 

dərəcədə türkçülüyə rəğbət göstərsələr də, bu, milli kimliklərinin 

türk  olması  hissindən  uzağa  getməmişdir.  Ümumilikdə,  onlar 

Azərbaycan  türklərinin  xilasını  «İslam  birliyi»ndə  axtarmış,  bu 

mənada gah Osmanlı müsəlmanları, gah da Rusiya müsəlmanları 

ilə  birləşməyin  tərəfdarı  olmuş  [136,  83-84],  qərbçiliyə  qarşı 

mübarizə  aparmışlar.  Məsələn,  «ittihadçı»ların  lideri  Qarabəy 

Qarabəyli milli-demokratları ilk növbədə Avropa demokratiya-

sını  və  mədəniyyətini  təbliğ  etdiklərinə  görə  daim  tənqid 

etmişdir.  Belə  ki,  demokratiyanın  mərkəzi  sayılan  Avropa 

həmişə İslam dininə qarşı olmuş və müsəlman dövlətlərini məhv 

---